De Poolse regering dreigde om samen met Hongarije de Europese begroting te blokkeren. De regering in Polen werkt aan een geopolitiek blok van Oost-Europese landen van de Baltische Zee tot de Zwarte Zee en de Adriatische Zee, een samenwerking tussen onafhankelijke staten

De zogenaamde drie zeeën-federatie of Three Seas bestaat uit twaalf EU-lidstaten en streeft naar meer economische samenwerking onderling tussen onafhankelijke staten die op gespannen voet leven met Rusland of Turkije. De overname van de Armeense effectenbeurs door de Beurs van Warschau is het recentste voorbeeld. Op de online persbriefing vrijdag stond het logo van de drie zeeën-federatie prominent in beeld.

Plans for a new Baltic–Black Sea waterway, passing through Ukraine, Belarus and Poland, pic.twitter.com/CdaGb08P1y

Nadat de voorzitster van de Europese Commissie Ursula von der Leyen tijdens haar State of the Union-speech voor het Europees Parlement ondubbelzinnig haar pijlen richtte op Polen en Hongarije, duurde het twee dagen alvorens de tegenreactie volgde. Logisch want op 17 september herdachten de Polen de Duitse inval in 1939. De nationale helden in de strijd tegen fascisme en communisme kregen de eer die hen toekwam.

Toch kwam de Poolse tegenzet blijkbaar tamelijk onverwacht bij Charles Michel (permanent voorzitter van de Europese Raad) en Angela Merkel (tijdelijk voorzitter van de Europese Unie). Het was een duidelijk schot voor de boeg. Polen oefent van juli tot Nieuwjaar het voorzitterschap uit van de Visegrádlanden. De Visegrádgroep is een verbond tussen de voormalige Oostbloklanden Hongarije, Polen, Slowakije en Tsjechië. Met een EU-top op komst 24 en 25 september komt de opstand van de Visegrádgroep zeer ongelegen.

Selectieve verontwaardiging

De Visegrádgroep ontstond uit onvrede met de bemoeizucht vanuit Brussel, Berlijn en Parijs. Twistpunt is dat Hongarije en Polen zogenaamd een loopje nemen met de principes van de rechtsstaat. Een selectieve verontwaardiging uit voornamelijk Berlijn en Parijs die ergere mensenrechtenschendingen in het koninkrijk Spanje onbesproken laten. De kern van de zaak is niet zozeer wetgeving die de persvrijheid zou beknotten of zuiveringen in het rechterlijk apparaat om communisten uit de tijd van de Sovjetbezetting te ontslaan.

De kern van de zaak is dat socialisten de verkiezingen verloren. Het resultaat was een haatcampagne die ook de Oostenrijkse regering al meermaals overkwam na verkiezingsnederlagen van socialisten. De machtige socialistische fractie in het Europees Parlement zet altijd een campagne op die groenen en christendemocraten in een soort politiek correct opbod volgen.

De meerderheid van de kiezers, die nog maar één generatie geleden onder communistische dictaturen leefde, blijft echter op de politici stemmen die de EU liever kwijt wil. De Europese Volkspartij van de christendemocraten in het Europees Parlement is anderzijds wel niet vies van de Hongaarse Fidesz-partij en haar vele zetels. Tijdens de recentste EU-top in Brussel liet Angela Merkel (CDU) dan ook de sancties betreft de ‘principes van de rechtsstaat’ afkopen in ruil voor Hongaarse en Poolse steun voor de Europese meerjarenbegroting en het Coronaherstelfonds.

Pygmeeënoorlogen

Waarom die Three Seas-federatie? Het Turkije van president Tayip Erdogan en het Rusland van Vladimir Poetin baren de Oost-Europese landen grote zorgen. Oost-Europa heeft al eeuwen minder goede ervaringen met Russen, Turken en Duitsers. De migratiecrisis in de EU en de volksopstand tegen de dictatuur in Wit-Rusland confronteren de Litouwers, Letten, Esten, Polen, Hongaren, Tsjechen en Slovaken keihard met spoken uit het verleden.

De toevlucht van de Wit-Russische oppositie in Polen en Litouwen is een serieus geopolitiek statement. Ten eerste duidde dit op een historisch besef dat een deel van het huidige Wit-Rusland en Oekraïne (de stad Lviv) na de Tweede Wereldoorlog werd geannexeerd door de Sovjetunie. Dit kwam door een Britse beslissing van na de Eerste Wereldoorlog die met de Curzonlijn de grens tussen de Sovjetunie en Polen trok. Polen en de Baltische staten bevochten toen hun onafhankelijkheid van Tsaristisch Rusland, de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije en het Duitse keizerrijk. Dit leverde ook onderlinge conflicten op tussen de nieuwe naties. Winston Churchill beschreef die oorlogen tussen de Polen, Litouwers, Tsjechen enzovoort als pygmeeënoorlogen die volgden op de Grote Oorlog tussen de grootmachten. (When the war of the giants is over the wars of the pygmies will begin.)

Ten tweede vormden Polen en Litouwen ooit één Europese supermacht met daarin grote delen van Oekraïne en bijna heel Wit-Rusland. Tel bij die eerste twee historische feiten dat tijdens de tweede Poolse republiek de militaire politici en volkshelden Józef Piłsudski en Władysław Sikorski pleitten voor een Intermarium federatie van Finland tot de Zwarte Zee en de Middellandse Zee om weerstand te bieden tegen het Rode Leger en in mindere mate Duitsland. Die federatieve visie kent haar opvolger in de vorm van de Viségradlanden en blijkt in Centraal Europa een ernstig academisch discussiepunt.

Hoe de Polen Europa redden

De Polen stuitten bij de Slag om Warschau in 1920 de opmars van een Bolsjewistisch leger van 800.000 man dat via Berlijn tot in Parijs wou trekken om Europa te onderwerpen aan het communisme. Dit was een reëel gevaar gezien de chaos in Duitsland na het Verdrag van Versailles (bijvoorbeeld de Spartakistenopstand waardoor België een bezettingsmacht naar het Ruhrgebied stuurde). 25.000 communisten sneuvelden en Europa werd gered van een ‘communistische revolutiegolf’ en massale slachtingen zoals in de Sovjetunie.

Ook nu laat Europa de Centraal-Europese landen in de steek. De Litouwse buitenlandminister Linas Linkevičius vroeg de EU vruchteloos om in te grijpen. Zijn Poolse collega Jacek Czaputowicz steunde sancties tegen Wit-Rusland en Rusland, maar vond geen gehoor. De Poolse premier Mateusz Morawiecki vroeg afgelopen week de EU om een soort Marshallplan om Wit-Rusland te helpen. De Europese Raad komt op 24 en 25 september bijeen en daar wil Morawiecki graag dit onderwerp op tafel brengen.

Eind oktober komen de twaalf EU-lidstaten die de Three Seas-federatie uitmaken samen in de Estse hoofdstad Tallin. De minachting van de EU voor de voormalige Oostbloklanden vergroot de focus op de regionale geopolitieke belangen en kan een splijtzwam worden in de Europese Unie.

Jacek Czaputowicz

Polen en Hongarije in conflict met EU, Rusland en Turkije