Op vijf januari 2021, de dag voor Driekoningen, begint België aan zijn anti-corona-vaccinatiecampagne. Zo luidde althans de ietwat euforische aankondiging van premier Alexander De Croo (Open Vld), want vandaag, een maand voor datum, is er behalve de klassieke task force nog niets wat lijkt op een praktisch-concreet draaiboek. Ook dit onderdeel van de coronasaga zal bij ons dus ietwat chaotisch verlopen, met vele losse eindjes. Wat Wouter Beke niet belette om trots met het nieuws uit te pakken dat 10 000 doden later de woonzorgcentra eerst aan de beurt zullen komen voor het verlossende spuitje. Enige zwarte humor is onvermijdbaar in dit verhaal.

Niet dringen aub

Radio 1

Eindelijk kan Wouter Beke weer lachen in de studio’s

In Nederland en Duitsland is men al wél in de operationele fase, waarbij de Duitsers zeer slim de evenementensector hebben ingezet om alles in kannen en kruiken gieten. Duitsers zijn gewoon sterk op organisatorisch vlak en het mag vooruitgaan, dat weten we van het voetbal, de snelheid waarmee de concentratiekampen uit de grond rezen, het Wirtschaftswunder, maar dus nu ook de vaccinatiestrategie. Door het gebruik van sportstadions, beursgebouwen en zelfs vliegvelden willen ze de klus in een half jaar klaren. In Groot-Brittannië zijn ze zelfs met vaccineren al begonnen, kwestie van de EU de loef af te steken.

Bij ons loopt het zo’n vaart niet: men is nog in de studiefase. Margot Cloet van Zorgnet-Icuro voelt alvast nattigheid: logistiek zijn we er niet klaar voor, zegt ze, de vrees bestaat dat de vaccins in grote koelmagazijnen hun vervaldatum zullen naderen, terwijl er nog ijverig gepalaverd wordt over hoe, wie, wat en waar. Dat inenten van zorg- en ziekenhuispersoneel in situ zal nog wel lukken. Maar dan… Maggie-achtige déjà-vu’s doemen op.

Prioriteiten zijn er al wel gesteld. De woon- en zorgcentra komen dus eerst aan de beurt, min of meer tegelijk met het ziekenhuispersoneel, diegenen dus die al een jaar in de vuurlinie staan en waar een dokter-familielid van me op het veld van eer is gesneuveld. Daarna de 65-plussers en jongere risicopatiënten, en dan de jonge, ‘fitte’ populatie.

Vermoedelijk zijn we dan al voorbij de zomer, in het beste geval. Critici opperen dat men beter eerst de actieven zou inenten (waartoe dan uiteraard de ‘essentiële beroepen’ behoren), omdat zij het systeem recht houden, en jongeren omdat zij het meest voor verspreiding zorgen. Dat is ook de stelling van Dirk Devroey, professor huisartsgeneeskunde aan de VUB. Hij heeft een punt. Als 65-plus columnist kan ik bevestigen van niets bij te dragen aan de samenleving behalve wat gezever, en evenmin kan ik solitair van achter mijn pc een superverspreider genoemd worden. Mag een prioritair geachte persoon zijn vaccin doorgeven? Verkopen? Het wordt hier overwogen.

Een ‘berekend risico’

Dat laatste heeft nog een andere reden, en nu komen we tot de echte adder onder het vaccinatiegras: de betrouwbaarheid van de vaccins. We hebben het hier dan niet over de klassieke complottheorieën rond Bill Gates, het 5G-netwerk, een geheime superclub van aliens die ons via een ingeplante chip willen controleren, en meer van die fantasieën. Het is simpeler: niemand weet wat ons na de massale inenting te wachten staat, het is een zwart gat, al mag dat amper luidop gezegd worden.

De scepsis is hoorbaar in de medische sector zelf. Uit een enquête van De Artsenkrant blijkt dat slechts 70% van de huisartsen het vaccin vertrouwt. Eén op de drie artsen is niet van plan zich tegen corona te laten inenten en zou het ook hun patiënten afraden. Gevolg: nogal wat lieden kijken liever de kat uit de boom. Ten onrechte worden ze op één lijn geplaatst met de antivaxx-fundamentalisten. Het is echter naïef om zomaar een weliswaar goedgekeurd maar niettemin in zeven haasten gebrouwen wondermiddel tot zich te nemen. Ook al is het gratis.

Hoe is de situatie op dit ogenblik? Momenteel heeft België een optie op vijf vaccins: Pfizer/BioNTech (in Puurs geproduceerd, 5 miljoen stuks), AstraZeneca/Oxford (7,7 miljoen), Johnson & Johnson (5,2 miljoen), CureVac (2,9 miljoen), en recent ook Moderna (2 miljoen). Samen 22 miljoen, ruim voldoende om de complete Belgische bevolking te bedienen want in de meeste gevallen zijn twee inentingen nodig. Maar in de wedren tussen de farmagiganten – die al grote subsidies geïnd hebben, o.m. 3 miljard van de EU, in de vorm van niet-terugbetaalbare voorschotten – komt de veiligheid onvermijdelijk onder druk, wat de persberichten ons ook vertellen. Over de middellange termijneffecten weten we niets, om de simpele redenen dat die binnen één jaar niet kunnen uitgetest worden, zeker niet in fase drie, het moment van de waarheid waarop een grote groep het middel krijgt en een andere groep een placebo.

