Tot op heden is de covidvaccinatie in ons land niet verplicht. In Advies 75 van het Comité voor de Bio-ethiek van 11 december 2020 halen de leden al aan dat er in de toekomst ruimte moet zijn om het debat te voeren over een eventuele verplichting. Vooral indien de beoogde vaccinatiegraad niet wordt behaald. Dit punt werd op aandringen van de Franstaligen opgenomen, gezien er onder invloed van Frankrijk meer vaccinatietwijfel bestaat aan de andere kant van de taalgrens. Maar nu blijkt dat aan Vlaamse kant extreme druk wordt uitgeoefend op zorgpersoneel, stagiairs en patiënten om tot vaccinatie over te gaan. Ondanks het behalen van een onverhoopt hoge vaccinatiegraad.

Ongeoorloofde druk en chantage

Op de redactie liepen tal van getuigenissen binnen die de druk op het zorgpersoneel, stagiairs en patiënten om zich te laten vaccineren aanklagen. Zorgpersoneel wordt verplicht de vaccinatiestatus vrij te geven, wordt bedreigd met ontslag en moet van dienst veranderen indien niet gevaccineerd. Niet gevaccineerde stagiairs mogen hun stage niet aanvatten.

Er liep een getuigenis binnen van een patiënt die een niertransplantatie nodig heeft maar waarbij de arts weigert de operatie uit te voeren tenzij zowel donor als ontvanger zich laten vaccineren. Een andere arts dreigde met de stopzetting van chemotherapie indien de patiënt zich niet laat vaccineren. Ziekenfondsen dreigen met het stopzetten van terugbetaling van noodzakelijke medicatie bij niet-vaccinering. Deze dreigementen worden steeds mondeling geuit. Er staat nooit iets op papier. Maar dat er ongeoorloofde druk wordt gezet, blijkt uit de talrijke los van elkaar staande getuigenissen. En eigenlijk gaat het over chantage.

GZA komt er voor uit en geeft uitleg

Vooral de Ziekenhuisgroep Gasthuiszusters Antwerpen (GZA) met de ziekenhuizen Sint Vincentius, Sint Jozef en Sint Augustinus voert hier de forcing. Niet gevaccineerd zorgpersoneel dat bezwaar aantekent om zich om de 72 uur te laten testen, wordt gestraft met creatieve sancties. Zorgpersoneel werd ermee gedreigd hen zonder inkomen thuis te zetten. Dat dreigement werd ingetrokken nadat de tegenpartij opperde een advocaat te raadplegen. De oplossing bestond eruit de persoon in kwestie naar de covidafdeling te verplaatsen.

Op zich mag de directie zelfs niet vragen naar de vaccinatiestatus van het personeel. De wet op de privacy en het medisch geheim verbiedt dit. Ook in andere ziekenhuizen tracht men achter de vaccinatiestatus van het personeel te komen om dan verplichte testen op te leggen. Enkel het GZA komt er ook openlijk voor uit. Om een reactie gevraagd verklaart de algemeen directeur van GZA, Willeke Dijkhoffz, dat er van verplichte vaccinatie of testen geen sprake is. ‘De mensen zijn vrij om hierop in te gaan. Het is belangrijk om aan te duiden dat alle stakeholders, inclusief de ondernemingsraad, voor meer dan 80% achter onze aanpak staat. Onze medewerkers krijgen alle mogelijkheden om zich binnen de uren met de minst invasieve test te laten testen. Maar ze móeten dat niet doen.’

Sensibiliseren of intimideren?

Wanneer de medewerkers bedreigd worden om thuis gezet te worden met inkomstenverlies, kan je bezwaarlijk van vrijwilligheid spreken…
‘Ik weet niet waarover u spreekt, maar we hebben gezegd dat het behoud van essentiële arbeidsvoorwaarden te allen tijde moet gegarandeerd blijven.’

Kan personeel dat zich niet laat testen dan gewoon aan de slag blijven op hun gebruikelijke dienst?
‘We hebben liefst dat wanneer ze actief zijn op een dienst met kwetsbare patiënten, ze verhuizen naar een dienst waar die niet aanwezig zijn.’

Momenteel zijn alle beschermingsmaatregelen nog van kracht, gevaccineerd of niet. Er is een verschil tussen sensibiliseren om tot vaccinatie of testen over te gaan en druk uitoefenen, intimideren en dreigen met inkomsten- en jobverlies…
‘Wij willen vooral onze niet gevaccineerde patiënten beschermen. Zolang in België de groepsimmuniteit niet is bereikt houden we deze tijdelijke maatregel aan. Wanneer de positiviteitsratio in België daalt kunnen we dit herzien. We hebben regelmatig uitbraken gehad op onze afdelingen met kwetsbare patiënten, met dramatische gevolgen. Wij maken de belangenafweging tussen de bescherming van de patiënt en de privacy van de werknemers. Wij hebben deze maatregel proportioneel ingevoerd door de werknemers alle modaliteiten te gunnen door hun binnen de werkuren zo min mogelijk invasieve testen aan te bieden. En door hen bij weigering tijdelijk, met behoud van de essentiële werkvoorwaarden, van dienst te veranderen. Dit tot het in de Belgische context epidemiologisch iets rustiger is.’

