De 60-jarige Halina Ivanovna Dzerbysh uit het Wit-Russische dorpje Oboechovo (ook Abuchava), werd op 10 december 2020 gearresteerd door de Wit-Russische geheime dienst KGB op verdenking van terrorisme. Sindsdien bevindt de gepensioneerde boekhoudster van de plaatselijke staatsboerderij zich in de gevangenis van Grodno, een stad aan de grens met Polen en Litouwen.

Grodno

In Grodno startte anderhalf jaar na de arrestatie een monsterproces tegen Halina en 11 andere verdachten. De oudgediende politieke activist, Afghanistan-veteraan en ondernemer Nikolai Autukhovich is in de ogen van de justitie van de voormalige Sovjetrepubliek de naamgever en leider van de ’terroristische bende’. Het oordeel dat voor bijna alle beschuldigden kan oplopen tot de doodstraf, wordt volgens staatsmedia in oktober van dit jaar verwacht.

Ik sprak met Natalja, dochter van Halina, die sinds 2016 in Polen woont. Ze is op de hoogte van het reilen en zeilen rondom de zaak Autukhovich, dankzij haar zus Anastasia die nog in Oboechovo woont en als een van de weinige familieleden toestemming kreeg aanwezig te zijn bij de rechtszittingen.

Arrestatie

Hoe verliep de arrestatie van je moeder destijds?

‘De buurvrouw vertelde me later hoe het gegaan was. Er kwam een jongeman bij haar die zich voorstelde als medewerker van de KGB. Hij vroeg naar Halina Ivanovna. Ze wees hem de ingang van het huis ernaast. Daarop verdween hij om even later weg te rijden met moeder. Meteen daarna kwamen anderen voor een huiszoeking. Mijn zus ging toen ze het hoorde naar haar huis toe. Daar lag een protocol van de huiszoeking waarin stond dat een bonnetje van een tankstation in de buurt van Volkovysk (ook Vawkavysk), waar Nikolai Autukhovich vandaan komt, hadden geconfisqueerd.

’s Avonds om 9 uur werd mijn zus gebeld door een dokter uit de onderzoeksgevangenis die zei dat mama dringend haar medicijnen nodig had. Op die manier wisten we waar ze was. Een officiële brief van de geheime dienst over haar gevangenname kwam pas twee weken later. Daar stond alleen in dat ze van terrorisme werd beschuldigd.’

En waarvoor was dat bonnetje?

‘Mijn zus herinnerde zich dat ze daar hadden getankt, omdat ze die dag een hond hadden gekocht die ze gingen ophalen. Volgens de versie van de openbare aanklager is de benzine gebruikt om een auto in brand te steken. Toen ze dat vernamen via de advocaat, ging mijn zus ging naar dat tankstation om te vragen of ze de opname nog hadden waarop te zien is dat ze inderdaad getankt hadden en de brandstof niet in aparte jerrycans of iets dergelijks was gegoten. Ze dacht dat zo’n opname kon helpen mama vrij te krijgen.

Natuurlijk hadden ze geen opnames meer. Wel herinnerden die mensen van het tankstation zich hen nog, omdat haar zoontje van twee erbij was. Ze vonden hem zo’n leuke jongen, dat ze hem snoep gaven, dat wisten ze nog. Uiteindelijk is dat bonnetje compleet uit het bewijsmateriaal verdwenen.’

Verkiezingen saboteren

Denk je dat ze door iemand uit haar omgeving is aangegeven en mooi paste in de zogenaamde bende?

‘Onlangs was er op tv een reportage over de zaak. Daarin doet de voorzitter van de dorpsraad van Oboechovo, Valeri Smolej, zijn verhaal. Hij vertelde dat Halina Ivanovna Dzerbysh een rare vrouw is die in haar auto door het dorp scheurt. Die auto zou betaald zijn door haar opdrachtgevers in Europa en Amerika. Ze zou volgens hem duizend dollar uit het Westen hebben gekregen om de verkiezingen te saboteren.

Als achtergrondinfo: mijn moeder is al 15 jaar lang onafhankelijke waarnemer bij de verkiezingen. Bij de presidentsverkiezingen in augustus 2020 waren er veel onregelmatigheden. Er werden kartonnen dozen gebracht, waarna de deuren van het stemlokaal dichtgingen en ze als waarnemer voor de deur werd gezet. Toen ze weer naar binnen mocht, was de stapel met stemmen voor Loekasjenko ineens vier keer hoger dan alle andere stapels. Daar maakte mijn moeder melding van en dat had Smolej kennelijk nog goed in gedachten. Ik ben er zeker van dat hij haar meerdere malen bij de KGB heeft aangegeven. Bij deze zaak kwam ze mooi van pas.’

Sergej

Is je moeder een bekende figuur binnen de dorpsgemeenschap?

‘Ja, ze hielp veel mensen, alleenstaande moeders, maar ook andere hulpbehoevenden. Zo is er in het dorp een jongen die bijna blind is. Hij heet Sergej. Hij is nooit naar school geweest, heeft niet leren lezen en schrijven. De jongen heeft niet eens een paspoort. Zijn ouders zijn alcoholisten. Smolej gaf aan justitie door dat die jongen die toen 23 was, militaire dienst weigerde. Dat betekent in Wit-Rusland drie jaar strafkamp.

