1961 Eerste Mars op Brussel: 100 000 Vlamingen betogen in Brussel voor de afbakening van de taalgrens. De hoofdstad beleeft de Vlaamse opstanding. De organisatie van de Marsen was in handen van het Vlaams Aktiekomitee voor Brussel en Taalgrens (VABT), dat 48 Vlaamse culturele verenigingen en drukkingsgroepen verenigde en waarin de Vlaamse Volksbeweging (VVB) zich ontpopte als de belangrijkste motor voor de organisatie van de mars.

Het eisenpakket bestond uit de afschaffing van de talentellingen, de begrenzing van de Brusselse agglomeratie tot 19 gemeenten, de afschaffing van alle taalfaciliteiten in de Brusselse randgemeenten, de vastlegging van de taalgrens, de tweetaligheid van Brussel, de vernederlandsing van het bedrijfsleven in Vlaanderen, de splitsing van de centrale besturen en een zetelaanpassing in het parlement.

Een delegatie van vijftig CVP-parlementsleden en de voltallige VU-fractie nemen aan de betoging deel. De Belgische Socialistische Partij (BSP) en de liberale partij doen niet mee. Dit Vlaamse machtsvertoon te Brussel toonde aan dat er daadwerkelijk rekening moest worden gehouden met de Vlaamse eisen. De betoging lag ook aan de basis van een groeiende Vlaamse bewustwording; het versterkte bij vele Vlamingen het vertrouwen in de Vlaamse beweging.

1960 In Moskou verklaart Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov: ‘Volgens onze berekeningen zullen we de Verenigde Staten inhalen in de essentiële strijd om de productie per hoofd van de bevolking in 1970, dat wil zeggen over tien jaar’.

1942 Overlijden te Gent van Staf de Clercq, achtereenvolgens dorpsonderwijzer, Vlaams-nationaal politicus en leider van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV). Zie Vandaag 16 september.

August Borms aan het ziekbed van Berten Fermont (1911-1933)

1933 Overlijden te Borgerhout (Antwerpen) van Berten Fermont, pas 22 jaar oud, Vlaams-nationaal dienstweigeraar. Hij gaat vanaf april 1919 naar het Onze-Lieve-Vrouwecollege in Antwerpen. De begaafde Fermont is één jaar voor op zijn leeftijd en wordt op het college lid van de collegebond van het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (AKVS).

Na een succesvol ingangsexamen schrijft de zeventienjarige zich in september 1928 in aan de Gentse universiteit voor de richting burgerlijk ingenieur. Fermont raakte in 1929 betrokken bij een botsing tussen Vlaams-nationale en Franstalige studenten. Een schorsing door de academische raad maakt dat hij geen examens kan afleggen.

Hij weigert zijn militaire dienstplicht te vervullen, ‘omdat de Belgische staat de Vlaamse volksgemeenschap haar rechten onthoudt’, zo letterlijk in zijn brief van 25 juli 1931 aan minister van landsverdediging Henri Denis. De Krijgsraad veroordeelt hem tot vier maand cel, straf die hij uitzit in de gevangenis van de Begijnenstraat in Antwerpen. Fermont komt vrij op kerstdag 1931, wordt wegens volgehouden weigering weer gearresteerd op 4 januari 1932 en overgebracht naar de gevangenis in Sint-Gillis. De Brusselse krijgsraad veroordeelt hem ditmaal tot een gevangenisstraf van twee jaar.

In de gevangenis in Sint-Gillis, waar ook de dienstweigeraars Willem de Baere en Jan Thielemans een verlamming opliepen, wordt Fermont ernstig ziek, maar hij weigert de gevangenisdokter te zien omdat die de eerlijkheid van zijn motieven had betwijfeld. De doodzieke Fermont wordt op 8 oktober 1933 op eigen verantwoordelijkheid naar huis gestuurd. Daar stelt dokter Gustaaf Schamelhout een verregaande tuberculose vast. Twee weken later sterft Berten, in het bijzijn van zijn vader, Nestor Gerard, de verpleegster Nyssen en de erbij geroepen August Borms. Fermont was bereid geweest ‘het offer te brengen tot het uiterste’, luidens zijn doodsprentje.

