Op zondag 25 oktober vonden in heel Wit-Rusland massale demonstraties plaats onder de naam ‘volksultimatum’. In Minsk kwamen zeker 200 000 demonstranten bijeen. Dit was de laatste poging om Loekasjenko voor de nationale staking tot aftreden te dwingen. Het politiegeweld laaide pas tegen het einde van de protesten op, toen de meeste demonstranten zich in kleinere groepen verdeelden. De ordetroepen schoten gericht met rubberen kogels en maakten actief gebruik van stungranaten. Mensen die zich alleen of in kleine groepjes afzonderden werden door ‘stillen’ opgewacht op binnenpleinen tussen de flats en afgevoerd in bussen. Volgens het Ministerie van Binnenlandse Zaken werden er 523 personen gearresteerd.

Om middernacht werd duidelijk wat iedereen allang wist. Aleksandr Loekasjenko kwam de eisen van het ultimatum in geen enkel opzicht na. Daarmee was de nationale staking en boycot van de staatswinkels een feit.

Oproerpolitie

Op maandag 26 oktober legde een deel van de dagploegen van ‘Grodno Azot’, het grootste chemische concern in Wit-Rusland, het werk neer. De oproerpolitie OMON kwam in actie tegen ongeveer 200 werknemers. De stakers werden geslagen en afgevoerd in bussen. Na opname van protocollen werden de meesten tegen het einde van de dag weer vrijgelaten. Sergej, 28 jaar, machinebediende bij Azot: ‘Toen we met de staking begonnen, kwam de oproerpolitie OMON naar de fabriek. Ze scholden ons uit: ‘We zullen jullie leren werken. We slaan jullie lam en niemand die er iets van zal zeggen.’

‘Ik werd opgepakt toen ik in de ingangshal stond. Iemand schreeuwde: “De fabriek in met hem!” Ze pakten me onder mijn armen en begonnen me vooruit te duwen. Een ander zei: “Waarom draag je hem de fabriek in? Na vijf minuten loopt hij toch weer naar buiten!” Toen sleurden ze me naar een bus die voor de fabriek stond. In de bus werd ik met mijn gezicht op de grond gegooid. Ze schreeuwden weer: “We zullen jullie leren voor ons te werken. Dit is ons land, onze stad, Loekasjenko gaat niet weg!” Het is beangstigend als je weet dat de politie je niet als mens, maar als slaaf behandelt.’

Rode lijn

Ook vonden in Minsk voor de vierde keer demonstraties van gepensioneerden, medisch personeel en studenten plaats. Na afloop werden lukraak personen, ook toevallige voorbijgangers, opgepakt. Velen zochten hun toevlucht in winkels en cafés. Onder de 329 gearresteerden was ook een 16-jarig meisje.

Op dinsdag 27 oktober dreigde Aleksandr Loekasjenko tijdens een regeringsbijeenkomst niet alleen de stakende arbeiders met ontslag, maar ook de studenten: ‘Ze moeten allemaal van de universiteit worden gestuurd, de jongens gaan maar naar het leger.’ Ook scholieren die zich inmiddels bij de protesten hebben aangesloten, zullen niet worden ontzien: ‘Haal jullie kinderen van straat, opdat we ze geen pijn hoeven te doen. De rest zal de wet in alle hardheid aan levende lijve ondervinden.’ Hij zei dat de demonstranten een rode lijn hebben overschreden: ‘Er zijn saboteurs ontdekt die hun aanwijzingen vanuit Litouwen en Polen krijgen. Dit zijn handelingen van georganiseerde criminelen in het teken van internationaal terrorisme.’

Ontslagen en mishandelingen

Op donderdag 29 oktober vonden wederom massale studentenprotesten plaats. Na afloop werden meerdere studenten door OMON mishandeld en afgevoerd. In de loop van de dag werden een groot aantal studenten uitgesloten van verdere studie. Ook universiteitsmedewerkers die de protesten ondersteunden, kregen ontslag. Het bestuur van de Linguïstische Universiteit stuurde Natalia Doelina, docent voor de Italiaanse taal, de laan uit. De politie arresteerde haar na haar ontslag.

