Er is een structureel gebrek aan controle op de resultaten van het Europese Herstelfonds. Dat zegt de Europese rekenkamer in een bijzonder scherp en gedetailleerd rapport. Dat fonds kwam er tijdens de pandemie. Het is met een totale waarde van 723 miljard euro het grootste investeringsvehikel van de EU ooit. ‘Dit is de kroniek van een aangekondigd fiasco’, reageert Europarlementslid Johan Van Overtveldt (N-VA).

Belga

Johan Van Overtveldt: ‘Wij hebben gepleit voor controlemogelijkheid’.

‘Het was een heroïsch gevecht, dat herinner ik me nog bijzonder goed’, vertelt Van Overtveldt, die ook voorzitter is van de commissie begroting van het Europees Parlement. ‘Toen de definitieve plannen voor het EU-Herstelfonds begin 2021 op tafel kwamen, hebben we vanuit het Europees Parlement (EP) urenlang alles uit de kast moeten halen om enige vorm van controle te voorzien. In de oorspronkelijke tekst van de Europese Commissie en de Raad werd het toezicht op de besteding van die ruim 700 miljard euro zelfs volledig doorgeschoven naar de lidstaten. Dat de Europese Rekenkamer nu zo scherp uit de hoek komt, bewijst enkel maar dat onze kritiek toen meer dan terecht was.’

Een bom

De rekenkamer stelde de kritische doorlichting deze week voor in het Europees Parlement. Dat sloeg in als een bom. De doorlichting legt de vinger op grote – en vooral ook structurele – tekortkomingen in de opvolging van de investeringen in het kader van het corona-herstelfonds.

Lidstaten moesten toen zelf plannen indienen voor grote projecten met impact die de eigen economie duurzamer en resistenter konden maken tegen grote externe schokken. Daarbij moest vooral veel aandacht uitgaan naar de digitale transformatie van de economie en de groene transitie.

Betrouwbaarheid data

In haar rapport noemt auditeur Ivana Maletić van de Europese Rekenkamer nu man en paard. ‘Met het bestaande monitoringsysteem kunnen we de voortgang van de lidstaten opvolgen bij de beloofde hervormingen en investeringen. Maar we krijgen geen volledig beeld van de échte resultaten: in welke mate dragen al de gefinancierde projecten nu ook echt bij aan de vooropgestelde basisdoelstellingen?’

Volgens de Rekenkamer worden de data die de lidstaten zelf doorgeven rond de behaalde streefdoelen weliswaar nauwlettend opgevolgd, maar blijft de betrouwbaarheid ervan onduidelijk. Maletić: ‘De monitoring is grotendeels gericht op datgene wat de projecten financieren – zoals het aantal deelnemers aan een opleiding of het het aantal aantal aangekochte elektrische voertuigen – maar niet op een harde resultatenmeting van bijvoorbeeld de concrete besparingen in energieverbruik of de vermindering van de CO2-uitstoot.”

Voetbalstadion Firenze

Ons land ontvangt relatief weinig geld uit het herstelfonds, zowat 4,5 miljard euro. Dat bedrag wordt door de verschillende deelregeringen vervolgens verder verdeeld over ruim honderd grote investerings- en hervormingsprojecten. Vooral Spanje en Italië mogen zich in de handen wrijven: zij ontvangen respectievelijk 140 en 191 miljard euro aan Europees herstelgeld. Over de Italiaanse plannen met dat geld ontstond de voorbije maanden al opschudding toen bleek dat Rome ook de renovatie van het voetbalstadion van Firenze mee had opgenomen in de projectenlijst.

Officieel heet het dat Italië en Spanje bijzonder zwaar getroffen werden door de pandemie, en dat ze dus ook bijzonder goed bedeeld mochten worden vanuit het Herstelfonds. Minstens even plausibel is het idee dat de Europese Commissie en de Europese Raad het Herstelfonds in volle coronacrisis vooral wilden om beide zuidelijke lidstaten te helpen het hoofd financieel boven water te houden. Italië en Spanje zijn Griekenland niet: mochten die landen kapseizen, dan dreigt de hele EU mee ten onder te gaan. Een scenario waar niemand op zit te wachten, en het zou meteen ook verklaren waarom de lidstaten aanvankelijk absoluut geen pottenkijkers wilden bij de besteding van al dat geld. Want de groene transitie en digitale transformatie waren in die optiek niet meer dan groene window dressing.

Fraude

Hamvraag is nu: hoe zwaar zal de impact zijn van dit rapport? ‘Ik ben bijzonder benieuwd’, reageert Van Overtveldt. ‘De rapporteur van de Rekenkamer neemt geen blad voor de mond, en ze beheerst deze materie duidelijk heel goed. Het zou me niet verbazen dat er nu druk komt op de Europese Rekenkamer om in dit dossier toch wat gas terug te nemen.’

Pittig detail: intussen onderzoekt het Europese Agentschap voor Fraudebestrijding OLAF ook al minstens tien dossiers waarbij EU-lidstaten verdacht worden middelen uit het Herstelfonds oneigenlijk te hebben gebruikt. In een weinig overtuigende reactie op het rapport laat de Europese Commissie weten dat de betalingen aan de lidstaten in het kader van het Europees Herstelfonds per definitie gekoppeld zijn aan de realisatie van de vooraf afgesproken doelstellingen en mijlpalen. Lees: niet aan aan de werkelijke kosten.

De Commissie wijst er ook fijntje op dat de lidstaten tweemaal per jaar verslag moeten uitbrengen over de gemaakte vorderingen en dat zij ook verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van die gegevens. Met andere woorden: worden de miljarden Europese steun niet ingezet zoals afgesproken, dan zijn de lidstaten zelf daarvoor verantwoordelijk. De paraplu wordt dus vakkundig opengetrokken.

‘Het Europees Parlement ligt vaak terecht onder vuur omdat het te braaf is of te weinig het verschil maakt, maar in deze hebben we echt onze verantwoordelijkheid genomen’, vindt Van Overtveldt. ‘Het is dankzij het EP dat de Rekenkamer zich hier alsnog over kon buigen, terwijl de Europese Raad er net alles aan deed om heel dat herstelfonds netjes aan elke vorm van democratische controle te onttrekken.’

Ivana Maletić

Controle op Europees Herstelfonds van ruim 700 miljard euro gaat zwaar de mist in