‘Het is over en uit met de Catalaanse republiek!’, zo berichtte de Spaanse pers triomfantelijk nadat enkele berichten van de Catalaanse minister-president Carles Puigdemont lekten. Hij zag het even niet meer zitten. De Catalaanse republiek werd fragiel geboren en had weinig om het lijf. Is deze nu vroegtijdig overleden, samen met het Catalaanse onafhankelijkheidsproces?

Rechters als pionnen in politiek schaakspel

Minister-in-ballingschap Toni Comín was even onvoorzichtig in Leuven. De Spaanse pers kon er over zijn schouders meekijken naar enkele schijnbaar troosteloze berichten van Carles Puigdemont. Die vreesde aan z’n lot te worden overgelaten door z’n kompanen in Barcelona, na de uitgestelde investituurstemming.

Roger Torrent handelde blijkbaar op eigen houtje en verkoos Puigdemonts stemming niet te laten doorgaan vorige dinsdag. De Catalaanse parlementsvoorzitter was tot het besluit gekomen dat de rechten van Puigdemont en andere parlementsleden niet gewaarborgd konden worden. De zet kwam er na de ongeziene uitspraak van het Grondwettelijk Hof dat inging op de vraag van de Spaanse regering om Puigdemonts kandidaatstelling tegen te houden. Ná het initiële negatieve, niet-bindende advies van de Raad van State.

Dat de Spaanse Raad van State, een raadgevend orgaan bezet door oud-ministers en magistraten, de regering niet volgde in haar wil Puigdemont’s investituur tegen te houden nog voor deze had plaatsgevonden, was even een klap voor de Spaanse regering. Deze wil immers de kandidatuur van Puigdemont en de plenaire sessie die daarover moet debateren, op voorhand laten tegenhouden. Torrent reageerde hierop verontwaardigd. Hij is van mening dat hierdoor de rechten van het parlement en haar leden worden geschonden. De Spaanse regering maakt zich schuldig aan wetsontduiking.

Juridische coup

Het gepolitiseerde Grondwettelijk Hof besliste wel tegemoet te komen aan de Spaanse regering. De kandidatuurstelling van Puigdemont wordt opgeschort tot het Hooggerechtshof in maart kan beslissen een nieuw internationaal aanhoudingsbevel uit te vaardigen. Een van de voorlopige maatregelen hierbij zou zijn dat Puigdemont wordt uitgesloten voor de kandidatuurstelling als minister-president. In de tussentijd moet hij — als parlementslid — aan het Hooggerechtshof toestemming vragen om voor het parlement te kunnen verschijnen.

Via gerechtelijke weg probeert de Spaanse regering zo wat het niet via politieke weg kan bereiken. Het was immers de Spaanse regering zelf die vervroegde Catalaanse verkiezingen oplegde als oplossing voor de institutionele crisis na de Catalaanse onafhankelijkheidsverklaring. De woordvoerder van Mariano Rajoys regering, Íñigo Méndez de Vigo, kondigde toen aan dat men de verkiezingsdeelname van Puigdemont verwelkomde. Spanje is immers een democratie waar iedereen vrij naar de gunst van de kiezer kan bieden, zo klonk het toen. De Spaanse regering had er echter op gerekend dat de Catalaanse kiezer het onafhankelijkheidskamp electoraal zou afstraffen. Die kiezer beloonde echter de republikeinse meerderheid en Rajoys partij werd herleid tot een minipartijtje van 4%.

Gouvernement des juges

Aangezien de Spaanse regering politiek haar gram niet kan halen, moeten rechters de klus dan maar klaren. Pablo Llarena wordt verantwoordelijk voor de beslissing of Puigdemont al dan niet zijn kandidatuur zal kunnen stellen. Deze rechter van het Hooggerechtshof was eerder verantwoordelijk voor het weigeren van het internationaal aanhoudingsbevel toen Puigdemont naar Denemarken reisde. De motivatie van rechter Llarena, van conservatieve signatuur, was in het geval van het internationaal aanhoudingsbevel ongezien. In een nauwelijks verhulde politieke motivatie stelde de rechter dat hij geen internationaal aanhoudingsbevel zou uitvaardigen omdat Puigdemont net zocht om gearresteerd te worden, om daar zo politiek voordeel uit te kunnen halen.

De onwil van de immobilistische Rajoy om politiek te voeren op het politieke toneel, begint dan ook de scheiding der machten en de al problematische onafhankelijkheid van het Spaanse gerecht aan te tasten. Jordi Sànchez (oud-voorzitter ANC), Jordi Cuixart (voorzitter Òmnium Cultural) en Oriol Junqueras (ERC) beslisten gisteren dan ook de zaak van hun preventieve aanhouding naar de Verenigde Naties te brengen. Bij monde van de Britse mensenrechtenadvocaat Ben Emmerson klagen ze aan dat hun preventieve aanhouding en de acties van de Spaanse regering een gevaarlijk precedent schept dat het recht op vreedzaam protest en politieke oppositie aantast op mondiaal niveau.

De aanklachten van oproer en rebellie acht Emmerson onhoudbaar vanwege de afwezigheid van enig geweld. Dit zijn nochtans voorwaarden om te voldoen aan deze aanklachten. Hij ziet de vervolging als politiek gemotiveerd en hun aanhouding als een klassiek geval van willekeurige politieke aanhouding. Het doel? Verhinderen dat de drie hun politieke rol als vertegenwoordigers van het Catalaanse volk kunnen uitvoeren.

De rol van Carles Puigdemont

Voor de Spaanse pers en politiek is Carles Puigdemont nu Kop-van-jut. Dat is echter kort door de bocht en gaat er aan voorbij dat Puigdemont pas Catalaans minister-president werd op 12 januari 2016. Hij werd afgezet door de Spaanse regering op 27 oktober 2017. Daarvoor was hij als parlementslid een nobele onbekende buiten zijn kieskring Girona, waar hij van de gelijknamige stad ook burgemeester was. Puigdemont was het witte konijn dat Artur Mas uit zijn hoed toverde na het veto van het radicaal-linkse CUP om door te gaan als minister-president. Tot dan was ook hij de Kop-van-jut voor de Spaanse pers en politiek.

Indien we vijf jaar teruggaan in de tijd, zien we dat er heel weinig Catalaanse toppolitici van toen overblijven. Door de Spaanse vervolging hebben verschillende kopstukken, zoals Joaquim Forn (Junts per Catalunya), de Catalaanse politiek vaarwel gezegd. Indien Puigdemont zou verdwijnen van het politieke toneel, zou dat enkel een kort effect hebben. Carme Forcadell, tot voor kort notoir voorzitster van het Catalaans parlement, gaf er ook al de brui aan. Ze gaf de fakkel door aan de charismatische Torrent, daarvoor ook een nobele onbekende voor het grote publiek.

Madrid maakt de analyse dat de Catalaanse onafhankelijkheid een politiek doel is dat zijn oorsprong heeft in partijhoofdkwartieren. Dit is verkeerd. Individuele politici zijn vervangbaar en toch zal dit niet stoppen. Puigdemont mag dan al eens een slecht moment hebben, hij zegt ‘ook maar een mens te zijn, maar toch door te zetten.’ Mocht hij de handdoek in de ring gooien of niet, een vervanger van Puigdemont zal klaar staan en met net dezelfde plannen doorgaan. De strategie van Madrid is dus gedoemd te mislukken.

Meer achtergrond over Catalonië vindt u in ons dossier Catalonië

Íñigo Méndez de Vigo

Is het gedaan met de Catalaanse republiek?