Ik weet het: ‘t is van mijn schoonste niet, maar soms kan ik mij niet houden. Ik zag Marc Van Ranst op het gala van Ketnet, en ic en conste mi niet bedwinghen, mijn tweet was al vertrokken. Wel wetend dat wie kaatst altijd de bal moet verwachten. Ik kan daar zeer goed tegen. Het is bij nader toezien een interessant maatschappelijk experiment geworden.

Walter Bagehot, één van de stichters van The Economist, schrijft in The English Constitution (1865) dat als de koning wil gedragen worden door – liefst de hele – samenleving, hij zo verborgen mogelijk moet blijven. Want hij put zijn feitelijk gezag uit het mysterie. Anders gezegd: als blijkt dat de koning een eenvoudig mens is zoals u en ik, met deugden en ondeugden, dan zal hij door zijn onderdanen ook zo worden gezien én behandeld. De koning gaat daarom beter niet letters draaien in het Rad of bier uitdelen in Izegem.

Onomstreden en alom gedragen

Marc Van Ranst heeft Bagehot nooit gelezen, denk ik. Het zou hem nochtans van pas komen. Wie gezag en algeheel respect wil, moet au-dessus de la mêlée blijven, boven en buiten het strijdgewoel. Doe je dat niet, dan ben je zo omstreden als… een politicus. En dat is in een gezondheidscrisis met giga-impact de eerste zorg als je niet van de wal in de sloot wil raken: het gezicht van het coronabeleid moet onomstreden en alom gedragen zijn.

Maar het is te laat. In Het Laatste Nieuws schrijft Noël Slangen over het probleem Van Ranst. ‘Om zijn verkruimelend aanzien te compenseren, worden de waarschuwingen van vader Van Ranst almaar heftiger, alarmerender, apocalyptischer.’ Veel erger zelfs. Slangen legt een verband met onze in sneltreinvaart dalende motivatie om de coronamaatregelen op te volgen. Weldra, zegt Slangen, komt er het foert van alle generaties. Wat natuurlijk niemand wil. En vandaar Slangens forse slotzin: ‘Minder virologen op het scherm, in de krant en in ons hoofd.’

Hij heeft gelijk. Van Ranst wordt algemeen gezien als de primus inter pares van de virologen, maar dat heeft zo zijn redenen. Een Steven Van Gucht of Herman Goossens geven toelichting bij feiten; Van Ranst geeft meningen, oordelen. Daarom is hij ook de chou van de tv-studio’s: televisiemakers krijgen van Van Ranst altijd waar voor hun geld. Andere experts doorzien dat zelfs. In De Morgen zegt de altijd voortreffelijke Gentse microbiologe Isabel Leroux-Roels: ‘… ik heb al redelijk wat uitnodigingen van actualiteitenprogramma’s geweigerd omdat ze naar meningen hengelen. Moeten we versoepelen of verstrengen? Daar pas ik voor. Niemand zit te wachten op een zoveelste mening en ik heb er de tijd niet voor.’

Dat laatste is dus voor Van Ranst kennelijk nooit een probleem, en die meningen al zeker niet. Verstrengen? Elke avond! (zie Slangen) En als de cijfers ook maar iets stijgen, wordt daar met graagte aan toegevoegd dat ‘de virologen nochtans hadden gewaarschuwd, maar ze hebben eens te meer niet geluisterd.’

Een ander geluid?

Eerlijkheidshalve moet ook worden gezegd dat Van Ranst nooit Van Ranst had kunnen zijn als hij te maken kreeg met journalisten met enig geheugen en dito kritische zin. Was hij een politicus geweest, had men hem — en terecht — al talloze keren een montage met vroegere uitspraken voorgeschoteld. Niet dus.

Dat is trouwens een algemeen probleem. Het blijft bij ons wachten op de andere stem in het debat. Ik lees eergisteren in de NRC vier intensivisten die vinden dat de impact van de Nederlandse coronamaatregelen niet in verhouding staat tot de verwachte gezondheidswinst. In Vlaanderen voeren we alleen intensivisten op die zeggen hoe erg het allemaal is. Nu kunnen we het nog aan, maar we zitten echt op ons tandvlees, het zijn woorden die de Vlaamse hoofd-intensivist in de mond bestorven liggen. Een ander geluid? Niets.

Met enige verwondering zag ik overigens cijfers over het aantal verpleegkundigen dat in de lockdown op technische werkloosheid was gezet. Ik neem aan dat daar goede redenen toe waren, maar geef toe: dat is op zijn minst paradoxaal.

