Wat de definitieve gevolgen zullen zijn voor Oekraïne van Ruslands moorddadige invasie is op dit moment niet te voorspellen. Zeker is wel dat delen van Oekraïens grondgebied, ten minste tijdelijk, door Rusland bezet zullen worden. Wat dat concreet zal betekenen voor de Oekraïense burgers die onder die bezetting gaan vallen, is een belangrijke vraag. De situatie in het Oost-Oekraïense Donbas en de Krim, die al sinds 2014 lijden onder Russische bezetting, geven daarover duidelijk uitsluitsel. En dat voorspelt niet veel goeds.

Poetins clique

Ten eerste is Rusland sinds jaren een land waarin alle macht berust bij wat je zonder overdrijving ‘de criminele clique van Poetin’ kan noemen. Er is geen onafhankelijke rechterlijke macht. Er zijn geen onafhankelijke media. De media spuien een ongekend agressieve propaganda. Er zijn geen vrije verkiezingen. Het parlement is tot een uitvoeringsorgaan van de president verworden. Demonstraties zijn verboden. Sociale media zijn bijna allemaal afgeblokt. Daarbij komt een onvoorstelbare corruptie, die vooral Poetin en zijn clique van politici en hoge ambtenaren schandalig verrijkt hebben. En laten we de vele moorden en moordpogingen op oppositieactivisten en journalisten binnen en buiten Rusland niet vergeten. Dit ‘samenlevingsmodel’ zal het Kremlin ook gaan toepassen in bezet Oekraïne.

De eerste bewijzen daarvan werden de afgelopen dagen duidelijk in de bezette stad Melitopol, vlak bij het door Rusland platgebombardeerde Marioepol. Daar werd de in vrije verkiezingen gekozen uiterst populaire burgemeester Ivan Fedorov door gewapende Russen afgevoerd omdat hij niet met de bezetter wilde meewerken. De ‘procureur’ van de zelfbenoemde Volksrepubliek Loegansk beschuldigt hem van het helpen en financieren van ‘terroristische activiteiten’. In het stadje Horodyna dacht de bezetter dan weer dat de Russisch sprekende zakenman Roman Makas bereid zou zijn om onder hen burgemeester te worden. Maar in plaats daarvan schoot hij zich een kogel door het hoofd.

Janoekovitsj

In de recente politieke geschiedenis van Oekraïne vormde de vlucht naar Rusland van de walgelijk corrupte en wanbesturende President Janoekovitsj in februari 2014 een belangrijke cesuur. Voor diens tijd verliepen verkiezingen in Oekraïne frauduleus. Sinds zijn vlucht werden er in de vernieuwde Oekraïense politieke cultuur drie presidentsverkiezingen gehouden en twee parlementsverkiezingen. Die waren volgens officiële Europese waarnemers ‘vrij en eerlijk’. De media in Oekraïne kunnen schrijven en zeggen wat ze willen, en doen dat met overgave. Het parlement bewijst voortdurend zijn onafhankelijkheid.

De endemische corruptie blijft een probleem, ook in de rechtbanken. Net als de overheersende rol van oligarchen in de samenleving. Maar de mogelijkheid voor iedere burger om vrijelijk voor zijn mening uit te komen en zijn eigen ding te doen, en de drang van Oekraïners om hun samenleving verder te democratiseren was bijna fysiek voelbaar voor bezoekers van het Oekraïne van voor de Russische agressie.

Donbas

De tragiek voor de Oekraïners is niet alleen dat Rusland zijn corrupte en ondemocratische samenlevingsmodel aan hen gaat opleggen. Het is bijna zeker dat de situatie er zal verworden tot het niveau van het Oost-Oekraïense Donbas en de Krim. Daar zwaait Rusland al sinds 2014 de scepter. Dit onder meer door zijn militaire aanwezigheid en grote invloed op het bestuur.

De mensenrechtencommissaris van de Verenigde Naties en talloze private gerenommeerde mensenrechtenorganisaties berichten al jaren over de onaanvaardbare leefsituatie voor burgers in die gebieden. Er heerst grote wetteloosheid en bestuurlijke en rechterlijke willekeur. Er geldt uitsluitend het recht van de sterkste. Aan de machthebbers gelieerde personen kunnen eenvoudigweg bedrijven afnemen van hun rechtmatige eigenaar en huizen van onschuldige burgers inpalmen.

Mensen worden zonder vorm van proces gearresteerd en verdwijnen in vaak niet-officiële gevangenissen. Er zijn ernstige bewijzen van martelingen. Onafhankelijke media en vrije verkiezingen bestaan niet. De gebieden zijn er sinds Ruslands bezetting economisch fors op achteruit gegaan en moderniseren zich niet. Burgers met een vrije geest, vooral jongeren, ontvluchten de gebieden. Gepensioneerden en ziekelijken maken dertig procent van de bevolking in bezet Donbas uit.

Dit verschrikkelijke perspectief voor de Oekraïners, die inmiddels zo gewend zijn aan vrijheid en het lonkende licht van verdergaande democratisering, moet het Westen tot daadkrachtige actie bewegen. Het moet de agressor duidelijk maken dat het de rechten die Oekraïense burgers momenteel genieten onder hun grondwet en wetten, integraal moet respecteren. En dat het de agressor iedere schending daarvan zal aanrekenen, met concrete gevolgen voor iedere Russische verantwoordelijke.

Ivan Fedorov

Europese Sacharovprijs voor Oekraïne

Wat Russische bezetting in de praktijk zou betekenen voor Oekraïners