Loekasjenko bevorderde op vrijdag 30 oktober de 45-jarige Ivan Koerbakov, hoofd van politie in Minsk, tot generaal-majoor en nieuwe minister van Binnenlandse Zaken. Alexander Grib, hoofd van politie in Vitebsk, kreeg de leiding over de politie in de hoofdstad. Loekasjenko maakte ook de overplaatsing van Joeri Karajev als ‘commandant van de regio Brest’ bekend en noemde nog een aantal andere personeelsveranderingen. Tijdens een rede voor zijn getrouwen zei Loekasjenko: ‘Als iemand het waagt zijn hand op te heffen tegen een militair, dan zal diegene op zijn minst zijn handen moeten missen… Er bestaat voor ons geen weg terug. We zullen ons nooit overgeven.’

‘Mars tegen terreur’

Op zondag 1 november vond de ‘mars tegen terreur’ plaats. De protesten stonden in het teken van de stalinistische repressies. De route van de demonstratie verliep van de horlogefabriek ‘Luch’ aan de Prospekt Nezalezjnastji niet ver van het centrum naar het bos aan de noordoostelijke stadgrens van de hoofdstad. In dit bos vonden in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw massale terechtstellingen door de NKVD plaats. Het aantal slachtoffers is onbekend en loopt volgens verschillende bronnen uiteen van duizend tot 250.000.

Tienduizenden mensen probeerden een grote stoet te vormen die ordetroepen echter telkens weer uiteen jaagden. De demonstranten werden beschoten met rubberen kogels en bestookt met traangas en stungranaten. Desalniettemin slaagden enkele duizenden erin de gedenkplaats in het bos te bereiken. Onderweg bleef het optreden van de politie chaotisch en extreem gewelddadig. Er werd op vele plekken regelrecht jacht gemaakt op de demonstranten. Er vielen gewonden. Minstens 258 personen werden gearresteerd.

Grenzen gesloten

Op dezelfde dag werd officieel bekend gemaakt dat de grenzen per autoweg, spoor en water tijdelijk zijn gesloten voor buitenlanders. Als officiële reden voert de regering het tegengaan van de verspreiding van Covid-19 aan. Buitenlanders die via de luchthaven in Minsk het land binnenkomen, mogen wel het land nog binnen.

Op maandag 2 november maakte persbureau BelTa bekend dat een groep van 40 arbeiders van de raffinaderij ‘Naftan’ in Novopolatsk naar ‘Grodno Azot’ zijn overgebracht om de personeelsuitval op te vangen. ‘Vandaag sturen wij ons vakkundige personeel om een mogelijke stilstand van het technologische proces, deels veroorzaakt door de pandemie, te vermijden. Ook garanderen wij dat de plannen van extremisten en saboteurs het werk op Grodno Azot te laten stoppen en de medewerkers zonder salaris te laten zitten, niet zullen lukken. Niemand zal erin slagen met chantage en geweld de productie te verstoren en de solidariteit onder de arbeiders te breken,’ aldus de algemeen directeur van Naftan.

Afgezant van het Vaticaan

Op dinsdag 3 november waren er vele lokale protesten. In Minsk staakte ’s morgens het medische personeel. ’s Middags betuigden studenten van de Linguïstische Universiteit hun solidariteit met de ontslagen en gearresteerd docente Natalja Doelina. Ook de stakingen op verschillende fabrieken en bedrijven door het gehele land gingen verder.

Loekasjenko ontving ondertussen diplomaten uit Turkije, Iran, Syrië, Venezuela en een afgezant van het Vaticaan in het Paleis van de Onafhankelijkheid. In het bijzonder voor de representant van de katholieke kerk had hij hartelijke woorden paraat: ‘Ik heb tijdens mijn 26-jarige regeringstijd al vele pauzen ontmoet, maar de paus die jullie nu hebben is de allerbeste. Geef dat maar aan hem door.’

Op donderdagavond 5 november werd het appartement van de 73-jarige activiste Nina Baginskaja doorzocht door mensen in burger die zich als politiemedewerkers identificeerden. Als reden werd een strafrechtelijk onderzoek tegen Baginskaja’s kleindochter aangevoerd. Voor het flatgebouw stonden enkele jonge vrouwen die mannen in burger wegvoerden in een politiebus. De bejaarde activiste zelf werd niet gearresteerd.

Ivan Koerbakov

Volksultimatum, stakingen en gesloten grenzen