‘Elke gedachte, die er echt een is, is ietwat ketters’. Die woorden (*) van de Duitse feministe Hedwig Dohm (1831-1919) zouden ook kunnen slaan op een cartoon. Ketters zijn, provoceren, dat behoort tot het wezen van de cartoon. De cartoon is het tegengif voor censuur. Erwin Van Mol slaat in zijn antwoord op de schrijfster Julie Cafmeyer de nagel op de kop: ‘Het hedendaagse cartoonisme is ontstaan in Engeland (niet voor niets 200 jaar voorop qua humor) na het einde van the Glorious Revolution in 1688, toen men vergeten was de censuurwetten te stemmen.’

Engagement

Naar Hedwig Dohm (**) – een strijdvaardige feministe ten tijde van het Duitse keizerrijk – is een oorkonde vernoemd die de Journalistinnenbund, de Bond van Journalistes, elk jaar uitreikt aan een collega voor haar levenswerk en haar ‘frauenpolitisches Engagement‘. De bekroonde is dit jaar Franziska Becker (°1949), die sinds 1977 cartoons publiceert in bekende tijdschriften als het feministische Emma, het satirische Titanic en Stern. Vandaag, 29 juni, krijgt Becker de Hedwig-Dohm-Urkunde overreikt in Berlijn omdat ze volgens de jury ‘das Mit-, Für- und Gegeneinander von Frauen und Männern genüsslich in Szene setze‘ (‘het met, voor en tegen elkaar-zijn van vrouwen en mannen op een prettige wijze in scene zet’).

Kritiek op religies

Niets aan de hand, zou u zeggen, maar dat is buiten de waard gerekend, of beter de Duits-Turkse feministe en auteur Sibel Schick. Die schreef in een tweet op 24 juni dat Becker ‘hauptsächlich mit ihren islamfeindlich-rassistischen Comics bekannt‘ zou zijn. In het linkse dagblad taz en op twitter volgde een stroom van kritiek, een shitstorm, tegen Becker. Jakob Augstein schreef in het – eveneens linkse – weekblad Freitag dat het helemaal niet grappig is om ‘in een overheersend door het christendom gevormde cultuur anti-islamitische karikaturen te maken’. Vreemd dat die kritiek nu ineens opduikt, reageert Alice Schwarzer, de beroemde Duitse feministe en oprichtster van Emma, in een opiniestuk ter verdediging van haar huiscartooniste.

Franziska Becker publiceerde in 1991 – dus al 28 jaar geleden! – haar eerste cartoon waarmee ze ‘met de geboden scherpte’ de ‘fanatici binnen de islam, de aanhangers van de sharia en de propagandisten van de burka’ op de korrel nam. Sindsdien verschenen er nog enkele cartoons van haar hand rond de politisering van de islam in Emma in de jaren 1995, 2003, 2007, 2014, 2015 en tenslotte 2016. Nooit gaf iemand een kik. Becker heeft trouwens ook nooit met spot gespaard op de Kerk en haar vertegenwoordigers, maar ‘het Vaticaan heeft zich daarop overigens nooit bij Emma gemeld’. Met Dohm deelt de gelauwerde cartooniste de ‘scherpe kritiek op de religie’ en ‘de kritiek op het misbruik dat zelfingenomen, schriftgetrouwe fanatici van religies maken om vrouwen te onderdrukken’.

Islamisme

Becker verweert zich in dezelfde zin in een interview met Cicero. In haar cartoons beeldt ze ‘overtuigde islamistes’ af, niet de ‘hoofddoekdraagsters of de moslima’s (..) die hier wonen’. Haar tekeningen zouden niet ‘islamkritisch‘ zijn, maar ‘Islamismus-kritisch‘, letterlijk ‘kritisch tegenover het islamisme’, omdat – zo zegt ze nog – dat wat islamisme betekent ‘nu eenmaal door veel mensen geloochend of cultuur-relativistisch gebagatelliseerd wordt’.

De filosofe Daniela Wakonigg van de Humanistischer Pressedienst vat de betekenis van de cartoons van Becker zo samen: ‘Ze oefenen kritiek uit op de allesbehalve gelijkberechtigde positie van de vrouw tegenover de man in de fundamentalistische islam. En ze bekritiseren ook de kritiekloze verinnerlijking van deze houding door strenggelovige moslima’s’. Wakonigg vindt het ook tot nadenken stemmen ‘dass der fundamentalistische Islam ausgerechnet von freiheitsliebenden, sich selbst als feministisch begreifenden Linken verbissen gegen jede Kritik verteidigt wird‘ (‘dat de fundamentalistische islam uitgerekend door vrijheidslievende, zichzelf als feministisch opvattende linkse mensen verbeten tegen alle kritiek wordt verdedigd’).

Duitsland heeft nu ook – na Denemarken (Kurt Westergaard van de Jyllands Posten) en Frankrijk (Charlie Hebdo) – een karikaturist in eigen huis die er in de woorden van Schwarzer ‘das erste Opfer eines selbstgerechten Furors im Namen des Islam‘ is (‘het eerste slachtoffer van een zelfingenomen razernij in naam van de islam’).

(*) In het origineel: ‘Jeder Gedanke, wenn er wirklich einer ist, ist ein wenig ketzerisch.‘

(**) De vrouwenrechtenactiviste en schrijfster was gehuwd met Ernst Dohm, hoofdredacteur van het satirische tijdschrift Kladderadatsch. Haar kleindochter Katia Pringsheim was de echtgenote van de beroemde auteur en laureaat van de Nobelprijs voor Literatuur Thomas Mann.

Jakob Augstein

Karikaturist in vizier van het islamisme