Op 9 augustus vinden voor de zesde maal presidentsverkiezingen plaats in Wit-Rusland. Sinds 1994 wordt het land geregeerd door Aleksandr Loekasjenko die ook deze keer in de officiële peilingen weer favoriet is. Op zaterdag 11 juli demonstreerden Belgische Wit-Russen en sympathisanten in Brussel om opmerkzaam te maken op de voortdurende schending van de mensenrechten, toenemende onderdrukking en de arrestatiegolf in de republiek met 9 miljoen inwoners net over de grens met de Europese Unie. Inmiddels zijn er tijdens de protesten in Minsk en andere grote steden meer dan 600 personen gearresteerd (stand 15 juli). Ik sprak met Igor Lazarcuk, een van de deelnemers aan de Brussels protestactie. Igor is politiek vluchteling uit Wit-Rusland en sinds 1998 in België.

Loekasjenko regeert op angst

Kunt u iets vertellen over de huidige situatie in Wit-Rusland?
Igor Lazarcuk: ‘Voor mijn gevoel staan we op het moment op een keerpunt in de politieke geschiedenis van ons land. Loekasjenko is nog nooit zo veracht geweest door het Wit-Russische volk als nu. Er stonden kilometerslange rijen voor de onafhankelijke kandidaten die handtekeningen verzamelden. De belangrijkste kandidaat was Viktor Babariko. Hij verzamelde 400.000 handtekeningen, heel wat meer dan de benodigde 100.000. Hij en zijn zoon zijn inmiddels gearresteerd voor verduistering en landverraad en wat al niet meer. Natuurlijk is Babariko ook uitgesloten van de verkiezingen.’

Maar Babariko is toch een man van het systeem? Een bankier en een van de rijkste mannen van het land?
‘Dat is op het moment niet eens het belangrijkste. Het voornaamste is dat Babariko een beschaafde man is. Hij kan rekenen op een brede steun uit de bevolking. Hij zal niet alle macht naar zich toetrekken. Onder hem zou er weer vrijheid zijn.’

Maar hij zit in de gevangenis?
‘Ja. En zijn zoon ook. Dat is natuurlijk een heel vuile streek. Het laat zien dat Loekasjenko nog nooit zo onder druk heeft gestaan. Hij regeert uitsluitend nog op angst. Voor de tv heeft hij gevraagd of de mensen een herhaling van de Oezbeekse toestanden willen. Daarbij doelde hij op een duizendtal doden na protesten tegen de regering van Islom Karimov in 2005 (president van Oezbekistan van 1991 tot zijn overlijden in 2016, nvda).’

Tichanovskaja moet schijn van eerlijke verkiezingen ophouden

Zijn er nog echte kandidaten overgebleven?
‘Er zijn naast Loekasjenko nog vier kandidaten over. Anna Kanonatskaja is een marionet van Loekasjenko. Dan was er nog Valeri Tsepkalo, de oprichter van het technologiepark (in 2005 gesticht aan de rand van Minsk om het voor ITC-specialisten aantrekkelijk te maken in Wit-Rusland te blijven, nvda). Hij heeft minstens 200.000 handtekeningen verzameld. Toch is hij is van deelname uitgesloten.’

‘Svetlana Tichanovskaja, de vrouw van blogger en ondernemer Sergej Tichanovski is een interessante kandidate. Haar man had zich als kandidaat aangemeld, maar werd niet toegelaten. In juni werd hij tijdens een bijeenkomst onder valse voorwendselen gearresteerd. Hij wordt voortdurend in de isoleercel gestopt wegens allerlei kleinigheden. Amnesty heeft inmiddels verklaard dat Sergej Tichanovski, samen met zeven andere Wit-Russen die om politieke redenen vastzitten, een gewetensgevangene is. In de Wit-Russische media wordt het nieuws verspreid dat Tichanovski homo zou zijn. Dat staat in de gevangenis in Wit-Rusland min of meer gelijk met een doodvonnis.’

Waarom zou Svetlana Tichanovskaja zijn toegelaten en haar man en Babariko niet?
‘Loekasjenko rekent erop dat Tichanovskaja als vrouw geen enkele kans maakt. En op die manier wordt er toch een schijn van eerlijke verkiezingen hooggehouden. Hoewel het natuurlijk onzin is. De uitslag staat allang vast. Net als alle 100 parlementsleden door Loekasjenko persoonlijk zijn uitgekozen. Het regime is nu heel venijnig aan het worden. Er worden opnames getoond op de staatstelevisie van studenten die zouden hebben deelgenomen aan protesten tegen de regering en die openlijk spijt betuigen. Dit soort dingen kennen we eigenlijk alleen uit Tsjetsjenië.’

Donetsk, Krim 2.0?

En Donetsk…
‘Ja, dat is nu dus ook in Wit-Rusland aangekomen. Loekasjenko zou volgens een anekdote die de ronde doet slechts 3% halen als de verkiezingen eerlijk zouden verlopen. Een winkel in Minsk heeft toen T-shirts met 3% erop laten drukken. Die werden een echte hit. Totdat de autoriteiten erachter kwamen en de winkel lieten sluiten.’

Is een scenario zoals in Oekraïne of de Krim mogelijk?
‘Poetin ondersteunt Loekasjenko natuurlijk. Na 26 jaar weet hij wat hij aan hem heeft. Als Babariko aan de macht zou komen, weet de Russische regering niet meer wat er gaat gebeuren.’

