Vorige dinsdag plaatste het Colombiaanse Hooggerechtshof voormalig president Álvaro Uribe onder huisarrest. Namelijk zou het risico bestaan dat hij de rechtsgang belemmert. Het is de eerste keer in de geschiedenis van het land dat een ex-president van zijn vrijheid wordt beroofd. Toch opvallend voor een land dat al decennialang geplaagd wordt door corruptie, drugshandel en banden met guerrillagroeperingen, tot op de hoogste echelons van het politieke bestel.

Uribe is het voorwerp van bijna zestig gerechtelijke onderzoeken in Colombia. De meeste daarvan houden verband met antisubversieve groeperingen (guerrilla’s) in de jaren 90 en met schendingen van de mensenrechten. De directe aanleiding voor zijn aanhouding en huisarrest is echter een proces dat Uribe in 2014 zélf opstartte. De voormalige president zegt onschuldig te zijn. Hij beweert dat het hier gaat om een politiek complot dat ook vele van zijn politieke medestanders viseert.

Uribe, oplossing voor alle problemen?

Zijn arrestatie zorgde in Colombia alvast voor heel wat protest en verdeeldheid. Uribe was en is namelijk de populairste president ooit in het land. In 2002 werd hij verkozen omdat hij beloofde korte metten te maken met de marxistische rebellengroep FARC (Fuerzas Armadas Revolutionarias de Colombia) — die van 1964 tot 2016 Colombia in zijn greep hield met terreur, kidnapping, afpersing, moord, ‘belastingen’ en drugssmokkel — en te snoeien in de overheidsuitgaven. Bovendien doorbrak hij met zijn partij Democratisch Centrum (Centro Democrático) de traditionele politieke dichotomie van liberalen en conservatieven. Uribe leek in 2002 de oplossing voor alle problemen in Colombia te zijn. Hij won de verkiezen overweldigend, in één enkele ronde, met een nooit geziene opkomst.

Uribe hield woord en bond — met steun van de VS — de strijd aan met de FARC-guerrilla. Hij liep daartoe evenwel regelmatig nogal hard van stapel, en wendde zich graag tot paramilitaire eenheden om de FARC — hardhandig — onder de duim te krijgen. Hij slaagde er ook in de FARC danig te verzwakken. De verbeterde veiligheidssituatie in het land deed ook de economische situatie in het land er op vooruitgaan, met buitenlandse investeringen en toerisme. Uribe was de held van de Colombianen. Of toch van een groot deel van de Colombianen, want tot op vandaag verdeelt Uribe de maatschappij in twee kampen. Enerzijds de uribisten, die hem vereren, en anderzijds de anti-uribisten, die hem lijken te haten. Dat blijkt ook nu weer, na Uribe’s arrestatie, uit demonstraties voor én tegen de beslissing van het Hof om hem in voorarrest te plaatsen.

Uribisme pakt FARC manu militari aan

Uribe voerde in 2014 ook een belangrijke grondwetswijziging door, waardoor hij zich opnieuw verkiesbaar kon stellen voor een tweede termijn. Dat gebeurde ook. In 2016 behaalde hij opnieuw in één enkele ronde een klinkende verkiezingsoverwinning. Pas toen hij die operatie nog eens dunnetjes wilde overdoen in 2009, stak het Grondwettelijk Hof daar een stokje voor. Hij zetelt echter nog steeds in de Senaat en is populairder dan eender welke andere Colombiaanse politicus ooit. Zijn invloed hielp ook de volgende twee presidenten — zijn pupillen en politiek gelijkgezinden — Juan Manuel Santos en huidig president Iván Duque in het zadel. Het zogenaamde uribisme bepaalt dus nog steeds politiek en maatschappij in Colombia.

Ook na zijn presidentschap bleef Uribe tegen de FARC ingaan. Zo was hij de belangrijkste vertegenwoordiger van het ‘NEE’-kamp bij het Referendum over het Colombiaanse vredesakkoord van 2016. Hij keerde zich daarmee tegen zijn voormalige medestander en huidig president Juan Manuel Santos. Het NEE-kamp behaalde de — weliswaar zeer nipte (50,21%) — overwinning. Daardoor moest president Juan Manuel Santos het voorliggende vredesakkoord heronderhandelen. Zowel met de FARC als met de NEE-stemmers onder leiding van Uribe.

