‘I’ve seen things you people wouldn’t believe. Attack ships on fire off the shoulder of Orion. I watched C-beams glitter in the dark near the Tannhauser gate. All those moments will be lost in time… like tears in rain… Time to die.’

Met deze iconische woorden neemt Roy Batty afscheid van de wereld. Batty is een Replicant, gemaakt door de Tyrell ‘More human than human is our motto’ Corporation. Mocht u geen filmliefhebber zijn, het gaat over de film Blade Runner (1982) van Ridley Scott, gesitueerd in de verre toekomst van toen: 2019, vandaag dus. Ideaal moment om de status van Artificiële Intelligentie (AI) te evalueren.

Definitie

Er bestaat onenigheid over de definitie van AI, maar laten we het hier simpel houden: AI is intelligentie die door machines wordt tentoongespreid en meer specifiek intelligentie toegepast op taken die we typisch aan mensen toeschrijven. Schaken is een menselijk-intellectuele activiteit en een schaakcomputer dichten we dan ook (eigenlijk onterecht) AI toe. Schroeven plaatsen, solderen zijn ook menselijke activiteiten, maar missen de intellectuele component en kunnen door ‘domme’ robots uitgevoerd worden.

Zwakke AI focust op specifieke taken en perfectioneert dat stuk. Spraakherkenning is een typisch voorbeeld van Zwakke AI en toont de fantastische vorderingen die gemaakt worden. Ander voorbeelden zijn schaakcomputers of zelfrijdende wagens. Intelligentie komt daar amper aan te pas.

Sterke AI bekijkt dan weer het totaalbeeld en probeert mens-gelijke AI te ontwikkelen, met zelfbewustzijn, emoties en creativiteit. De algemene consensus is dat AI hier nog steeds in de kinderschoenen staat.

Een interessant tussengebied wordt ingevuld door Boston Dynamics, een firma gespecialiseerd in semiautonome mens- en dierachtige robots. Wie de capriolen van hun lopende, springende, buitelende en zelfs dansende creaties heeft gezien, kan enkel bewonderend vrezen voor zijn/haar heersende plaats in onze maatschappij.

Turing

Een bekende methode om als Sterke AI te kwalificeren is de Turing Test. Hierbij communiceer je via een toetsenbord met een persoon/computer in een afgesloten ruimte. Als de AI erin slaagt een mens te overtuigen via een set van vragen/antwoorden dat hij een mens is, dan slaagt het in de Turing test. In Blade Runner zit een beroemde scène die draait rond een gelijkaardige Voight-Kampff Empathy test, ontwikkeld om emotionele responses te krijgen van de geïnterviewde en op die manier Replicant van mens te onderscheiden. Wat in de film trouwens bijzonder pijnlijk uitdraait voor de menselijke ondervrager.

At the movies

AI is een populair onderwerp in films. De eerste robotmens vind je al terug in Metropolis (1927) dat zich afspeelt in een dystopisch 2026. Overmorgen dus. De robot was een perfect menselijke kopie, fysiek en mentaal, gespeeld door dezelfde actrice. Ook in de Terminator-reeks (sinds 1984) kan je de robot moeilijk onderscheiden van een mens. Hier wordt het concept gelanceerd van AI die de mensenwereld onderwerpt. Een verhaallijn die ook in de Matrix-trilogie (1999-2003) wordt gebruikt. De mens als batterij om elektriciteit te leveren voor een AI heerschappij. Beide filmreeksen volgen de lotgevallen van een kleine groep mens-rebellen die vechten tegen een overheersing door de machines.

In enkele films is er een vreedzame co-existentie tussen mens en machine: de zeurende sidekick C-3PO in de Star Wars-franchise (1977 tot heden) of de serviele robots in I, Robot (2004) die door criminele potentaten misbruikt worden om te macht te grijpen. In 2001: A Space Odyssey (1968), loopt het mis in de relatie tussen mens en machine als HAL 9000 één voor één de bemanning van zijn ruimteschip uitschakelt. In dit geval geen vervaarlijk endoskelet, maar een onderhuids dreigend rood camera-lichtje en een kalme monotone stem.

In Transcendence (2014) verloopt het niet veel beter als Johnny Depp genoopt wordt zijn bewustzijn in een computer op te laden en zodoende het ganse digitale internet als zijn speeltuin krijgt. Alle kennis behoort hem toe, evenwel niet zonder gevaren. Het vrouwelijke robot-hoofdpersonage uit Ex Machina (2014) manipuleert via charme, intelligentie en een dodelijk plot haar schepper en ingehuurde Turing-test afnemer om een vrij ‘mens’ te worden.

Computertijd versus mensentijd

In Tron (1982) wordt het hoofdpersonage digitaal in een computer getrokken en moet aan een soort gladiatorspelen deelnemen om zich te redden. Wat die film voor mij zo speciaal maakte is het tijdsaspect. Een seconde is een eeuwigheid in de computerwereld, waar letterlijk miljarden instructies worden uitgevoerd in die ene seconde.

Die dichotomie tussen mensentijd en computertijd vind je ook terug in The Terminator. Als Skynet op 4 Augustus 1997 zelfbewust wordt, groeit de machine exponentieel en beslist om de mensheid uit te roeien op 29 Augustus, Judgment Day. Ray Kurzweil, auteur, uitvinder en futuroloog noemt het moment waarop technologische groei oncontroleerbaar wordt en een slimme computer steeds slimmer wordt ‘The Singularity’ — de singulariteit. De machine wordt geacht jaren technologische vooruitgang te boeken binnen enkele mensen-minuten. Stel je voor wat zo’n exponentiële groei veroorzaakt na een week, een maand, een jaar.

