De vlucht vooruit van groene federale ministers kan niet verhullen dat België lid wil blijven van het Internationaal Energiehandvest (IEC) en het Energy Charter Treaty (ECT). De zetel van de Energy Charter Conference (ECC) ligt in Brussel.

Naast dogmatische vijandigheid tegen de conferentie achter het Energiehandvest, getuigt die houding vooral van een pijnlijk gebrek aan kennis over de functie en de werking van die intergouvernementele organisatie. De groene ministers lopen blindelings groene ngo’s achterna.

Vijandigheid

De vijandigheid jegens het Energiehandvestverdrag (ECT) komt uit de hoek van extreme groen-linkse ngo’s en vond het afgelopen jaar veel steun aan de linkerzijde van het politieke spectrum, zowel nationaal als internationaal. Nochtans moderniseert de organisatie op 22 november 2022 aanzienlijk na vijftien onderhandelingsrondes.

De Europese Commissie steunt voorlopig nog het Energiehandvest, maar zag wel niet alle moderniseringen die ze eiste omgezet in de huidige tekst die gestemd zal worden. De discussie over de uitstap uit het Internationaal Energiehandvest is volgens Geert Van Calster, hoogleraar Europees en Internationaal Recht aan de KU Leuven ‘een heel interessante casus waarbij een instrument dat éénrichtingsverkeer was nu tweerichtingsverkeer is’.

Eénrichtingsverkeer

Dat bewuste éénrichtingsverkeer was de investeringsbescherming voor Westerse energiebedrijven. Die bescherming blijft ook bij een eventuele uitstap lopen tot 1 januari 2044, dus landen kunnen de gevolgen van het oude Energiehandvest niet zomaar overboord gooien. De door Ecolo-Groen geëiste uitstap is dus vooral symboolpolitiek.

Het enige gevolg van die uitstap of het verlaten van het Energiehandvest zou zijn dat de verplichtingen voor toekomstige investeringen in het betrokken land (dus na 15 augustus 2023 of 1 januari 2024) stoppen. Het echte doel is om investeringen in energiecentrales op basis van fossiele brandstoffen te blokkeren of economisch zeer riskant te maken. Let wel: de investeringen van na 1 januari 2024.

De gascentrales en de vliegtuigmotoren uit de mislukte CRM-veiling die Elia voor Tinne Van der Straeten organiseerde, vallen buiten die gevolgen, hoewel ze pas na 2025 inzetbaar moeten zijn als vervanging van kernreactoren. Het capaciteitsvergoedings-mechanisme (CRM) garandeert sinds 2022 met subsidies de investeringen, en die blijven tot 2044 beschermd. Sluiting zou de federale regering miljarden kosten.

Tinne Van der Straeten

Van der Straeten beweerde in Sharm El Sheik aan de VRT dat de Europese Commissie door het Energiehandvest verschillende zaken in overeenstemming moet brengen. Compleet fout. Het IEC is onderdeel van een aparte verdragsorganisatie, dat klopt. Het ECT, het IEC en de Energy Charter Conference (ECC) zijn echter geen onderdeel van de Europese Unie (EU).

De framing die Tinne Van der Straeten gaf was fout. Het ECT is een economisch handelsverdrag om investeringen in energie te beschermen. Dat gaat niet over ‘fossiele-brandstofbedrijven’, maar over energieproducenten. Het Internationaal Energiehandvest uit 2015 is een handelsverdrag om de energiemarkt in Europa te harmoniseren. De verdragsorganisatie ECC coördineert ook de regelgeving op de energiemarkt met andere intergouvernementele organisaties zoals de EU en de Wereldhandelsorganisatie (WTO).