Maar de tijd dringt, het virus legt de economie plat en de mensen zijn het beu. Het wordt een ‘berekend risico’, zegt professor Isabelle Leroux-Roels van het Centrum voor vaccinologie (UZ Gent) tussen neus en lippen in De Morgen. Door de versnelde procedure kan men slechts twee maanden (!) garantie geven op de afwezigheid van zware neveneffecten. Over de werkzaamheid van het vaccin inzake het niet-doorgeven van een besmetting, via hoesten bijvoorbeeld, tast men helemaal in het duister.

Komt daarbij dat uitgerekend de kandidaten die het verste staan in de Europese erkenningsprocedure en wellicht ook het eerst in België zullen worden verspreid, Pfizer en Moderna, een experimenteel-nieuwe technologie hanteren, de zogenaamde mRNA-techniek waarbij een genetische instructiecode wordt geïnjecteerd dat het immuunsysteem moet activeren.

Nooit vertoond, de resultaten ogen veelbelovend: een efficiëntie van 90% en meer, maar de toekomst zal uitwijzen wat die geïnjecteerde code met ons lichaam nog allemaal doet. Anders gezegd: hoe hoger men op de prioritaire lijst staat, des te meer heeft men de status van proefkonijn. Het is gokken, liefhebbers van speltheorieën hebben er een hele kluif aan: om voldoende groepsimmuniteit te bereiken moet minstens 70% van de bevolking ingeënt zijn, dus moeten we massaal springen, en liefst snel, maar wie eerst ‘springt’ loopt het hoogste risico op onvoorziene malheuren. Kies uw moment met zorg, zou ik zeggen.

Aldi Zeneca

Jommeke2 Een speciaal geval in dit rouletteverhaal is het vaccin dat kort bij de eindmeet staat en wellicht na Pfizer en Moderna bij ons de ampullen zal vullen: dat van de Brits-Zweedse farmaceut AstraZeneca, nota bene ontwikkeld met de medewerking van de Oxford-universiteit. Toen het nog maar in de klinische fase was, midden juli, ‘verkocht’ het bedrijf al als eerste vaccins aan o.a. Nederland en Duitsland, nadien ook aan België.

Er is toch wel wat stront aan de knikker. In augustus deed onderzoeksjournalist Ignace Vandewalle een boekje open over de bedenkelijke reputatie van AstraZeneca binnen het farma-universum. Het bedrijf kreeg, vooral in Amerika, een waslijst van boetes aan zijn been wegens misleidende marketing, fraude en corruptie. Omkopen van dokters en het schrijven van fake-wetenschappelijke artikels behoren tot de normale bedrijfsstrategie. In Europa kon het via schriftvervalsing het patent voor een maagzuurmiddel vijf jaar langer rekken en de productie van generische varianten tegenhouden.

Ook de manier waar AstraZeneca zijn coronakiller afficheerde, doet meer denken aan wasproductreclame en vrij agressieve aankondigingspolitiek. Uiteindelijk kwam men op de proppen met een vaccin dat een efficiëntiegraad van 70% bereikte. Tot Pfizer en Moderna 90% en meer bleken te scoren. Oeps. Waarna men zich in de researchafdeling plots herinnerde dat sommige proefkonijnen eerst maar een halve dosis hadden gekregen en daarna een hele. Wat ook prompt 90% doeltreffendheid opleverde, bingo! De CEO van AstraZeneca legt het uit als een geval serendipiteit: iets vinden zonder te zoeken. Meer iets voor moderne kunstenaars, diepzeeduikers en amateur-bierbrouwers, denk ik dan.

Helaas, en ondanks alle gebakken lucht: als we de puzzel samen leggen, mogen we spreken van een kwakkele en goedkope Aldi-versie van het vaccin. Gebaseerd op een bestaand product, via huis-, tuin- en keukenresearch opgepimpt, en aan de man gebracht met prietpraat. AstraZeneca is ook het bedrijf dat in de onderhandelingen met de overheden het meest drastisch elke resultaatverbintenis afwees. Het weze duidelijk: dit serendipisch brouwsel komt zo uit het labo van professor Gobelijn, het genie dat in Jommeke-album nr 15, getiteld Het staartendorp, via kraantjeswater iedereen ongewild van een aanhangsel voorziet. Je zou voor minder in geestrijke alternatieven duiken.

Conclusie: wie Pfizer of Moderna toegediend krijgt, neemt een ‘berekend risico’; komen ze bij u met een spuitje van AstraZeneca af, dan is het eerder Russische roulette. U kan dat weigeren, maar u hebt dan geen recht op een ander product: het is te nemen of te laten, en dat is ook correct, zo beweert veearts Van Gucht stellig. Patiënten moeten niet teveel zeveren. Na de rush op WC-papier, de wedloop naar het vaccin, nu de ontsnappingsroute om dat ene spuitje niét te krijgen, we vervelen ons geen seconde.

‘Als het niet lukt mag u op mij schieten’, dixit federaal gezondheidsminister Frank Vandenbroucke, in dezelfde sfeer van het betere kansspel. De toon is gezet, de tips bij deze in alle discretie gegeven: dit verhaal krijgt wellicht nog een staartje.

Isabelle Leroux-Roels

Het krijgen van een staart is niet uitgesloten