Met De Belg biedt de Nederlandse economische journalist Mark Koster een even scherpe als ontluisterende inkijk in het media-imperium van DPG-baas Christian Van Thillo. Zijn boek maakt pijnlijk duidelijk dat een al te grote machtsconcentratie bij één mediagroep journalistiek én politiek nefast is. En dat grote principes – ook bij linkse journalistieke iconen – nogal snel opzijgeschoven worden als de bankrekening voldoende gespijsd wordt.

Hij heeft de tel niet precies bijgehouden, maar Mark Koster spoorde de voorbije twee jaar flink wat kilometers bij elkaar tussen Amsterdam en Antwerpen of Brussel. ‘Tientallen keren heb ik die trip gemaakt’, klinkt het wanneer we elkaar ontmoeten in een wat verlopen taverne in het Brusselse Zuidstation. Voor zijn boek over mediatycoon Christian Van Thillo – een stevig gedocumenteerd werkstuk van ruim vierhonderd pagina’s – sprak Mark Koster met tientallen bronnen in België en Nederland. (Ex)-journalisten, politici, maar ook ondernemers en academici.

Op uitnodiging van de Vlaamse Journalisten Vereniging (VVJ) zakte Koster eerder deze week nog eens naar Brussel af. Daar ging hij in ontmoetingscentrum deBuren in gesprek over de macht van Christian van Thillo en over de impact van zijn media-imperium DPG (HLN, VTM, De Morgen, Dag Allemaal…) op de onafhankelijkheid van de journalistiek in ons land. In Nederland kreeg zijn boek al flink wat weerklank, óók in kranten die deel uitmaken van de DPG-groep. In België bleef het een stuk stiller. De krant De Morgen, doorgaans nochtans niet vies van een snedig stukje mediakritiek of een scherpe analyse van een ontwrichtend marktmonopolie, serveerde het af als een pamflettair en eenzijdig sensatieboek. De krant weigerde ook alle advertenties voor het boek, omdat het flagrante onwaarheden over De Morgen zou bevatten. Dat vraagt om een wederwoord.

Waarom was er nood aan een kritisch boek over Christian Van Thillo? Hij is niet alleen het prototype van de geslaagde Vlaamse ondernemer, maar slaagde er ook in om een stevig deel van de Nederlandse kranten in te lijven en naar zijn model te kneden? Knap werk, denkt een mens dan.

Mark Koster: ‘Van de journalistiek wordt verwacht dat ze de macht van onder meer de politiek controleert. Maar wie controleert er dan de journalistiek wanneer die zélf een schaduwmacht is geworden? Van Thillo’s bedrijf draait vandaag een jaaromzet van 1,8 miljard euro. Dan moet je als journalist ook vragen durven stellen over wat zo’n ondernemer met dat mediabedrijf en met die macht doet.’

‘Let wel: ik heb behoorlijk wat respect voor het parcours dat hij heeft afgelegd als fils à papa. Christian is derde generatie in het familiebedrijf, en dat is typisch de generatie waarmee het weleens fout durft te lopen. Het parcours dat hij in zijn jonge jaren aflegde, liet ook niet meteen het beste verhopen: stevig fuiven, avontuurtjes bij de vleet, een crash met papa’s Porsche, noem maar op. Maar zie, hij heeft zich achteraf mooi herpakt en heeft het familie-imperium niet alleen van de ondergang gered maar het ook nog eens veel groter gemaakt. Dat verdient dus best wel wat lof.’

‘Alleen heeft hij zichzelf en het bedrijf de voorbije jaren ook moeten heruitvinden, onder meer onder druk van de razendsnelle opgang van nieuwe technologie. Daarbij was zijn aanpak lang niet altijd even transparant, ook niet voor de lezer of de kijker. Bovendien kwam ook de pluriformiteit van de journalistiek in Vlaanderen en Nederland hierdoor almaar meer onder druk te staan. Dus ja, dit is een kritisch boek geworden.’

U legt haarfijn de Van Thillo-methode bloot: bijna failliete zooi opkopen om die vervolgens zelf op te poetsen en opnieuw op te bouwen. Daarbij steunt hij steevast op een selecte groep van zéér goed betaalde medewerkers die hem in ruil voor die royale vergoeding absolute trouw verschuldigd zijn. In het klassieke bedrijfsleven is dit een bekend patroon. Waarom is het in uw ogen dan nefast in de mediasector?

‘Deze aanpak komt uit het liberale boekje, dit is onvervalste Jack Welch, absoluut. Maar in de journalistiek is het ook gevaarlijk, omdat je zo op termijn een soort van franchise-model creëert waarbij iedereen netjes volgens de regels meedraait en de vooraf uitgestippelde paden bewandelt. Terwijl je in de journalistiek net nood hebt aan mensen die dat niét doen, journalisten die bereid zijn om in een duister hoekje op zoek te gaan naar het échte verhaal. Of naar de onbelichte nevenaspecten van een ogenschijnlijk glashelder verhaal. De controle op de macht kan je niet vatten in netjes uitgetekende structuren. En al evenmin in een model waarbij het beoogde rendement en de marges vooraf boekhoudkundig worden vastgelegd.’

