De zeer agressieve internationale politiek van China in de Straat van Taiwan en de steeds onbetrouwbaardere nucleaire paraplu van de Amerikaanse bondgenoten dreigen Zuid-Korea en Japan te doen kiezen voor kernwapens. Na de omstreden Australische kernduikbootorder via het AUKUS-bondgenootschap van de Britten, Australiërs en de Amerikanen, kijkt Zuid-Korea naar Frankrijk om zelf kernonderzeeërs aan te schaffen.

Amerikaanse kernonderzeeërs en kernwapens

De kernwapens van China (sedert 1963) en Noord-Korea vormden lange tijd geen extreme bedreiging voor Japan, Zuid-Korea en Taiwan. Dit was omdat de Amerikaanse bondgenoten met hun kernwapenarsenaal altijd een nucleaire paraplu aanboden. Tot 1991 bevonden zich bovendien op Zuid-Koreaans grondgebied honderden Amerikaanse kernkoppen (nu liggen die in Guam). Dit is een beetje zoals de NAVO naast Britse en Franse kernwapens kon rekenen op Amerikaanse kernraketten.

Wel weigerden de Verenigde Staten steevast onderzeeboten of vliegdekschepen op kernenergie te leveren aan hun geallieerden. Die onderzeeërs hebben niet noodzakelijk kernwapens aan boord, maar gebruiken kernenergie als schier onuitputtelijke energiebron voor de aandrijving van de oorlogsbodem. Noord-Korea beschikt ondertussen, net als China en alle militaire grootmachten, over kernonderzeeërs en over ballistische kernkoppen (SLBM) die vanop zo’n onderzeeër gelanceerd kunnen.

Ook Chinese en Russische ijsbrekers varen vaak op kernenergie. Door het AUKUS-pact maakte de VS recent een uitzondering voor Australië. Dit is tot zeer groot ongenoegen van Frankrijk dat ‘diesel-elektrische’ onderzeeërs wou leveren aan Australië als bescherming tegen de toenemende Chinese dreiging in de Stille Oceaan. De Franse president Macron begon meteen een anti-Amerikaanse campagne voor een EU-leger. Binnen de NAVO heerst al een tijdje ongerustheid dat de regering-Biden haar aandacht van het Atlantische bondgenootschap verlegt naar de Stille Oceaan en naar de Chinese dreiging aldaar.

Eigen kernwapens

Momenteel vindt dan ook druk diplomatiek overleg plaats over kernonderzeeërs en kernwapens. Japan en Zuid-Korea ondertekenden het non-proliferatieverdrag (NPV) uit 1968 en waren altijd tegen kernwapens. Taiwan, dat in de Verenigde Naties door een Chinees veto als land niet erkend wordt, is zelfs waarnemer bij het NPV. Het is algemeen geweten dat Zuid-Korea en Japan, dankzij hun kerncentrales voor energielevering, over genoeg hoogwaardige splijtstof en verrijkt uranium beschikken om op weken of maanden tijd over kernwapens te kunnen beschikken. Zuid-Korea heeft genoeg voor meer dan 5000 kernkoppen, Japan zelfs nog meer.

Mochten beide landen besluiten om kernwapens te ontwikkelen, dan is volgens de kenners de kans groot dat dit net als bij Israël, India en Pakistan niet zal leiden tot grote sancties van de internationale gemeenschap zoals die wel Noord-Korea en Iran (dat nog niet over kernwapens beschikt maar wel streeft naar een nucleaire afschrikking) werden opgelegd.

Topdiplomaat Moon Chung-in

In deze internationale context is het bezoek van de briljante Koreaanse topdiplomaat en academicus Moon Chung-in aan Brussel en andere Europese hoofdsteden een belangrijk evenement. Op 13 oktober sprak Moon Chung-in als voorzitter van de denktank Sejong Institute bij de Press Club te Brussel over de rivaliteit tussen China en de Verenigde Staten, en de gevolgen voor Zuid-Korea en de regio’s Noordoost-Azië en Zuidoost-Azië. Moon Chung-in is de enige Koreaan die aan alle herenigingsconferenties tussen de beide Korea’s deelnam. Hij is tevens de autoriteit qua nucleaire bewapening en vraagstukken rond kernwapens in de regio.

Wat minder geweten is dat deze minzame academicus met vlijmscherpe analyses een van de topmannen is in de stille diplomatie van zijn vaderland. Het is niet toevallig dat de spreekbeurt in de Press Club mede georganiseerd was door het aan de Zuid-Koreaanse ambassade verbonden Koreaans Cultureel Centrum. Enige navraag bij de gezanten maakte snel duidelijk dat de visie van Moon Chung-in de volledige steun had van het ministerie van Buitenlands Zaken van Zuid-Korea.

De zeer sterke en uitstekend gestructureerde spreekbeurt vormde onderdeel van een trip langs Europese hoofdsteden. Zo sprak Moon Chung-in aan de Freie Universität Berlin, die in 1948 ontstond als gevolg van de beginnende Koude Oorlog. De FU Berlin was het geallieerde antwoord op de door de communisten ingepalmde Humboldt-universiteit. Ze werd naar Angelsaksisch model een baken van het vrije westerse academisch onderwijs in West-Berlijn. Moon Chung-in had de ganse dag voor de lezing gesprekken met Europarlementariërs om ’s avonds na de lezing ook nog een gesprek te hebben met enkele toplui van de NAVO en het Europese Defensie Agentschap (EDA). Geen van deze organisaties wou dit echter bevestigen.