Socialisten

Voor de socialisten in het Europees Parlement voldoen de voorgestelde moderniseringen van het Energiehandvestverdrag (ECT) niet. De kritiek is dat ze niet overeenstemmen met de klimaatdoelen en de groene transitie. De steen des aanstoots is het feit dat energiebedrijven compensatie kunnen eisen van overheden die hun investeringen in gevaar brengen of dreigen waardeloos te maken. Dat gaat via de zogenaamde ‘investor-state dispute settlement’, een arbitragesysteem waar scheidsrechters beslissen over de schade die overheden veroorzaken.

Op 22 november 2022 stemmen de lidstaten van de Conferentie voor het Energiehandvest over die moderniseringen. De Spaanse woordvoerster van de socialisten Inmaculada Rodríguez-Piñero zei: ‘We zeggen al lang dat het Energy Charter Treaty een belemmering is voor klimaatacties en onze inspanningen om af te raken van fossiele brandstoffen ondermijnen’.

Klimaattop

Vanop de klimaattop nam de minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) de vlucht naar voren en zei ze dat zo’n modernisering van het ECT ‘niet ver genoeg gaat om een massale investering in hernieuwbare energie te realiseren’. De minister hoopte ‘tegen eind deze week iedereen te overtuigen’. Daarmee is ze na federale Ecolo-minister Zakia Khattabi de tweede federale excellentie die het ECT aanvalt. Als energieminister is Van der Straeten zijdelings betrokken, maar de echte bevoegde federale minister is Pierre-Yves Dermagne (PS).

Omwille van de bevoegdheidsoverschrijdingen zijn ook de gewestelijke regeringen betrokken partij. De federale regering blijft echter ondanks de aankondigingspolitiek van Khattabi en Van der Straeten voorstander van het Energiehandvest. De Vlaamse regering is voorstander van hervormingen in plaats van uitstappen uit het internationaal verdrag. Olivier Van Raemdonck, de woordvoerder van de Vlaamse premier Jan Jambon (N-VA), liet weten dat Vlaanderen inderdaad ‘eerder op de lijn van de EU’ zit, en dus veeleer voor een ‘modernisering’ van het huidige akkoord wil gaan dan eruit te stappen.

Marketingstrategie

Geert Van Calster gaf de nodige duiding bij de organisatie die hij zeer goed kent. Volgens Van Calster is een deel van de verwarring te wijten aan het feit dat het ECT uit 1998 en het Internationaal Energiehandvest (IEC) uit 2015 parallel naast elkaar blijven voorbestaan. ‘IEC is meer een marketingstrategie om het ECT uit te breiden. Het is een soort beleidsverklaring, maar wijzigt zelf niet veel aan het ECT.’

Het Energiehandvest werd ooit opgericht om investeringen in de energiebedrijven in de voormalige Oostbloklanden te beschermen. Het handvest (of verdrag dus) beschermde de energiecentrales in de lidstaten na de liberalisering van de Europese energiemarkt. Het moest voorkomen dat regeringen investeringen in energiecentrales door bedrijven uit andere landen zouden kunnen nationaliseren, tegenwerken of sluiten. Het Energiehandvest voorzag in een soort rechtbank die energiebedrijven zou toelaten om desgevallend schadeclaims in te dienen. Die tribunalen zijn de belangrijkste instelling binnen de Conferentie voor het Energiehandvest (Energy Charter Conference of ECC).

Investeringsbescherming ook omgekeerd

‘Westerse staten begrijpen nu dat die investeringsbescherming ook omgekeerd werkt’, vat Van Calster de problematiek samen. Al grappend verwees hij naar een passage in de briljante Britse komische tv-serie Yes, Minister. Daarin zijn de dialogen tussen minister James Hacker en ambtenaar Sir Humphrey Appleby meestal hilarisch, maar ook een spiegel betreft de politieke logica.

Hacker beklaagde zich in de tv-serie dat het niet bedoeling is dat de eigen verdragen tegen ‘ons’ gebruikt worden. Regelgeving en zekerheden die oorspronkelijk bedoeld waren om het voormalige Oostblok en Rusland onder controle te houden, gebruiken de nieuwe leden tegen een veranderende ideologische insteek bij de Westerse lidstaten. ‘De manier waarop die beschermingen door de tribunalen worden toegepast is inderdaad een belemmering voor proactief klimaatbeleid’.