Als journalisten gevoelig worden voor status, dan heeft de journalistiek een gigantisch probleem. Ergens moet je een straathond blijven

Uw boek is ronduit ontluisterend voor een aantal journalisten die jarenlang naam en faam genoten. Iemand als Yves Desmet, links boegbeeld en gewezen hoofdredacteur van De Morgen, mocht zich onder Van Thillo verheugen in een bruto maandsalaris van 23.000 euro. En in Nederland toonden ook zeer hoog ingeschatte hoofdredacteurs van de al even progressieve De Volkskrant zich niet bepaald vies van een bonus van enkele tienduizenden euro’s. Toch niet zo beginselvast van al die linkse jongens, denk je dan, maar tegelijk kan je enkel maar bewondering opbrengen voor Van Thillo zelf , die er netjes in slaagde om die mensen voor zijn kar te spannen. De keiharde zakenman ontpopte zich als het moest tot een geweldige charmeur?

‘Het is natuurlijk bijzonder pijnlijk dat de reputatie van dat soort journalisten als linkse rebellen, onder meer afkomstig uit de school van Paul Goossens, achteraf toch vooral een mooie façade bleek te zijn. Want op dat moment waren zij uiteraard al lang geen journalist meer: het waren gewoon bedrijfsleiders van een filiaal. Voor alle duidelijkheid: ik heb Yves Desmet ook geïnterviewd voor dit boek, en zelfs flink wat bollekes met hem gedronken in café Hopper in Antwerpen. Een aardige man hoor, daar niet van, maar achteraf heb ik van hem geen reactie meer gekregen op de tekst.’

‘Mensen zoals hij hebben bij DPG actief meegewerkt aan de verkleutering van de journalistiek, maar achteraf weigeren ze daar wel de verantwoordelijkheid voor op te nemen. Dat vind ik pijnlijk. Als journalisten gevoelig worden voor status, dan heeft de journalistiek een gigantisch probleem. Ergens moet je een straathond blijven.’

DPG beheerst intussen een aanzienlijk deel van het Belgische medialandschap, en heeft ook in de Nederlandse krantenwereld een bijzonder machtige positie verworven. Valt het te vrezen dat de politiek en de media in een dergelijk verschraald medialandschap elkaar hand- en spandiensten gaan bewijzen, wanneer het hen uitkomt?

‘Minstens in België zie je dat dit hand in hand gaat. Hoe valt het anders te verklaren dat de DPG-media géén aandacht wilden besteden aan de connecties van premier De Croo met een Italiaanse pornoster? Niet zozeer omdat hij haar als getrouwde man pikante berichtjes stuurde, maar vooral omdat die hem als machtigste politicus van het land zonder meer chantabel maakten.’

‘Of het in Nederland ook zo’n vaart zal lopen, betwijfel ik enigszins. De recente overname van RTL Nederland door DPG (die nog goedgekeurd moet worden door de Autoriteit Consument & Markt, red) dwingt Van Thillo ook om zich daar politiek te laten horen. Je merkt nu al dat hij zich daarbij van het narratief zal bedienen dat hij altijd en overal bovenhaalt: wij willen adverteerders een lokaal alternatief bieden voor Google en Facebook. Wat hij er niet bij vertelt, is dat hij met DPG goed op weg is om zélf de Google en Facebook van de lage landen te worden. Alleen merk je dat de politiek in Nederland dat discours niet meer blindelings volgt. Onder meer Pieter Omtzigt begint daar nu vragen bij te stellen.’

‘Vergeet ook niet dat Van Thillo erin geslaagd is om bij Europa een lening van zomaar eventjes 100 miljoen euro, toch geen peulschil, los te weken om de verdere digitalisering van zijn bedrijf te ondersteunen. Maar hoe transparant gaat hij daarbij te werk, en wat is de impact daarvan op de andere media in Vlaanderen en Nederland?’

Er is een soort van omerta-cultuur ontstaan tussen politiek en media, en dat is buitengewoon ernstig. Ik vrees dat de onafhankelijkheid van de media in België niet meer gegarandeerd is

Daar staat natuurlijk tegenover dat zowat alle andere Belgische media evenmin aandacht hebben besteed aan de zogenaamde affaire van De Croo met die pornoster. Misschien hadden ze bij De Morgen, Het Laatste Nieuws en VTM dus gewoon wel goede journalistieke redenen om De Croo niet met de billen bloot te zetten?

‘Ik denk dat we niet naïef moeten zijn. In het Vlaamse medialandschap zijn er – naast de VRT – drie grote spelers die de markt netjes onder elkaar verdelen. DPG, Mediahuis (met onder meer De Standaard en Het Nieuwsblad) en Roularta (Knack, Trends en De Tijd). Die drie grote spelers respecteren onderling ook een soort niet-aanvalsverdrag, en dat is eigenlijk al net zo erg. Niemand durft nog te zeggen dat de keizer eigenlijk geen kleren draagt.’