Amerikaans-Chinese rivaliteit

De groeiende neiging tot rivaliteit tussen China en de VS uit zich volgens Moon Chung-in op vier manieren: geopolitieke rivaliteit (maritieme geschillen), geo-economische of handelsconflicten, techno-nationalistische strijd en conflicten over waarden zoals mensenrechten. De techno-nationalistische strijd gaat veel verder dan de problemen rond Huawei en de implicaties voor nationale veiligheid. De Chinese regering wil tegen 2035 dat 30% tot 70% van de technologische standaarden Chinees is. Tot recent vormden deze standaarden een soort Amerikaanse hegemonie. Het vierde domein, namelijk de waarden — of zeg maar gerust ideologie — speelt voor Peking een even belangrijke rol.

Moon Chung-in ziet drie belangrijke categorieën op alle vier die domeinen. Rond klimaatverandering neemt hij waar dat de Chinezen toch kiezen voor samenwerking (coöperatie). Qua handel en technologie, daarentegen, kiest Peking voor complicatie. Qua geopolitieke geschillen en waarden opteert Peking voor confrontatie. Voor Zuid-Korea houdt dit echter in dat het gesandwicht wordt tussen China als ‘vriend’ en Amerika als bondgenoot.

Grotere onafhankelijkheid en hereniging als reactie

Dit leidde in Seoel tot twee nieuwe stromingen die allebei neigen naar grotere onafhankelijkheid. De eerste groep stelt dat kernwapens de oplossing zijn en hereniging met Noord-Korea opportuun is. De tweede groep wil neutraal worden wat betreft de rivaliteit tussen China en de VS. De derde en quasi onbestaande stroming die de alliantie met de Amerikanen wil behouden, weet dat China, bij een confrontatie tussen de twee grootmachten, Zuid-Korea als vijand zal zien. Om dit te overstijgen kiest Seoel dus voor meer diplomatie met Japan, Frankrijk, Duitsland enzovoort, omdat die landen allemaal van China afhankelijk zijn voor hun economie. De meer pragmatische aanpak van China door de EU drijft Zuid-Korea dus ook richting nauwere banden met de EU.

Toch zitten er enkele addertjes onder het gras. Zo moest Moon Chung-in toegeven dat als de rivaliteit zou leiden tot confrontatie tussen China en de VS, de enige resterende optie hereniging met Noord-Korea, met de kernwapens van Pyongyang als garantie, zou kunnen blijken. Toch maakte hij daar de kanttekening bij dat Zuid-Korea zeker voor hereniging is als natiestaat of als federatie. Noord-Korea, echter, is enkel voorstander van een confederaal model met vredevolle co-existentie en de facto eenheid naar EU-model. Een neutraal Zuid-Korea met eigen kernwapens zou immers in Noord-Korea als oorlogsdreiging gezien worden, omdat de geesten daar zeker nog niet rijp voor zijn. De geopolitieke visie achter de keuze voor kernwapens is niettemin op dat moment dezelfde voor Pyongyang als voor Seoel: namelijk nucleaire afschrikking van China of de VS.

Nieuwe wapenwedloop met rol voor Frankrijk

Met Is Nuclear Domino in Northeast Asia Real and Inevitable? (1 oktober 2021) schreef Moon Chung-in al een interessant rapport over dat nucleaire domino-effect waarbij na Zuid-Korea ook Japan, en zelfs mogelijk Taiwan, voor kernbewapening zullen kiezen zodra dit de enige optie blijkt tegen de toenemende rivaliteit die richting confrontatie in de regio gaat.

In een column over AUKUS op 11 oktober wees hij ook al op de bewapeningsrace die dreigt te ontstaan. Een wapenwedloop die Frankrijk, en meer bepaald het controversiële Franse staatsbedrijf Naval Group met een onderzeebootwerf in Cherbourg, veel miljarden euro’s kan opleveren. Hiermee zou Parijs ook de smadelijke afgang door het AUKUS-verdedigingspact beter kunnen verteren.

Geostrategische verschuiving

Ondertussen zwelt binnen de EU de kritiek op de Fransen aan. Jakub Janda van het European Values Center for Security Policy in Praag wees recent op de ergernis die Frankrijk in Centraal- en Oost-Europa veroorzaakt met de retoriek over ‘Europese strategische autonomie’. Dat is een eufemisme voor een EU-leger zonder de NAVO.

Sławomir Dębski van de Poolse denktank PISM hekelde ook al de lippendienst die de Europese Commissie en haar voorzitster Ursula von der Leyen aan de Franse belangen bewezen. De Franse connectie leidde in Zuid-Korea trouwens al tot commentaren waarbij misschien uitbreiding van de NAVO met Zuid-Korea, Japan, enzovoort, voor een evenwichtiger alliantie met de Amerikanen zou kunnen zorgen.

Misschien is de hele diplomatieke tournee door de EU van de Zuid-Koreanen dan ook niet meer dan het opvoeren van de druk op Washington. Die druk zou, ten eerste, ertoe moeten leiden de gesprekken met Noord-Korea na het debacle van Hanoi uit het slop te halen, ten tweede om kernonderzeeërs te mogen aanschaffen, en ten derde om de Amerikaanse nucleaire paraplu te herstellen.

Jakub Janda

Koreaanse eenmaking met kernwapens mogelijk gevolg rivaliteit tussen China en VS