Er zijn van die gebaren die bijblijven. De handdruk van de Franse president Emmanuel Macron met zijn Amerikaanse ambtsgenoot Donald Trump is er zo één. Die was stevig en lang. Macron deed dat naar eigen zeggen niet zonder bijbedoelingen. Hij wilde de bewoner van het Witte Huis bij zijn bezoek aan Europa kracht en vastberadenheid demonstreren. En er zijn ook van die zinnen die beklijven. De Duitse christendemocratische bondskanselier Angela Merkel (CDU) is bedreven in stoere uitspraken. Ze zal sowieso de geschiedenisboeken ingaan met die ene zin ‘wir schaffen das’ waarmee ze in september 2015 de poorten van Duitsland wagenwijd opende voor honderdduizenden vluchtelingen en asielzoekers.

Tijdperk

Op die zomerse avond van 28 mei 2017 heeft Merkel er in een biertent in München nog eentje aan toegevoegd. Ook al bevond ze zich op een lokale verkiezingsmeeting van de Beierse christendemocraten (CSU) – in september zijn er Bondsdagverkiezingen –, toch heeft ze de weer de wereldpers gehaald met de woorden: ‘Wir Europäer müssen unser Schicksal wirklich in unsere eigene Hand nehmen’ (Wij, Europeanen, moeten ons lot echt in eigen handen nemen). Moest Merkel stoom aflaten na de niet zo succesvolle G7-top in het Siciliaanse Taormina? Had ze immers niet vastgesteld dat de tijden waarop ‘wij’ op elkaar konden rekenen – en bedoeld zijn enerzijds de Europese Unie (EU) en anderzijds de Verenigde Staten van Amerika (VS) en wellicht ook Groot-Brittannië na de Brexit – ‘een beetje’ voorbij zijn? Amerikaanse analisten en commentatoren breken zich nu het hoofd over wat Merkel nu precies bedoelde. Want vaagheid is ook wel ‘een beetje’ haar handelsmerk. Aan de ene kant lijkt ze Europa een eigen weg te willen zien inslaan, aan de andere kant moet dit gebeuren in ‘een geest van vriendschap’ met Amerika, Groot-Brittannië en Rusland. Ivo. H. Daalder, gewezen ambassadeur van de VS bij de NATO, vat de bedenkingen aan de overkant van de Atlantische oceaan kernachtig samen: ‘Dit lijkt het einde van een tijdperk in te luiden waarin de VS leidden en Europa volgde’.

Wrijvingen

De entourage van Merkel wil de indruk bestrijden dat Europa zich zou afwenden van Amerika. Peter Tauber, de secretaris-generaal van de Duitse christendemocraten (CDU), onderstreept dat Merkel vol overtuiging zweert bij de trans-Atlantische samenwerking, dat de Duits-Amerikaanse vriendschap haar nauw aan het hart ligt, en dat ze enkel wil dat Duitsland en Europa hun belangen behartigen, bijvoorbeeld wat de vrijhandel of het klimaatbeleid betreft. Dat zijn nou net de punten waar wrijvingen gerezen zijn tussen Europa en de nieuwe Amerikaanse regering. Ook Steffen Seibert, de woordvoerder van Merkel, verwees naar die ‘Differenzen’ (verschillen), en hoe belangrijk het is ze eerlijk te benoemen binnen de trans-Atlantische betrekkingen.

Omfloerst

Er blijft toch een gevoel van verwarring over. Wilde Merkel inspelen op anti-Amerikaanse gevoelens die er tijdens verkiezingscampagnes altijd goed ingaan? Als we haar partijmannen mogen geloven, wil ze de Amerikanen toch ook weer niet voor het hoofd stoten. Of wil ze gewoon van de buitenlandse en de Europapolitiek thema’s van de verkiezingscampagne maken? Wellicht wil ze haar internationaal optreden als ‘vliegende kanselier’ op het thuisfront verzilveren. Een sterker Europa, dat kan alleen maar met een sterker Duitsland, en dat bevalt misschien wel de kiezer, die bij de federale parlementsverkiezingen van 24 september zal uitmaken of Merkel al dan niet aanblijft als kanselier. Ze zou dan beter toch iets concreter worden, of de sociaaldemocraten (SPD) steken haar nog de loef af. De sociaaldemocraat Sigmar Gabriel (SPD), de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, spreekt niet zo omfloerst als Merkel. De overweging van Trump om het klimaatakkoord van Parijs op te zeggen, betekent volgens Gabriel dat Amerika zich afkeert van de ‘westerse consensus’ en dus uitvalt als ‘belangrijke natie’. Gabriel is slim genoeg om een link te leggen tussen de klimaatverandering en de stijging van de migratie. Daarmee raakt hij heel concreet een gevoelige snaar in Duitsland dat de gevolgen van Merkels ‘Willkommenskultur’ nog niet verteerd heeft.

Trump-bashing wordt onderdeel van de Duitse kiesstrijd. Merkel schept verwachtingen, maar die moet ze ook invullen of de kiezer is ontgoocheld. Dat weet de SPD die met kandidaat-kanselier Martin Schulz opnieuw haar kans ruikt. Zoals in 2002 toen Gerhard Schröder (SPD) met zijn kritiek op de Amerikaanse plannen om Irak aan te vallen de achterstand in de peilingen inhaalde en zich een tweede ambtstermijn als bondskanselier wist te verzekeren.

(Dit artikel verscheen eerder op www.radio1.be)

Ivo Daalder

Trump-bashing onderdeel van Duitse kiesstrijd