Enkele dorpsbewoners die hiervan hoorden, haalden mijn moeder erbij die met Sergej naar het plaatselijke ziekenhuis ging waar werd vastgesteld dat hij met één oog helemaal niet, en met zijn tweede oog slechts voor 45% kan zien. Daarbij bleek dat hij ook nog eens een oncologische ziekte had. Toevallig kwam die Smolej daar ook langs. Hij keek Sergej aan en zei: “Hé wat doe jij hier? Jij moet toch in de gevangenis zitten?” Uiteindelijk kwam er een rechtszaak aan te pas, maar zijn handicap werd officieel erkend. Dankzij mijn moeder.

Bij Sergej is ook een huiszoeking gedaan door de KGB, omdat hij mijn moeder kent. Naar eigen zeggen zochten ze explosieven. Ze hebben zijn hele huis op de kop gezet. Hij moest vreselijk huilen toen hij hoorde dat ze Halina Ivanovna gevangen hadden gezet. Ook andere dorpsbewoners die met mijn moeder omgingen kregen bezoek van de KGB.

Ik denk dat ze die Smolej al die jaren flink op de zenuwen heeft gewerkt. Nu wordt haar terrorisme te laste gelegd. Ze zou voor Autukhovich brandstof hebben gekocht, ordebewaarders hebben bespioneerd en die info aan hem hebben doorgegeven. De auto van een plaatselijke medewerker van de oproerpolitie OMON zou in brand zijn gestoken. Die agent eist nu 4 000 Wit-Russische roebel (omgerekend 1500 euro) van haar als schadevergoeding. Eerst wilde hij meer, maar de expertise vond 10 000 roebel voor materiaalschade en 20 000 roebel voor morele schade toch te veel.’

Foto: Fam. Dzerbysg

De ‘bende’ tijdens de rechtszaak Halina helemaal rechts vooraan tegen de muur.

Gevangenis

Zit ze alleen in de cel?

‘Ja, ze zit helemaal alleen in de cel. Ze heeft zelfs een paar dagen in de isoleercel gezeten. Er is daar een afgrijselijke cipier, Irina Leonidovna Rjabesjko. Die zei tegen mijn moeder dat ze mee moest naar het badhuis. Het was woensdag en normaal gesproken mocht ze alleen op vrijdag naar het badhuis. Dat zei mijn moeder haar. Die Rjabesjko schreef toen een rapport dat mijn moeder opstandig was. Daarop werd mama zonder pardon in de isoleercel gestopt. Daar kreeg ze geen voedsel en geen medicijnen. Na een dag verloor ze het bewustzijn en stootte met haar hoofd op iets hards. Zo vonden ze haar daar bewusteloos.

Mijn zus vroeg waarom mama alleen in de cel moet zitten. Ze kan haar rechterarm niet gebruiken vanwege een schouderoperatie, maar moet zich van de cipier omhoog werken op de bovenste brits. De onderste mag ze niet gebruiken. Dit veroorzaakt haar veel pijn. Die man van de KGB zei dat ze zich niet goed gedraagt en dat de isolatie van de anderen haar straf is. En dat ze alleen op de hogere brits mag, omdat de KGB beslist waar ze mag liggen. En dat is nog maar een klein deel van de pesterijen.’

Vernedering

Gedragen alle KGB- en gevangenismedewerkers zich zo tegenover haar?

‘Vooral het lagere personeel. Die Rjabesjko zit tegenwoordig bij de ontvangst. Ze weigert alles aan te nemen. En als ze al iets aanneemt, bijvoorbeeld een voedselpakket, dan kun je er zeker van zijn, dat een pak koekjes in gemillimeterde kruimels aankomt. Post en pakjes komen uiterst zelden bij haar aan. Het meeste wordt ingepikt of weggesmeten. Ze doen alles om de politieke gevangenen te pesten. Mijn moeder vond zelfs rattenvellen in haar soep. Dat soort dingen gebeuren vooral als de gevangenisdirecteur op vakantie is.’

Zijn die vernederingen deel van een plan of is het willekeur?

‘Mama vertelde haar advocaat dat op de dag van arrestatie een KGB-agent tegen haar schreeuwde dat als ze niet braaf alles zou ondertekenen, ze haar leven in de gevangenis tot een hel zouden maken. Ze zou de hoogst mogelijke straf krijgen en de isoleercel van binnen zien. De gevangenis zou ze nooit meer mogen verlaten. Omdat ze inderdaad niets ondertekent, worden die bedreigingen waargemaakt.’

Kooien

De rechtszittingen vinden plaats in de gevangenis, gaan de pesterijen daar door?

‘Mijn zus is dankzij haar doorzettingsvermogen regelmatig aanwezig bij de zittingen en kon even met mama en zelfs met Nikolai Autukhovich spreken. De twaalf beschuldigden moeten zich elke keer voor het betreden van de rechtszaal compleet uitkleden, ze worden dan gefouilleerd en hun kleding wordt gescand. Mijn zus zag dat de kleren van mijn moeder gescheurd waren.

