Nog nooit waren grijze garnalen uit de Noordzee zo duur. Restaurants schrijven op hun menukaart naast de garnalenkroket, de garnalencocktail en de tomate crevette de vermelding ‘dagprijs’. Net als bij die andere klassieker: de zeetong. De bijnaam ‘kaviaar van de Noordzee’ die het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) twee jaar geleden gaf aan de ‘vis van het jaar 2022’ wordt daarmee alle eer aangedaan. Met communiefeesten en lentefeesten in aantocht verzamelen donderwolken zich intussen boven culinair Vlaanderen.

Voor één keer geven niet alle experts de schuld aan de klimaatverandering. Sommige wetenschappers wijzen met beschuldigende vingers ook naar de windmolenparken. Andere geven voorzichtig toe dat het voorlopig een mysterie blijft. In Nederland zit de sector met de handen in het haar. Daar zitten de grootste garnalenvissers en garnaalverwerkende bedrijven zoals het bekende Heiploeg. De Coöperatieve Visserij Organisatie (CVO) gaf cijfers vrij. In 2018 was de Nederlandse aanvoer bijna 20 miljoen kilogram, in 2021 was dat 12 miljoen. Afgelopen jaar brachten de garnaalvissers nog maar 2,4 miljoen kilogram garnalen aan wal.

Maar die uitspraak is niet helemaal eerlijk, zegt Hans Polet, wetenschappelijk directeur van de Vlaamse overheidsinstelling ILVO: ‘2018 was een recordjaar. Tussen 2005 tot 2014 was de vangst goed. 2015 en 2016 waren rampzalig. De laatste drie jaar zijn gewoon slecht.’ Bij ILVO wijzen ze op iets interessants: 54 procent van de totale Europese ‘productie’ is bestemd voor de Belgische consument, en met productie bedoelen ze gepelde garnalen.

Vergiftigd geschenk

Voor de garnaalvissers zijn de huidige hoge prijzen een vergiftigd geschenk. Vissers krijgen misschien meer betaald per kilogram garnalen, maar dat zet geen zoden aan de dijk. Jacob van Urk, voorzitter van belangenorganisatie Visned, is duidelijk: ‘Een hoge prijs maar een minimale vangst komt nog altijd uit op een klein bedrag.’ Voor de consument en voor de horeca is de prijsstijging pijnlijk. De winkelprijs in maart was 118,39 euro per kilo. Een promotie bij supermarkt Lidl afgelopen week zorgde voor een run op garnalen. De rekken waren in een mum van tijd leeg.

De schaarste zorgt voor een prijsstijging van 150 procent. Vis- en groothandel betaalden vorig jaar zo’n 30 à 40 euro voor een kilo. Dat is nu tussen de 70 en 100 euro. Als je al grijze garnalen kan krijgen. Vanwaar die schaarste? Volgens ILVO zijn de Noordzeegarnalenbestanden normaal zeer groot. Een garnaal is snel groot en begint zich vroeg voort te planten. ILVO wijst erop dat het risico op overbevissing eigenlijk klein is. Bij het instituut vrezen ze meer de aantasting van de zeebodem.

Opwarming van Noordzee?

Volgens een ecoloog van de universiteit van Wageningen speelt de opwarming van de Noordzee een rol. In 2023 was het zeewater warmer. Dat trekt wijting aan, en die vissen eten massaal garnalen. Al is dat volgens een Vlaamse marinebioloog kletskoek. Zelfs met veel wijting en kabeljauw kan je grijze garnalen niet overbevissen. Garnalen planten zich in de twee of drie jaar dat ze leven zo snel voort dat een andere reden moet worden gezocht dan de vraatzucht van vissen of overbevissing.

Dat je garnalen niet kan overbevissen, beweerde Hans Polet van het ILVO ooit ook: ‘Dat is een uitspraak die me blijft achtervolgen.’ Polet geeft grif toe dat hij het vandaag ook niet helemaal zeker weet, maar hij heeft wel drie hypotheses. Ten eerste is er de natuurlijke variabiliteit. Populaties zijn soms groter, soms kleiner door tal van factoren. Ten tweede is er toch die toename van de wijting die garnalen eet en ten derde houdt hij rekening met klimaatverandering.

‘Garnalen kunnen goed tegen temperatuurschommelingen, maar de vraag is welke impact die temperatuur heeft op de ganse levenscyclus van de garnalen. De pas uitgekomen garnalen hebben plankton nodig om te overleven’, zegt hij. Volgens Polet beïnvloeden veel elementen die levenscyclus. ‘Wat de oorzaak is weten we niet.’ Ilias Semmouri, een marine-ecoloog van de universiteit Gent ziet dan weer meer pietermannen, zeekatten en pijlinktvissen in onze Noordzee. Die lusten ook garnalen. Polet betwijfelt of pijlinktvissen een probleem zijn: ‘Die zitten dieper in zee, terwijl de garnalen meer langs de kust leven.’

Geen uniek fenomeen

De garnaalschaarste in de Noordzee is trouwens geen uniek fenomeen. De Canadese garnaalvissers aan de andere kant van de Atlantische oceaan kampen met een gelijkaardig probleem. Al vangen ze daar wel een andere en grotere soort. Het ‘Department of Fisheries and Oceans’ (DFO) stelde daar afnames van populaties vast en legde de vissers quota op. Ze mogen een kwart minder garnalen vissen. Daar steken ze de schuld op warmer oceaanwater door de klimaatopwarming.

Polet lacht met dat verhaal. ‘In 1992 was ik op een conferentie in New Foundland. Daar was de kabeljauw compleet verdwenen door overbevissing. Die kabeljauw at garnalen. De populatie van die garnalen explodeerde. Dezelfde vissers die de kabeljauw overbevist hadden, hebben nu die garnalen overbevist’, zegt hij.

Grijze garnalen kweken het hele jaar door, zo blijkt. Watertemperatuurverschillen, zelfs van enkele graden, spelen geen enkele rol

Overbevissing en klimaatverandering zijn in het geval van grijze garnalen een uitleg die niet helemaal strookt met het onderzoek aan de universiteit van Kiel in Duitsland. Daar volgden ze de grijze garnalen van eitje tot volwassen garnalen. Grijze garnalen kweken het hele jaar door, zo blijkt. Watertemperatuurverschillen, zelfs van enkele graden, spelen geen enkele rol. Polet beaamt dat. Nieuw is wel wat Ute Daewel van het Duitse Helmholtz-Zentrum Hereon naar voren schuift. Zij wijst in een artikel uit november 2022 op de gevolgen van de windmolenparken in de Noordzee. Die, zegt ze, zorgen voor veel minder zuurstof in het zeewater op de visgronden. Met alle gevolgen van dien voor de grijze garnalen.

Ook Polet is kritisch voor die windmolenparken. ‘Er zit effectief minder zuurstof in het water’, zegt hij. ‘De vermenging van zuurstof gebeurt aan de oppervlakte. Er zijn zones op de bodem waar bijna geen zuurstof is. Windmolenparken verminderen die vermenging.’ Al denkt Polet dat het ‘niet veel effect heeft’. De conclusie is dat niemand echt weet wat er scheelt. Afwisseling van goede en slechte jaren kan net zo goed een verklaring zijn als klimaatverandering of veranderingen door de aanleg van windmolenparken. Misschien is het zelfs een combinatie van de drie.

Jacob van Urk

Garnalen peperduur en niemand weet waarom