Stagiairs onder druk

Zowel aan de Erasmus Hogeschool in Brussel als aan de Hogeschool Gent werden communicaties verstuurd waaruit bleek dat niet-gevaccineerde studenten hun stage niet zouden kunnen aanvatten. Bij de Erasmushogeschool spreekt men van een tijdelijke situatie uit het verleden, te wijten aan de verwachtingen van de belangrijkste stageverstrekker, het UZ Brussel. Daar weet woordvoerder Karolien De Prez te melden die boodschap wel degelijk van bij hen komt.

‘De communicatie dateert van net voor de paasvakantie, toen de crisiscel had beslist om de stages van niet gevaccineerde studenten tijdelijk op te schorten. Dat was het gevolg van uitbraken in het ziekenhuis met de besmettelijkere Britse variant. Dat was een beslissing in het belang van onze patiënten om het virus zo veel mogelijk buiten te houden. Ondertussen kunnen we iedereen terug een vaccin aanbieden. Voor die uitzonderingen die om welke reden dan ook geen vaccin wensen, kunnen we kijken naar extra beschermingsmaatregelen. Iedereen kan dus terug zijn stage aanvatten.’

Aan de Hogeschool Gent betreurt woordvoerder Isabel Claeys de verspreiding van een volgens haar uit de context gerukte slide van een presentatie. Daarop wordt aangehaald dat stagiairs gevaccineerd moeten zijn om aan een stage te beginnen. ‘Dit ging over een foute communicatie van één welbepaalde lector. Dit ging niet over het officiële standpunt van de school. We hebben dit ook uitdrukkelijk rechtgezet op onze website. Onze stagepartners eisen op dit moment ook geen vaccinatie als voorwaarde voor een stageplaats. Tot nu toe hebben we in de praktijk nog geen problemen gehad.’

Onwettig, onethisch, ongehoord

Feit is dat het niet aan de werkgever, de raad van bestuur en de stakeholders is om al dan niet proportionele maatregelen te treffen die een inbreuk plegen op de privacy en het medisch geheim van de werknemer of stagiair. Zij hebben zich aan de wet te houden en mogen zelfs niet vragen naar de vaccinatiestatus. Joris Moonens van het Vlaams Agentschap Zorg en gezondheid bevestigt dit.

‘Er bestaat helemaal geen richtlijn om het niet-gevaccineerde personeel om de 72 uur te testen. Dit kan dus ook op geen enkele manier afgedwongen worden. Ook de federale collega’s hebben nooit zo’n regel uitgevaardigd. We rekenen er op dat zo veel mogelijk mensen zich laten vaccineren, maar los van vaccinatie zijn nog steeds alle beschermingsmaatregelen van kracht. Vanuit ons beleid wordt er geen onderscheid gemaakt tussen gevaccineerd en niet gevaccineerd personeel.’

‘De werkgever heeft niet het recht om de medische gegevens van het personeel op te vragen. Dat recht komt enkel de arbeidsgeneesheer toe. De praktijk om mensen onder druk te zetten om die gegevens te delen kan niet door de beugel.’

‘Ook de door u aangehaalde dreigementen tegenover patiënten kunnen niet door de beugel. Misschien zijn hier overijverige medewerkers aan het werk, maar dat is geen excuus. Vanuit de overheid werd beslist om de vaccinatie niet verplicht te maken. Dat dient te allen tijde te worden gerespecteerd door alle actoren.’

Ontregeld moreel kompas

Wendy Lee van de FOD Volksgezondheid zit op dezelfde lijn. ‘Er is geen verplichting tot vaccinatie. Wat testen betreft heeft de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg een richtlijn uitgevaardigd omtrent het inzetten op sneltesten en zelftesten. Dat vereist echter steeds de toestemming van de werknemer.’

Bij de ziekenfondsen reageert men verbouwereerd op het bericht van patiënten die bedreigd worden met stopzetting van de terugbetaling van noodzakelijke medicijnen. Jurgen Constandt, directeur van het VNZ, benadrukt dat dit niet toelaatbaar is. ‘Ik mag maar hopen dat het hier niet over één van onze medewerkers gaat. Dit is ongehoord en kan in de praktijk ook helemaal niet. De periodieke goedkeuring voor de terugbetaling van bepaalde medicijnen gebeurt door onafhankelijke artsen en commissies. Daar hebben de ziekenfondsen zelf geen zeg in. Ik neem aan dat het hier over een overijverige werknemer wiens moreel kompas ontregeld is.’

Uit de getuigenissen die de redactie bereikten blijkt dat wel meer mensen momenteel last hebben van een ontregeld moreel kompas. We merken dat de angst en de polarisatie in de maatschappij tot onaanvaardbare toestanden leidt. Zolang er geen wettelijk kader bestaat rond verplichte covidvaccinatie moet ieders recht om vrij te beslissen over wat er met het eigen lichaam gebeurt gerespecteerd worden. Ook hier bevinden we ons op een hellend vlak. De door sommigen bewust aangewakkerde angstcultuur ondermijnt onze vrijheden, de rechtstaat en bij uitbreiding ons democratisch model. De kanaries in de koolmijn zitten in de zorg.

Isabel Claeys

Zorgpersoneel, stagiairs en patiënten onder druk om zich te laten prikken