Uladzimir Hundar, een van de andere beschuldigden die net als mama weigert valse verklaringen af te leggen, werd zelfs in ondergoed de zaal ingeduwd. Hij heeft een beenprothese en is zeer slecht ter been. Met handboeien aan worden ze dan in kooien gezet.

Het is één grote vernedering en ongelooflijk dat zoiets überhaupt kan gebeuren. De advocaat diende een klacht in over de pesterijen maar de rechter verklaarde ijskoud dat dat soort dingen in de competentie van de gevangenisdirectie liggen. Die verwijzen weer door naar de KGB en zo is de cirkel rond.’

Wat zei Nikolai Autukhovich tegen je zus?

‘Ze konden slechts enkele woorden wisselen. Hij vroeg haar de wereld in te lichten over het onrecht dat hen allen wordt aangedaan.’

Heeft iemand van de familie je moeder mogen bezoeken?

‘Alleen Anastasia. Dat heeft heel wat voeten in aarde gehad. Ze heeft een enorm aantal verzoeken gestuurd aan de openbaar aanklager, haar assistent en de KGB. Uiteindelijk mocht ze mama pas op 22 februari 2022 bezoeken, na meer dan een jaar gevangenis. En dat was dan ook direct de enige keer.’

Onschuldig

De belastende uitspraken die je moeder moest ondertekenen waren uitsluitend gericht tegen Nikolai Autukhovich?

‘Ja, maar uiteindelijk ook tegen haarzelf natuurlijk. Nikolaj Autukhovich heeft via zijn advocaat een verzoek ingediend om mijn moeders verblijf in de gevangenis door huisarrest te vervangen of haar compleet op vrije voeten stellen. Hij verklaarde haar alleen van horen zeggen te kennen, als onafhankelijk verkiezingswaarnemer in Oboechovo, en dat ze zich nergens schuldig aan heeft gemaakt.

Maar de ambtenaren die op deze zaak zijn gezet, hebben al flinke premies binnengehaald. Ze ruiken bloed en willen meer. Er is kennelijk geen weg terug. Desondanks bestaat er geen enkel concreet bewijs voor schuld aan strafbare feiten. Ook niet voor Autukhovich. Zelfs of er überhaupt auto’s in brand zijn gestoken kon niet worden bewezen. De agenten die als zogenaamde getuigen optreden konden zich niet eens meer aan hun eigen kenteken herinneren. De hoofdgetuige trad al eerder op bij een groot aantal andere zaken. Het hangt allemaal als los zand aan elkaar.

De rechter is sinds eind mei van dit jaar gevorderd tot het negende van zesenzestig hoofdstukken bewijsmateriaal en het wordt steeds absurder. Onderhand zijn we aangekomen bij het plan van de zogenaamde bende om Russische militairen te ontvoeren uit Oekraïne, anderhalf jaar voor het begin van de oorlog! Ook zouden ze kernwapens van de Amerikanen hebben gekregen die Uladzimir Hundar persoonlijk met zijn ene gezonde been over de grens van Polen zou hebben willen smokkelen om het vliegtuig van Loekasjenko op te blazen. Het is domweg ongelooflijk!’

Loekasjenko

Denk je dat Loekasjenko persoonlijk op de hoogte wordt gehouden van het proces?

‘Ja dat denk ik wel. Het is een speciaal opgezet showproces. De officiële zogenaamde pers zit er bovenop. Mijn zus wordt zelfs gestalkt door Ksenija Lebedeva, een zogenaamde journaliste van de zender Belarus1.’

Denk je dat het oordeel allang bekend is?

‘Daar ben ik zeker van. Alles is lang van tevoren gepland. In het zogenaamde bewijsmateriaal is een dialoog tussen mijn moeder en Autukhovich op Telegram te vinden. Mijn moeder zou zich daar volgens de rechter onder haar complete naam als Halina Ivanovna Dzerbysh hebben geregistreerd om te bespreken welke auto’s ze op zouden blazen!

De KGB heeft kosten nog moeite gespaard en speciaal een profiel op Telegram voor mijn moeder aangemaakt. Overbodig te vermelden dat mama niets opheeft met de moderne techniek. Ze heeft zo’n mobiele telefoon uit het jaar nul met van die dikke knoppen. Speciaal voor oudere mensen. Degene die op zo’n telefoon een messenger-app kan zetten, moet nog geboren worden.’

Ardy Beld is vertaler Russisch en freelance auteur en journalist. In zijn boek ‘Een land om te leven’ vertelt hij uitvoerig over de honderd dagen protest die volgden op de gefalsificeerde presidentsverkiezingen van augustus 2020 in Wit-Rusland. Natuurlijk verkrijgbaar via Doorbraak Boeken.

Irina Leonidovna Rjabesjko

Absurde beschuldigingen tegen waarnemer verkiezingen Wit-Rusland: ‘complot om Loekasjenko te vermoorden…’