Bloque Metro, paramilitairen onder leiding van Uribe

Met name in het kader van zijn strijd tegen de FARC beschuldigt men Uribe nu van schendingen van de mensenrechten en associatie met niet-reguliere strijdkrachten. Zo zou hij samen met zijn broer Santiago zélf een paramilitaire groepering hebben opgericht, de Bloque Metro van de Autodefensas Unidas de Colombia (AUC). Zowel militaire als paramilitaire eenheden doodden onder zijn presidentschap talloze onschuldige burgers, van wie ze nadien beweerden dat het guerrillastrijders waren. Dit naar verluidt om in Uribe’s gunst te komen of promotie te maken. Of om te doen uitschijnen dat de FARC enorme verliezen leed en de overheid van president Uribe dus eindelijk komaf maakte met de jarenlange guerrillaterreur.

Volgens de Colombiaanse journalist Gonzalo Guillén verklaart de extreme angst van de Colombianen voor de wreedheden en misdaden van de FARC meteen ook deels de populariteit van Uribe. Hij was de sterke man, de president die Colombia bevrijdde van de guerrilla en rust en voorspoed bracht. Veel van zijn misstappen en misdaden werden daardoor gewillig met de mantel der liefde bedekt. Tot nu.

Hooggerechtshof

Van de zowat 60 zaken die tegen Álvaro Uribe hangende zijn — gaande van drugssmokkel over spionage tot misdaden tegen de menselijkheid — is het opmerkelijk genoeg net die éne zaak die hij eigenlijk zélf in 2014 opstartte, die hem nu zijn vrijheid kost.

Toentertijd beschuldigde senator Iván Cepeda Uribe ervan banden te onderhouden met drugskartels en paramilitaire groeperingen. Hij haalde daarvoor getuigenissen aan die hij de voorbije twee jaar verzameld had. Met name van voormalige leden van de paramilitaire AUC. Uribe verzocht toen het Hooggerechtshof de zaak te onderzoeken. Hij stelde dat Cepeda getuigen had gemanipuleerd en omgekocht om tegen hem te spreken.

Onverwachte plotwending

Maar nu, in een wel erg onverwachte plotwending, sprak het Hof niet enkel Cepeda vrij, het stelde ook een onderzoek in naar Uribe zelf op vermoeden van omkoping en procesfraude. Aanleiding daarvoor is onder meer de getuigenis van een voormalig lid van de Bloque Metro, Juan Guillermo Monsalve. Die beschuldigde oorspronkelijk Uribe, trok daarna zijn getuigenis in, en verklaarde later dat hij door een van Uribe’s advocaten onder druk was gezet om zijn verhaal te wijzigen.

Zowel Uribe als zijn advocaten ontkennen de beschuldigingen en pleiten onschuldig. Zij menen dat het gaat om een politieke aanval op het uribisme. Volgens hen heeft dat Colombia veiliger en welvarender gemaakt, de FARC uitgeschakeld, en Colombia teruggegeven aan de Colombianen. Niet iedereen is het er echter over eens dat het doel de middelen heiligde. President Iván Duque steunt in ieder geval wel zijn mentor. Hij zegt dat hij weliswaar het gerechtelijk onderzoek respecteert, maar dat hij overtuigd is van de onschuld van Uribe.

Niemand staat boven de wet. Of toch?

Wat uiteindelijk ook het resultaat zal zijn van het gerechtelijk onderzoek, een aantal dingen zijn alvast duidelijk. Ten eerste: de Colombianen zijn en blijven enorm verdeeld — en die verdeeldheid houdt nog steeds voornamelijk verband met de FARC — en men verwacht dat er de komende weken heel wat protesten zullen zijn, zowel voor als tegen voormalig president Uribe. Ten tweede: Traditionele problemen zoals corruptie, politieke voorkeuren, omkoping en geweld bepalen nog steeds heel erg de gang van zaken in Colombia. En ook dit proces blijft daarvan niet gespeend. Meer en meer onregelmatigheden komen aan het licht. Zo beroept het Hof zich op opnames die waarschijnlijk onrechtmatig verkregen werden. Ook werd Uribe zelf nooit ondervraagd voor hij gearresteerd werd.

Tot slot echter nog dit: Het feit dat het Hof een voormalige president onder huisarrest plaatst om te voorkomen dat hij de rechtsgang (verder) belemmert, is ongezien. Het zou misschien een teken kunnen zijn van een juridisch systeem dat stilaan volwassen wordt en zich losmaakt van de politiek en andere elementen die in het verleden zorgden voor een sfeer van complete straffeloosheid in het land. Door net Uribe, zoals gezegd de populairste politicus ooit, te arresteren, stelt men een belangrijk precedent, en maakt het Hooggerechtshof duidelijk dat niémand boven de wet staat. Als dat waar is, zou dit proces een enorm belangrijke stap zijn voor Colombia en de Colombianen.