‘Laat ons bovendien ook niet vergeten dat die grote mediaspelers jaarlijks ook een smak overheidsgeld ontvangen, via de subsidies voor de postbedeling. Dat speelt ongetwijfeld ook mee. Ik zou nog enigszins begrip kunnen opbrengen voor de verdediging van De Morgen–hoofdredacteur Bart Eeckhout in deze, die me voorhield dat zijn krant niet wilde schrijven over de zaak-De Croo omdat het over een privézaak ging. Helaas smelt dit argument natuurlijk als sneeuw voor de zon als de premier door zijn contacten met die callgirl ook blootgesteld was aan chantage. En dus slaat die verdedigingslijn vanuit journalistiek oogpunt nergens op. Ze gaat al evenmin op voor een blad als Dag Allemaal – ook uit de DPG-stal – dat van dit soort verhalen net zijn handelsmerk heeft gemaakt.’

‘Bovendien moet Bart Eeckhout me dan ook even uitleggen waarom de zogenaamde affaire van N-VA-politicus Kris Van Dijck met een prostituee in 2019 dan plots géén privézaak was voor onder meer zijn krant (Van Dijck werd hiervan intussen volledig vrijgepleit, red). Er is dus een soort van omerta-cultuur ontstaan tussen politiek en media, en dat is buitengewoon ernstig. Ik vrees echt dat de onafhankelijkheid van de media in België niet meer gegarandeerd is. En wat erger is: nu het boek uit is, ontvang ik tal van berichten dat de werkelijke situatie nog een stuk erger is dan wat ik in mijn boek beschrijf.’

Je kan veel van zeggen van Christian Van Thillo, maar niet dat hij geen hart had voor kranten, en dan zeker voor papieren kranten. Zonder hem was er van een blad als De Morgen wellicht al lang geen sprake meer. Is hij voor u in zijn opzet geslaagd om populaire kranten te maken die niet populistisch waren?

‘In het geval van Het Laatste Nieuws bij jullie en het AD in Nederland aanvankelijk wel. Alleen stel ik nu vast dat de site van datzelfde AD – en dat geldt wellicht ook voor hln.be – echt pure clickbait geworden is. Het probleem is natuurlijk dat je met een krant onmogelijk iedereen kan bedienen, je moet keuzes maken.’

‘Op zich is er ook niets mis met een zakenmodel waarbij je met dat soort clickbait geld verdient om de kwalitatieve titels te doen overleven, maar wees daar dan tenminste eerlijk over. En gedraag je niet als de Moeder Theresa van de journalistiek, maar geef toe dat je een zakenman bent die veel geld verdient met die journalistiek.’

Van Thillo is natuurlijk ook en vooral de man van de grote mediaconcentratie, die succesvol inzette op een maximale synergie tussen zijn kranten. Daardoor is hij ook heel machtig geworden. Moeten we dan niet concluderen dat de nationale overheden én de EU stevig te kort schieten met hun antitrust-wetgeving, die concurrentiebeperkende handelspraktijken net moet tegengaan?

‘Daar heb je absoluut een punt. Willen we de journalistiek zuiver en slagkrachtig houden, dan moeten mediaspelers met een dergelijke grote marktmacht desnoods worden opgeknipt. Maar helaas stel ik vast dat de transparantie in de sector ver te zoeken is, en dat grote mediabedrijven zelfs nog flink wat extra subsidies toegeschoven krijgen. De band tussen politiek en media is veel te hecht in België.’

U schrijft ook hoe journalisten bij DPG eigenlijk veredelde abonnementenverkopers geworden zijn, waarbij ze in functie van het aantal nieuwe abonnementen dat ze met hun stukken aanbrengen in categorieën worden onderverdeeld. Is rendabele journalistiek anno 2024 dan stilaan een utopie geworden, of is dit model gewoon een handige manier om nog meer geld te verdienen?

‘Je moet over de kwetsbaarheid van de journalistiek durven te praten, maar je moet natuurlijk ook niet hypocriet zijn. Jaarlijks vloeit er vanuit DPG 80 miljoen euro naar de familie Van Thillo. Hoe kan je dan in alle ernst beweren dat kwalitatieve journalistiek vandaag niet meer betaalbaar zou zijn? Wanneer je vandaag een zogenaamde kwaliteitskrant als De Volkskrant leest dan word je om de oren geslagen met pure clickbait, ordinaire Dag Allemaal-journalistiek. Waarom stort een dergelijke krant zich niet op de 100 miljoen euro die DPG van Europa ontvangt, en proberen die journalisten eens niet uit te vlooien wat er precies gebeurt met dat geld? En in welke mate Van Thillo hiermee écht de strijd aanbindt met Google en Facebook, zoals hij altijd volhoudt? Dát zou pas dapper zijn.’

Wat is nu uw eindoordeel over Christian Van Thillo?

‘Hij is een even charmante als gewiekste ondernemer die helaas in het verkeerde vak is beland. In de journalistiek – waar de marges laag zijn en ethiek cruciaal blijft – is een dergelijke figuur helaas een gevaar. Ik vind het bijzonder jammer dat hij dat zelf niet inziet.’

De Belg door Mark Koster is hier te koop.

Jack Welch

Mark Koster: ‘De band tussen media en politiek is in België veel te hecht’