Ben je gedurende meer dan 20 jaar niet in Wit-Rusland geweest?
‘Tot de zomer van 2015 ben ik er inderdaad niet meer geweest. Na de bezetting van de Krim kwam er een verbetering in de politieke verhouding tussen Wit-Rusland en het westen. De sancties werden gedeeltelijk opgeheven, de president mocht met zijn jongste zoon weer deelnemen aan het internationale leven. Loekasjenko was gewoon als de dood door Poetin te worden ingelijfd. Na een aantal gesprekken met mensen die een idee hebben van wat er op de hoogste niveaus speelt, heb ik het erop gewaagd. Ik wilde eindelijk mijn moeder en broer bezoeken. De douanier vroeg waar ik 18 jaar lang geweest was. Ik zei: “een beetje rondgereisd”.’

Onvrijheid duurt voort

Wat was je eerste indruk na die lange periode?
‘Op het eerste gezicht was alles heel erg veranderd. Nieuwe gebouwen in Minsk, openbaar vervoer zag er een stuk beter uit. Maar na een paar dagen merkte je het weer overal. De onvrijheid. Van 1982 tot 1985 was ik bij de grenstroepen in Afghanistan. Ik ken de Sovjet-Unie goed. Het huidige Wit-Rusland is als een fascistisch regime in Zuid-Amerika uit de jaren zeventig. Ik ging in Minsk graag met bus en tram om indrukken op te vangen. Alle mensen kijken altijd zo treurig. In België zijn er mensen die glimlachen. Je merkte dat mensen in Wit-Rusland het heel erg zwaar hebben.’

‘En er waren op straat bijna geen volwassenen te zien van tussen de 30 en 50 jaar. Gewoon omdat iedereen minstens twee of drie banen moet hebben om rond te kunnen komen. Door de coronacrisis is het nog erger. Nu kan niemand meer naar Polen, Litouwen, Letland, Moskou of Sint-Petersburg om wat bij te verdienen. De mensen komen terecht in een vicieuze cirkel van schulden. De staat speelt daarop in door enorme boetes te geven voor deelname aan demonstraties. 200 mensen kregen de afgelopen week samen voor meer dan 90.000 dollar boete. En dat bij een maandsalaris van 250 dollar!’

Doodseskaders

Waarom heb je indertijd Wit-Rusland verlaten? Wat deed je voor werk?
‘Ik was actief voor de partij Belorusskij Narodnij Front (Wit-Russische Volksfront). Het ging toen vooral tegen een verdere integratie met Rusland. Ik was betrokken bij vele protesten met de organisatie voor mensenrechten Charter 97. In 1998 was ik bij de eerste emigratiegolf. Het referendum voor een oneindige regering door dezelfde president was er toen al door in Wit-Rusland. In Rusland hebben ze dat nu pas geregeld…’

‘Wat me ook opviel tijdens mijn laatste bezoek; de politie is in België toch meestal je vriend, daar hoef je in Wit-Rusland niet om te komen. Een politieagent of KGB-medewerker kan een willekeurige burger oppakken, bont en blauw slaan en zelfs vermoorden. Hij heeft compleet de vrije hand en kan doen wat hij wil. Eind jaren negentig zijn er vier vooraanstaande leden van de oppositie* eenvoudigweg verdwenen. Niemand wist wat er met ze gebeurd was. In 2018 vluchtte Joeri Garavski, een officier van het zogenaamde doodseskader naar Duitsland. Daar heeft hij onlangs in een interview met de zender Deutsche Welle gezegd, dat de betreffende personen* op orders van hogerhand werden geëxecuteerd.’

Jonge mensen willen verandering

Gaat u terug als het politieke klimaat verandert?
‘Ik weet het niet. Ik zou zeker heen en weer reizen. Ik ben ook heel blij met België. Ik heb hier een groot gedeelte van mijn leven gewoond. Ik kan terug, ik heb de Wit-Russische nationaliteit nog. Misschien als ik kan bijdragen aan het opbouwen van een nieuwe maatschappij in Wit-Rusland. Als ze mijn ervaring die ik heb mogen opdoen in een geciviliseerd land met sociale voorzieningen, een onafhankelijk rechtssysteem en vrijheid van meningsuiting kunnen gebruiken, zou ik graag meewerken. Maar ik ben natuurlijk al 56.’

‘Ik zie in andere landen ook heel veel studenten uit Wit-Rusland. Jonge mensen die verandering willen in hun geboorteland. Zo’n enthousiasme als nu heb ik eigenlijk sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie niet meer gezien. Het is ook minder een nationalistisch gevoel. Het is meer een streven naar vrijheid door alle lagen van de bevolking heen. Ik ben optimist, u merkt het. Ik hoop op een vreedzame machtswisseling. Iets anders wil ik me liever niet voorstellen. Uit naam van de Wit-Russische diaspora verzoek ik de Belgische vertegenwoordigers in het Europees Parlement zich actiever te mengen in de discussie over de zeer gespannen politieke situatie in Wit-Rusland.’

*nvdr: Een eerdere versie van dit artikel meldde dat het ging om drie vooraanstaande politici. Dit is intussen aangepast.

Igor Lazarcuk

Igor Lazarcuk: ‘Loekasjenko is nog nooit zo veracht geweest door het volk als nu’