De vreselijke terroristische moord op twee Zweden doet de herinnering aan de aanslagen van 22 maart 2016 opnieuw opleven. Eerder deze herfst werden de verantwoordelijken hiervoor tot gevangenisstraffen veroordeeld. Opvallend daarbij was de veroordeling van Oussama Atar, ondanks het feit dat er sterke vermoedens waren dat hij omgekomen is in Syrië, wat weliswaar nooit formeel bevestigd kon worden.

Hoewel hij niet bekend is bij het brede publiek, wordt Atar gezien als de ‘leider’ van de groep. Hij kreeg bij verstek levenslang. Eerder werd hij al tot levenslang veroordeeld voor zijn aandeel in de aanslagen in Parijs in 2015. Bij het grote publiek was de bekendste verdachte Salah Abdeslam, volgens zijn advocaat, Sven Mary, ‘slechts een klein boefje uit Molenbeek, met de intelligentie van een lege asbak’.

Dat Atar het brein van de aanslagen van Brussel (en Parijs!) was, was reeds de these van een boek van Georges Dallemagne, parlementslid voor de Franstalige Christendemocraten. Het is significant dat de these door de rechtbank dit jaar werd bevestigd, want er valt wel een en ander te leren uit het levensverhaal van de man.

Radicalisering

Atar groeide niet op in Molenbeek, maar in Laken, en klom op tot de hoogste Europeaan in rang bij Islamitische Staat (IS). In tegenstelling tot de meeste andere terroristen had hij geen verleden als straatboefje. Hij spendeerde echter veel tijd in de videotheek op de benedenverdieping van zijn ouderlijk huis, gerund door een notoire islamist, Youssef E.M.. De politie trof daar later een wapenarsenaal en een berg propagandafilms voor Al Qaida aan. De medeauteur van het boek over Atar, Christophe Lamfalussy, schetst zijn radicalisering als volgt:

‘Op zijn zeventiende vertrok hij op vakantie naar Syrië met een van de meest extremistische imams van Molenbeek, sjeik Bassam Ayachi. In september 2003 keerde hij terug naar Damascus, dit keer voor een periode van twee jaar, naar eigen zeggen om Arabisch te studeren — maar dan wel in een Koranschool waar de jihad openlijk werd gepromoot.’

Toen de Amerikanen hem in 2005 in Irak arresteerden, was er een Belgische (PS-Ecolo-)campagne om hem vrij te krijgen. Atar kwam uiteindelijk vrij in 2012, ook op vraag van de Staatsveiligheid, maar die was blijkbaar toch niet zo goed ingelicht, want Atar ging toen per direct de broers El Bakraoui opzoeken in de Belgische gevangenis.

Door de mazen heen

Die figuren, jeugdvrienden van Atar — draaideurcriminelen in tegenstelling tot Atar zelf — waren bekend uit 2010, toen Brussels PS-burgemeester Freddy Thielemans, het een ‘fait divers‘ noemde dat zij met een kalasjnikov hadden geschoten op de politie. Atar, verantwoordelijk bij IS voor terrorisme in Europa, zorgde ervoor dat zij deel uitmaakten van de IS’ers die op 22 maart 2016 terreur, dood en verderf zaaiden in Brussel.

Interessant, ook in verband met de aanslag van oktober 2023, waarbij de Belgische autoriteiten een vraag om uitlevering van de terrorist door Tunesië negeerden, is het volgende. Eind 2013 vloog Atar naar Tunesië, maar hij werd teruggestuurd naar België door de Tunesische politie, die geweten moet hebben dat hij niets goeds in de zin had. Desondanks ondernamen de Belgische autoriteiten geen actie en kon hij naar Turkije en vervolgens naar Syrië reizen om zich bij IS aan te sluiten, van waaruit hij dus verantwoordelijk werd voor de aanslagen in Europa.

Toevlucht tot cyberislam

Een verhaal met een zware verantwoordelijkheid van de Belgische politiek en instellingen dus, net zoals dat het geval was met de meest recente terreuraanslag.