Tegengas uit Wallonië

Het gekke is dat alleen een Waals politicus de moed heeft gehad om die Vlaamse wantoestand aan te klagen: George-Louis Bouchez: il a le courage des idées. Terzake heeft daarover een soortement confrontatie georganiseerd. Tegelijk een beetje vals gespeeld – al zijn er verzachtende omstandigheden – want Bouchez mocht iets zeggen op video, en Van Ranst zat live in de studio. Die laatste positie wint altijd.

Van Ransts reactie was zoals altijd enigszins bezijden het onderwerp. Ze deed me overigens denken – horresco referens, maar het is wat het is – aan de Roemeense leider van het eind van de jaren 80 die, geconfronteerd met protest, ook zei: ‘Hoe teleurstellend. En zijn jullie niet beschaamd?! Na alles wat ik voor jullie heb gedaan.’ Al zou het natuurlijk overdreven zijn om dat soort trucjes exclusief aan communisten toe te schrijven.

Het wordt tijd om wat tegengas te geven, voel ik. Van Ranst is slim, sluw, uitgeslapen, geslepen. Voorzichtig ook, kiest zijn vijanden, vermijdt anderen. The art of war heeft hij waarschijnlijk wel gelezen. Dat is ook Chinees.

En hij heeft ook supporters, heb ik in de reacties op mijn tweet gemerkt. Gaande van onbekende mensen die zeggen dat hij persoonlijk ’tienduizenden levens’ heeft gered, tot en met zelfs collega-artsen, waarvan opvalt dat ze ook af en toe op tv mogen. Hun reactie is altijd dezelfde: wij van WC-Eend vinden WC-eend prima!

En uiteraard zijn er ook de coronafighters die al lang het land helemaal op slot willen en hoe dan ook aan de kant van de superviroloog staan: een voorheen zeer getalenteerd maar door corona compleet losgeslagen senior writer bijvoorbeeld; of een uitermate begaafd filosoof die vanwege dezelfde oorzaak de halve wereld uitscheldt als hij wordt tegengesproken.

Vrije meningsuiting?

Die supporters zorgen er overigens voor dat alleen Georges Louis Bouchez Van Ranst aandurft. Onze Vlaamse politici zwijgen. Ze wijzen op de vrije meningsuiting. En die is effectief heilig; voor gepensioneerden bijvoorbeeld, ik zeg maar wat. Maar politici weten beter dan wie ook dat interne discussie moet, en zeer verrijkend is, maar beleid totaal onmogelijk wordt als iedereen dat recht ook voluit uitoefent. Zeker als – Bouchez heeft helemaal gelijk – je tegelijk adviseur maar ook aanjager, duider en criticaster bent. Wie zegt dat een academicus op die regel de uitzondering is, getuigt van een beangstigende ivoren torenmentaliteit. Als het all in pieces is, dan is all coherence gone, wist John Donne al.

‘Buiten de werkuren doet iedereen wat hij wil,’ zegt Egbert Lachaert op mijn tweet over het Ketnet-gala. Lachaert is nochtans een beminnelijk, redelijk en verstandig mens. Maar ook dat is onjuist. Ik verwijs Egbert naar de ex-Vld-schepen in Langemark-Poelkapelle: die man heeft naar mijn mening volstrekt niets verkeerds gedaan in die blote bar in Vlaamse velden. En toch..

Wie op de een of andere manier enige verantwoordelijkheid claimt, doet in zijn vrije tijd beslist niet wat hij wil. Pastoors en politici kunnen daar boeken over schrijven. En ik lees naast Lachaert nogal wat reacties van kapsters die niet te spreken zijn over feestjes van BV’s-zonder-maskers…

Gat in de markt

Twee conclusies. Eén: er is niets zo gevaarlijk als een kabinet van technici of experts. Van Ranst wijst er in de weekendkranten op dat er dit jaar nauwelijks griep is. ‘Dankzij de maatregelen,’ zegt hij, ‘we kunnen dat dus indammen.’ Want ook die griep kost elk jaar vele mensenlevens. Na de vaccins blijft er dus een gat in de markt. Medeboeren, we moeten op onze ganzen letten!

Twee: wie denkt dat je een coronabeleid kan voeren – en voor alle duidelijkheid: dat moet! – als het bevel wordt gevoerd vanop een onderzeeër, heeft de voeling met de werkelijkheid verloren. Je kan dan al even goed zeggen dat een wet een democratisch risico is.

Isabel Leroux-Roels

Het epos van de Groot-Viroloog: de ontknoping

The World According to Van Ranst

De zaak Van Ranst