Regels

Je kan geen AI stukje schrijven, zonder Isaac Asimov te vermelden. Deze Amerikaanse sciencefictionauteur formuleerde de 3 wetten van de robotica waaraan alle AI zich behoort te houden:

Een robot mag een mens geen letsel toebrengen of toestaan dat een mens letsel oploopt
Een robot moet de bevelen van een mens uitvoeren, tenzij in strijd met wet 1
Een robot moet zijn eigen bestaan beschermen, tenzij in strijd met wet 1 of 2

Men realiseerde zich al snel dat een robot met zelfbewustzijn niet noodzakelijk positief uitdraait voor de mensheid.

Doem

Waar iedereen zich kan scharen achter de positieve effecten van Zwakke AI, zijn de meningen hevig verdeeld over Sterke AI. Tech-goeroes als Bill Gates, Elon Musk of wetenschapper Stephen Hawking zaliger, zijn genuanceerd pessimistisch over Sterke AI. Zij wijzen op reële risico’s dat er geen werk meer zal zijn voor mensen of dat AI vele malen intelligenter wordt dan mensen.

In hun ogen kan dit niet minder dan het einde van de hegemonie van de mens betekenen, misschien zelfs het einde van de mensheid. Vergelijk het met hoe de mens meewarig kijkt naar de mierenwereld. Ze is er, ze is gestructureerd, maar ze is irrelevant voor ons. Vooral Elon Musk staat bekend om zijn panische angst voor AI, in zoverre dat hij het OpenAI platform heeft vormgegeven, zodat de ganse mensheid in principe de ontwikkeling van AI in het oog kan houden en bijsturen.

Prognose

Zwakke AI is er vandaag al. Chatboxes, virtuele assistenten en dokters, simultaan vertalen, augmented reality,… het bestaat en zal steeds prominenter een plaats opeisen tussen de mensen. Het lijkt zeker dat de mens evolueert naar een hybride vorm, via mechanische onderdelen ter vervanging van eigen falende organen. Langzaam zullen we de transitie naar Sterke AI zien. In Her (2013) wordt een eenzame schrijver verliefd op een Siri-achtige persoonlijkheid. Zijn we daar zo ver van verwijderd? Kurzweil voorspelde een mensenmaat-AI tegen 2029.

Opportuniteiten

Er zijn natuurlijk interessante concepten aan intelligentie en een bewustzijn dat niet gelinkt is aan een eindig lichaam. Stel dat je je eigen bewustzijn kan digitaliseren en opladen in de cloud. Onsterfelijkheid werd doorheen de tijd aanzien als het ultiem bereikbare. Het kan ook het universum ontsluiten voor de ‘mensheid’. Van deze nieuwe soort een interplanetaire entiteit maken. Onze voetafdruk over het ganse universum verspreiden. Hoewel de vraag zich stelt zich wie nog interesse heeft in zo’n uitdagingen als je evengoed pionier kan spelen in een niet van echt te onderscheiden virtuele wereld.

De unieke mens

AI mag dan geen religie zijn, uiteraard heb je naast gelovigen ook een heleboel ongelovigen. Waarschijnlijk zelfs het merendeel. Een uiterst interessant boek is The Emperor’s New Mind (1989) van wiskundig natuurkundige Roger Penrose, die op een mathematische wijze Kurzweil’s stelling weerlegt dat een algoritme ooit een menselijk brein zal evenaren. Voor hen is creativiteit en zelfbewustzijn een exclusief voorrecht van de mens en het menselijke brein. In deze visie kan AI hoogstens een hulp en verrijking zijn voor de mens, maar nooit een vervanging, laat staan een op zichzelf staande verbeterde versie. De tijd zal uitwijzen wie gelijk krijgt.

Kennisoverdracht

Het grootste gebrek aan de fysieke mens is mijns inziens dat we gedoemd zijn om steeds dezelfde fouten te maken. We bouwen uiteraard verder op het verleden, maar als individu beginnen we grotendeels van nul. De kennis van Einstein wordt doorgegeven via boeken of andere media, maar wat een leercurve! Vooraleer je academische opleiding voltooid is, ben je algauw 25 jaar of ouder. Een derde van je productieve leven enkel en alleen om de basis te leggen. Telkens opnieuw.

Computers daarentegen vergeten nooit. Eens aangeleerd, altijd en overal beschikbaar. Een fout concept zal in principe niet opnieuw geprobeerd worden. Communisme of fascisme zou in een digitale wereld één kans gekregen hebben en daarna definitief bij het groot vuil gezet worden. Hoe cool zou het zijn om Matrix-gewijs een module in te laden, waardoor je op een half uurtje jiujitsu aanleert of een helikopter leert vliegen. Kennis, wetenschap en herinneringen als hapklare brokken moeiteloos in je geheugen inladen, zodat je meteen kan innoveren.

Dat is waar onze Replicant-poëet Roy Batty het bij het verkeerde eind had: all those moments will not be lost in time, Artificiële Intelligentie is voor de eeuwigheid en time to die is voorbehouden voor ons, zielige mensen van vlees en bloed.