Daarbij zou het natuurlijk fout zijn om te doen alsof dat alles eenvoudig te voorkomen was. In een superdiverse en geglobaliseerde samenleving zou zelfs het allerbeste beleid grote moeite hebben om dergelijke uitdagingen aan te kunnen. Interessant in dat opzicht is dat mensen met Marokkaanse achtergrond door de bank genomen iets beter geïntegreerd zijn dan mensen met Turkse achtergrond. Maar toch waren meer dan 80 procent van de Syriëgangers in ons land Belgische Marokkanen, en was slechts een handvol van Turkse origine. Politicoloog Fouad Gandoul verklaarde het in 2016 door het feit dat de Turkse islam in België sterk gestuurd en dus ook gecontroleerd vanuit de Turkse staat: ‘Ankara bepaalt de marsrichting. Bijgevolg is er slechts een zeer zéér kleine strekking die aanleunt bij het salafisme van Saoedi-Arabië.’

VUB-onderzoekster Ilke Adam merkte daarenboven het volgende op: in de Marokkaanse gemeenschap zijn er meer echtscheidingen dan bij Turken. En opnieuw speelt, volgens Gandoul, het sterke Turkse netwerk een positieve rol: ‘Wanneer Marokkaanse jongeren radicaliseren kunnen ze ofwel bij hun ouders terecht, ofwel in de moskee. Daar stopt het, want dat sterke netwerk van de Turken missen ze. Als ze geen hulp vinden nemen ze misschien hun toevlucht tot de cyberislam.’

Gebrekkige integratie

Als dit juist is, is dit geen opbeurende boodschap. Het geeft aan dat gebrek aan integratie in de westerse samenleving ook positief kan werken, aangezien het een sociaal vangnet biedt. Het evidente antwoord daarop is natuurlijk dat het belangrijk is dat onze samenleving zelf hulp kan bieden voor mensen van diverse afkomst op de dool.

In die zin is het middenveld van groot belang, maar net dit middenveld — vaak deel van de katholieke zuil: ziekenhuizen, scholen — werd over de laatste decennia gekoloniseerd door de overheid. Alles moet maar ‘gratis’ of goedkoop zijn, en dus met belastinggeld worden gefinancierd. En met die steeds grotere financiële greep van de overheid op het middenveld kwam dus op steeds meer controle, maar ook minder ‘ownership‘. En in het geval van het onderwijs, en misschien stilaan ook de gezondheidszorg, kwam er minder kwaliteitsvolle dienstverlening.

Breken met politieke correctheid

De antwoorden zijn nochtans gekend: vooreerst moet er definitief komaf worden gemaakt met de politieke correctheid, die toeliet dat bepaalde grote problemen jarenlang werden genegeerd en onder de mat worden geveegd. Daarbovenop moet er een halt komen aan de chaotische instroom van illegale migratie, want integratie van de huidige grote groepen minderheden wordt moeilijker naarmate er steeds meer nieuwe migranten bijkomen. EU-landen moeten collectief, naar Australisch model, een locatie onderhandelen met een derde land, waar diegenen die illegaal het grondgebied binnenkomen naartoe kunnen worden gebracht om daar asiel aan te vragen. Jaarlijks moet er ook een quotum komen voor het aantal asielzoekers, want er is in Europa simpelweg geen democratische meerderheid om de meer dan 100 miljoen mensen die recht hebben op asiel, op te vangen. Voor zij die geweigerd worden, stelde ik ooit het idee van vluchtelingensteden voor. Praktisch goed te doen, maar politiek uiteraard sciencefiction.

Tot slot moet ook ons etatistisch economisch model op de schop. We moeten erkennen dat de steeds grotere rol van de overheid in ons economisch weefsel, waarbij die overheid zelfs grootschalige, schadelijke experimenten met onze energievoorziening opzet, niet enkel tot steeds lagere economische groei leidt. Nee, het verzwakt ook het middenveld, wat het moeilijker maakt voor minderheden om in onze samenleving te integreren.

Ilke Adam

Lessen uit de terreur