Na zijn dood werd Fermont door vrienden en bewonderaars als martelaar geëerd. Op de begraafplaats Schoonselhof wordt een monument onthuld van de hand van Albert Poels, gevolgd door een jaarlijkse Berten Fermont-herdenking. Die staat in het teken van Vlaanderen en de vrede. In Borgerhout werd in 1992 een plein naar Berten Fermont genoemd.

Georges Brassens (1921-1981)

1921 Geboorte in een populaire wijk van de havenstad Cette (die pas in 1928 officieel als Sète wordt gespeld) van de Franse zanger, componist en dichter Georges Brassens. Hij werd door de enen gewaardeerd om zijn non-conformistische liedjes, terwijl anderen geschokt waren door zijn directe taal. Veel van zijn liedjes werden verboden voor de Franse en Zwitserse radio. In 1967 ontvangt hij de Grand Prix de Poésie van de Académie Française. Georges Brassens sterft in 1981 op zestigjarige leeftijd en werd bijgezet in het familiegraf van Brassens op de armenbegraafplaats ‘Le Py’ van Sète.

1919 Geboorte in Kermashah (Perzië) van Doris Lessing als Doris Tayler. Engelse schrijfster, dochter van een Britse officier. Woonde van 1924 tot 1949 in Rhodesië (nu Zimbabwe) en daarna in Engeland. Haar meest bekende werken: The grass is singing, The golden notebook, Children of violence, The good terrorist, The summer before the dark, The wind blows away, Love, again. Ze werd door anderen gezien als prominente feministe, maar zag dat zelf anders. Nobelprijs voor literatuur 2007. Ze overleed in 2013 in Londen op de leeftijd van 94.

1906 Overlijden in Aix-en-Provence van de Franse kunstschilder Paul Cézanne (67), een belangrijke postimpressionist.

János Arany (1817-1882)

1882 Overlijden in Boedapest van de Hongaarse dichter János Arany (65). Hij werd geboren in een familie van de kleine adel. Auteur van een epische trilogie, Toldi (1846), die een krachtige bijdrage leverde tot de vorming van het Hongaarse nationale bewustzijn. Hij publiceerde ook veel patriottische gedichten en ballades.

1811 Napoleon begint aan een rondreis door Nederland, bezet door de Fransen. Als gevolg hiervan worden onder meer een beetje later de universiteiten van Franeker en van Harderwijk opgeheven. De universiteiten van de steden Amsterdam, Utrecht, Deventer en Groningen worden tot secundaire scholen gedegradeerd.

1797 Op 700 m hoogte springt de Fransman Jacques-André Garnerin uit een ballon boven Parc Monceau, in Parijs, en maakt de eerste parachutesprong in de geschiedenis.

1751 Overlijden in Den Haag van Willem Karel Hendrik Friso, prins van Oranje-Nassau. Hij was de eerste erfstadhouder van de Republiek der Verenigde Provinciën. Hij bleef bekend als een even aristocratische, minzame man, bovendien een vredelievende en bekwame bestuurder.

741 Overlijden in Quierzy-sur-Oise (Picardië) van Karel Martel, hofmeier van het Frankische Rijk. Hij was in Herstal geboren rond 689 en is onder meer bekend om zijn strijd tegen de Arabieren die hij meermaals versloeg, zoals in de slag bij Poitiers, in 732. Hij verpletterde daar het Omajaden-leger van de gouverneur van Al-Andalus, de emir Abd er-Rhâman. Zo bracht hij de opmars van de islam in Europa tot staan. Hij rust in de koningsbasiliek Saint-Denis nabij Parijs.

362 De grote tempel van Apollo in Daphne, Syrië, wordt platgebrand door de christenen. Julianus de Afvallige hekelt de aanval van de ‘Galileeërs’ en beveelt de sluiting van de kathedraal van Antiochië. Hij schreef twee van zijn verhandelingen, Over koning Helios en Tegen de Galileeërs, en reageert met zijn Misopogon op de beschimpingen die hij ontving van aanhangers van het nieuwe geloof.

Jacques-André Garnerin

22 oktober. Historische dag: de eerste Mars op Brussel zet Vlaamse eisen op de kaart