Het beeld van de brandende Notre Dame veroorzaakte wereldwijde emotie. Dat zegt iets. Over onze tijd, over globalisering, over collectieve herkenning, maar ook over de plaats van de kerk in de stad.

Hunchback of the Notre Dame

Katholiek of niet, gelovig of niet, weinigen bleven onbewogen bij de spectaculaire vlammenzee die het eeuwenoude eiken gebinte verteerde, de trotse flèche van Viollet-Le-Duc deed knakken en le tout Paris, van dakloze tot president, onder een onheilspellende rookpluim in de avondzon deed sidderen. En met de Parisiens grote delen van de wereld, een nine-eleven effect creërend. Het zegt iets over de collectieve gevoelswaarde en herkenning die deze eeuwenoude monumenten – jaarlijks door miljoenen toeristen en bezoekers van Grand Hotel Europa bezocht – hebben verworven. De wereldliteratuur met Victor Hugo en Disneyfilms over daar huizende hunchbacks hebben dat monument verder gepopulariseerd. Dan wordt met termen als ‘iconisch’ en ‘historisch’ gesmeten, en dat is voor een keer niet overtrokken.

De schaduw van de ‘botsende beschavingen’ veroorzaakte ongetwijfeld een extra huivering. Hoewel het waarschijnlijk om een ongeluk gaat, waren kwatongen er toch als de kippen bij om een terreurdaad van islamistische origine te suggereren. Helemaal uit te sluiten is zoiets helaas niet, want IS heeft het wel degelijk ook op de kerk gemunt, vandalenstreken in kerken zijn helaas frequent in Frankrijk en de terroristische moord op de bejaarde priester Jacques Hamel tijdens een kerkdienst nabij Rouen in de zomer van 2016 staat ook nog in het geheugen gegrift.

Kathedralenbouwers

Bovendien staat de Notre Dame onder cultuurpessimisten symbool voor de dreigende ondergang van het christendom in het islamiserende Avondland: de succesrijke roman van de Russische Elena Chudinova uit 2004 Moskee Onze Lieve Vrouw speelt zich af in 2048, wanneer de Notre Dame – Soumission-gewijs – in moskee is veranderd. Gisteren zag ik evenwel geen triomferende noch dansende moslims, maar wel veel hartverwarmende boodschappen van solidariteit van welwillende moslims. Zo gaat het – in weerwil van de clash of civilizations retoriek die zo veel kwaad aanricht– er inderdaad gewoonlijk aan toe onder gelovigen, wanneer gebedsplaatsen worden getroffen, zoals bij de recente terreuraanslagen in de moskee van Christ Church of de synagoge van Pittsburg.

De brand en de reacties zeggen ook iets over de plaats van de kerk en het geloof in de 21ste eeuwse samenleving. De Notre Dame en de vele kathedralen die de Europese stadscentra sieren, zijn sprekende getuigen van een tijd waarin de kerk in het middelpunt van de stad en de samenleving stond, ook letterlijk. Het talent en de gelovige gedrevenheid van de Middeleeuwse ‘kathedralenbouwers’ zijn legendarisch en deel van het Europese DNA. Dat geldt ook voor onze steden: de Onze-Lieve-Vrouwetoren blijft de referentie van de Antwerpse skyline, de Sint-Baafs staat pal in de Gentse binnenstad.

Dat zij er nog staan is niet evident: de weidse Place Saint-Lambert in hartje Luik toont de plek waar ooit de gelijknamige kathedraal stond, tot radicale Luikenaars haar op het ritme van de Revolutie met de grond gelijkmaakten, de Fransen in revolutionaire ijver overtreffend. De kathedralen van Reims en Coventry werden in de wereldoorlogen getroffen, maar weer hersteld in hun vroegere glorie. Kathedralen zeggen op die manier ook iets over robuuste weerbaarheid, waarmee ze trots de revoluties, oorlogen en rampen van de wisselende tijden trotseren.

Vitaler christendom

Zo zeggen ze ook iets over het christelijke geloof in de stad vandaag, dat veerkrachtiger en levendiger is dan veel geseculariseerde tijdgenoten bevroeden. De beelden van de biddende, zingende en knielende menigte die met een mengeling van ongeloof en geloof de brand aanschouwde, hebben velen verrast en beroerd. Maar Parijs – als symbool van de moderniteit en broedplaats van de verlichting – is ook een stad waarin het christelijke geloof zeer aanwezig is. Stap er maar eens een kerk binnen – op zondag, maar ook op andere dagen – en je zal verrast zijn over het aantal mensen in gebed of andere geloofsuitingen die je er aantreft. En heus niet alleen grijsaards, ook opvallend veel jonge mensen. Verlichting, moderniteit en secularisering hebben het geloof uit het centrum van de samenleving verdrongen, maar niet vernietigd.

Het christendom is vitaler dan men denkt, zeker in de stedelijke context. Zijn sterke symbolen en verhalen appelleren meer aan onze seculiere of andersgelovige tijdgenoten dan men in oppervlakkige lezing geneigd is aan te nemen, zoals ik nog vast kon stellen aan de gretigheid waarmee voorbijgangers de voorbije palmzondag, de gewijde palmtwijgen meenamen.

De Notre Dame zal ook dit drama overleven en zal worden heropgebouwd. Haar wedervaren, dat zovelen beroert, geeft een extra dimensie aan deze Goede Week, die bij uitstek spreekt over tragiek en ondergang, maar meer nog over de finale overwinning van het goede op het kwade, van het leven op de dood.

Jacques Hamel

Wat onze geliefde kathedralen zeggen over kerk en geloof in stad