Armenië heeft de grootte van België, de helft van de inwoners van Vlaanderen en communautaire problemen die de Vlaamse – herleiden tot kabouterkwesties.

Roerig en strijdvaardig

Jerevan – De Kaukasus is het Europa van voor 1940 met zijn roerige en strijdvaardige minderheden in Midden-Europa. Na 1945 schiepen de (meermaals gedwongen) volksverhuizingen en herindelingen van landen een vreedzamer Europa zonder minderhedenkwesties. België werd een uitzondering.

In het park van Jerevan kampeert een protestdorp, dag en nacht omringd door politie met de wapens op scherp. De betogers verwerpen het Lentecompromis van de Armeense premier Nikol Pashinyan en president Ilham Alyev van Azerbeidzjan. EU-voorzitter Charles Michel bemiddelde.

Armenië en Azerbeidzjan ruziën en vochten de jongste decennia tweemaal in de jaren 1990 (toen won Armenië) en 2020 (toen won Azerbeidzjan). Het ging een eerste keer over Nagorno-Karabach, een grote Armeense enclave in Azerbeidzjan, en een tweede keer over het gebied tussen de enclave en het Armeense moederland, dat Jerevan dertig jaar controleerde maar in 2020 verloor.

Bondgenoot van Rusland

Armenië bevindt zich op 4,5 uur vliegen van Brussel. Het is een bergland en hoogvlakte, een gemeenschap die na het brutale atheïsme onder de sovjets tot 1990 (Armenië was een lidstaat van de USSR) religieus-patriottisch opveerde. 94% van de Armeniërs behoort tot de orthodoxe godsdienst. De kerken, kloosters en twee seminaries – met 200 priesterstudenten – zitten vol met oud én jong.

Het land is een bondgenoot van Rusland waarmee het een militair akkoord sloot om de Armeense grenzen te bewaken tegen de bloedvijanden Turkije en Azerbeidzjan. Russische soldaten leven in kazernes buiten de steden. Armenië heeft een korte grens met Iran. Buskruit dus alom. In Jerevan zie je vanuit elke straat de besneeuwde Ararat, een Armeens symbool. De kanjer van 5137 meter waarop de Ark van Noë zou gestrand zijn, ligt over de grens in Turkije.

Tandenknarsen.

Buiten Armenië leven meer Armenen (6 miljoen) dan binnen het vaderland en van die 6 miljoen resideren er 2 miljoen in Rusland. In Jerevan groeit de Russische gemeenschap. Vandaag telt zij 20.000 leden. Drietaligheid is de regel in de Armeense steden en het toerisme: Armeens, Russisch en Engels.

De tweede taal op de middelbare school is Russisch. Armenië onthield zich bij de veroordeling in de Verenigde Naties van de Russische invasie in Oekraïne. Jerevan verwijt Oekraïne wapens te hebben geleverd aan Azerbeidzjan.

Diamant

Zeker wie in Antwerpen woont weet dat Armenen handelen in juwelen en diamant. Wijlen Freddy Van Gaever, van Vlaams Belang, sterk betrokken bij Berchem Sport (zijn ploeg), stichtte een luchtverbinding (die het kort uitzong) tussen Jerevan en Deurne voor het heen-en-weer verkeer van Armeense zakenlui, Armeens jeugdtalent voor Berchem Sport en toeristen.

De wondermooie Villa Empain aan de Franklin Rooseveltlaan in Brussel is gered door de Armeense zakenfamilie Boghossian, afkomstig van Aleppo en Beiroet. De ruïne van de modernistische building van architect Polak werd op haar kosten hersteld in de oorspronkelijke staat en Villa Empain is tentoonstellingscentrum en dialoogplek tussen Oost en West.

Bemiddeling

De bemiddelingsrol van de Europese Unie, concreet Charles Michel, is een gevolg van de oorlog in Oekraïne. Het Kremlin onderhandelde over een staakt-het-vuren tussen Jerevan en Bakoe in 2020. Echter de Oekraïense invasie knabbelt aan de Russische macht in de Kaukasus. Vredesinspanningen zijn nodig en de smeulende as kan opnieuw een uitslaande brand worden.

In 1994 wonnen de Armeniërs van de Azerbeidzjanen waardoor zij de hand legden op Karabakh én gedeeltelijk of volledig op zeven districten rond de enclave, wat leidde tot de gedwongen exodus van 500.000 inwoners. In 2020, met betere wapens, wonnen de Azerbeidzjanen de zeven districten terug en een derde van het grondgebied van Nagorno-Karabakh. Vierduizend Armeense militairen verloren het leven en 20.000 Armeniërs werden verdreven. Zij zijn de ruggengraat van de opposanten in het park van Jerevan.

Pashinyan

Premier Pashinyan is niet geboren in Nagorno-Karabakh zoals zijn twee voorgangers. Hij doet in de eerste plaats aan staatsmodernisering. De vorige premiers beoogden de bevrijding van Karabakh als eerste doel. Op 13 april verklaarde premier Pashinyan in het parlement: ‘Het probleem Karabakh is geen territoriale kwestie wel een van rechten’.

De bevolking schijnt de premier te volgen, terwijl het politieke establishment vierkant tegen het verraad is van de harde lijn over Karabakh. Een Russische vredesmacht beschermt de Armeniërs in de enclave. De twist gaat gepaard met psychologische oorlogsvoering: Azerbeidzjaanse militairen plaatsten luidsprekers rond Armeense dorpen die het Azerbeidzjaanse volkslied spelen en in het Armeens de bewoners aansporen om met pak en zak te vertrekken.

Gas

Azerbeidzjan kan een hoge borst opzetten. De invasie in Oekraïne en de tribulaties om het Russische gas openden een pelgrimsroute naar Bakoe van Europese bewindslui om Azerbeidzjaans gas. Bakoe is en blijft een oliestad, waar het verdwenen Belgische Petrofina ooit ook een teen in de Kaspische oliewinning had.

Sedert meer dan dertig jaar is Karabakh centraal voor de nationale identiteit van de Armeniërs en de Azerbeidzjanen. Deze kwestie overvleugelt hun internationale ambities of de uitdagingen die hun buren – Iran, Turkije, Rusland en Georgië – stellen. De twee kanten sluiten de tegenstrever uit. De Armeniërs betitelen Karabakh met de oude Armeense naam Artsakh, de Azerbeidzjanen gebruiken de Azerbeidzjaanse naam Khankendi voor Stepanakert, de hoofdstad van Karabakh, die volledig Armeens is.

Honderd jaar na het interbellum in Europa wordt in de Kaukasus een puzzel gelegd met stukjes die bij ons Danzig, Oost-Pruisen, Balticum, Sudetenland, Zevenbergen, Slovenië, Zuid-Tirol, enzovoort heetten en daar Nagorno-Karabach, Abchazië, Zuid-Ossetië, Abjaria, Aksipara.

Ilham Alyev

Armenië, een communautair bacchanaal