Cliëntelisme

Een tweede zaak die Westerse landen tegensteekt is een zeker cliëntelisme in de ECT. ‘Qua agenda is de ECC een zeer beperkte organisatie. Er heerst een wantrouwen jegens die tribunalen en de zeer lucratieve juridische winkel daarrond. Het probleem van die scheidsrechters is dat ze ad hoc worden aangesteld uit een lijst. De vergoeding voor zo’n panel ligt echt wel hoog. Elk dossier wordt van A tot Z in detail uitgewerkt, terwijl men ook zou kunnen verwijzen naar gelijkaardige dossiers. Dat is natuurlijk omdat het zo goed betaalt. Dat probleem zou men willen opvangen door beroepsmatige instantie te creëren als betaalde job.’

Bovendien bestaat buiten die lucratieve juridische organisatie nog een tweede probleem volgens Van Gastel: ‘Momenteel bestaat er geen beroepsprocedure. Het standpunt van de EU of de Commissie is eerder om niet zo ver te gaan dat ze het kind met het badwater wegsmijten.’ De geplande wijzigingen aan de procedures van de tribunalen is echter niet zo vergaand als de Europese Commissie voorstelde. ‘Dat wordt vooral door niet-EU-lidstaten tegengehouden.’

Andere strategie

Van Calster ziet de landen die willen uitstappen zoals Nederland, Spanje, Frankrijk en Duitsland een andere strategie volgen. ‘Wat blijkbaar nu de bedoeling lijkt, is om te kijken of het Verdrag van Wenen gebruikt kan worden om aan bijkomende bescherming te ontsnappen.’ Het Verdrag van Wenen regelt de werking van verdragsorganisaties en internationale verdragen. Volgens Van Calster is daar een regel die zegt dat in uitzonderlijke omstandigheden sneller uit de gevolgen van een verdrag gestapt kan worden. Dus verschillende landen rekenen nu op die regel om uit te stappen zonder de bestaande bescherming van twintig jaar te moeten ondergaan.

Een uitstap zou ook niet betekenen dat investeringen geen bescherming meer hebben. De bestaande nationale wetgeving blijft van toepassing. ‘Het blijft ook wel zo dat niet omdat het ECT wegvalt dat gewone bescherming zouden wegvallen’. Ook internationaal zijn er alternatieven. ‘Naar het WTO gaan is slechter’, aldus Van Calster.

Slechte beurt van de ECC

Van Calster is van mening dat het secretariaat van de ECC in Brussel er beter aan had gedaan om verder te gaan. De EU stelt terecht dat de organisatie een betere structuur verdient. ‘De EU stelt voor om dat anders te structureren’, aldus Van Calster. Qua communicatie maakte de ECC een zeer slechte beurt door nooit te reageren op de hetze vanuit de hoek van groene ngo’s. De organisatie heeft zelfs geen woordvoerder en doet niet aan public relations.

De conclusie is dat België lid blijft, maar dat groene ministers door agressieve aankondigingspolitiek en verwijzing naar aankondigingen van groene collega’s in andere lidstaten pogen een perceptie te scheppen dat alle Westerse landen willen uitstappen uit een ‘klimaatvijandige organisatie’. Die vlucht naar voren houdt enorme gevaren in voor de bedrijfszekerheid van de energiebedrijven. Het is veelzeggend dat geen enkele deelnemer aan de CRM-veiling met fossiele brandstof (Engie, Luminus, T-Power Tessenderlo, RWE, BASF en ExxonMobil) ‘on the record’ durfde reageren.

Inmaculada Rodríguez-Piñero

België stapt niet uit Energiehandvest ondanks groene hetze