Als in juli dit jaar de Europese Commissie niet over de brug komt met een aanvaardbare aanpassing van het Verdrag over het Energiehandvest (ECT), dan eist het Parlement een volledige terugtrekking van de Unie uit het verdrag.

De reden is duidelijk: de verdragstekst uit 1994 is niet langer verenigbaar met de nieuwe inzichten die vastgelegd zijn in het klimaatverdrag van Parijs (2015) en de Europese ‘Green Deal’, de beleidsverklaring van Commissievoorzitster Ursula von der Leyen (2019). De oorspronkelijke bedoeling was om na de val van de Sovjet-Unie de energiebevoorrading van Europa te bestendigen, en het Russisch net aan te sluiten bij dat van de Unie.

Onderlinge geschillen

Het Europees Parlement (EP) slaagde er twee jaar geleden niet in om met een gemeenschappelijk standpunt de Commissie onder druk te zetten. ‘Nu is er wel een consensus over alle fracties heen’, zegt Saskia Bricmont (Ecolo). ‘Wij volgen de aanbeveling van het VN-rapport van 2020. Daarin werd het ECT voorbijgestreefd verklaard door een internationaal panel van klimaatdeskundigen, onder wie Jean-Pascal Van Ypersele, James Galbraith en Thomas Piketty.’

Het EP neemt het niet dat betwistingen tussen investeerders in energieprojecten en staten door een ad hoc tribunaal worden beslist. Het Europees Hof van Justitie (EHJ) heeft vorig jaar al een uitspraak gedaan dat het ECT niet bevoegd is om energiegeschillen tussen Europese lidstaten onderling te beslechten. Dergelijke geschillen zijn goed voor ruim 60 % van alle rechtszaken. België had trouwens een prejudiciële vraag gesteld aan het EHJ of zo’n ad hoc benadering wel strookte met de Europese richtlijnen.

Boren langs de Adriatische kust

De Europese Commissie – en vooral een aantal lidstaten – slepen met de voeten, zij zijn niet geneigd om de afspraken met de sector op te zeggen. Er zijn wereldwijd 54 landen aangesloten, vier deelnemers blijven achter met de ratificatie: Noorwegen, Australië, Wit-Rusland en Rusland. Ook de EU, Euratom en de Ecowas (het economisch samenwerkingsverbond tussen West-Afrikaanse Staten) zijn betrokken partij.

Tot nu toe trachtte de Europese Commissie door een ‘modernisering’ van de tekst een uitstap af te houden. Alleen Italië is in 2016 weggegaan, een jaar later kreeg Rome alsnog een klacht aan zijn been van de Britse firma Rockhopper. Italië weigerde een vergunning te geven voor boringen langs de Adriatische kust. Het belang van toerisme en visserij, en het gevaar van aardbevingen werden ingeroepen om tot een verbod over te gaan.

‘Zo’n klacht is toch te gek om los te lopen’, betoogt Bricmont. ‘En dat is te wijten aan een clausule in het ECT. Tot 20 jaar na een beslissing of een uitstap kan het bedrijfsleven of de investeerder naar het ad hoc tribunaal stappen, als ze menen verlies te gaan lijden op het geld dat ze in een project gestopt hebben. Dat noemen ze dan een sunset horizon, een uitdovingshorizon.’

Gazprom

De context is veranderd, het is de politiek die aan vertragingsmaneuvers doet. Bricmont wijst ook naar Didier Reynders, commissaris voor justitie. ‘Bovendien weegt de Oekraïense oorlog op de klimaatdoelstellingen van de Unie. Je mag gerust klachten verwachten van Russische olie- en gasmagnaten zoals Gazprom. Gazprom heeft filialen in ettelijke Europese lidstaten. Nordstream 2 zit in een soortgelijk schuitje. Hoe langer we wachten, hoe verder de uitdovingshorizon opschuift. De boetes lopen hoog op. Allemaal geld dat we niet in de energie-omslag kunnen injecteren.’

Er zijn genoeg precedenten. Zo sleepte een rechtszaak van de intussen opgedoekte oliefirma Yukos (Moskou) tien jaar lang aan, tot uiteindelijk het arbitragecomité in Den Haag een schadevergoeding van 50 miljard euro toekende. Het bankroet van de firma was veroorzaakt door onrechtmatige politieke naasting van de investeringen. Een lagere rechtbank verklaarde de uitspraak ongeldig, maar in beroep werd het bedrag bevestigd. Duitsland van zijn kant verloor een geding tegen de Zweedse oliemaatschappij Vattenfall in 2012 na het besluit komaf te maken met kernenergie. Het heeft de burgers 2,4 miljard euro gekost.

‘Het is echt big business’, bevestigt Bricmont, terwijl het verdrag nochtans bepaalt dat het de nationale soevereiniteit toekomt om eigen energieplannen uit te werken. Het behelst trouwens uitsluitend de producten (steenkool, gas, olie, kernenergie e.a.), niet de diensten die erbij horen.

Energiebeleid EU

Maar hoe zwaar kan het Europees Parlement wegen op het energie- en klimaatbeleid van de EU ? ‘We staan steviger dan ooit in onze schoenen. Eén miljoen burgers hebben een petitie getekend om vast te houden aan de uitbanning van fossiele brandstoffen. ECT beschermt in feite de vuile energie’. En hoeveel geduld heeft het EP nog ? ‘In maart hebben we een plenair debat gehad. We geven de Commissie tijd tot juli, dan is het barsten of breken. Verschillende landen morren al, Frankrijk, Spanje, Nederland dat zelf weer twee klachten aan de broek heeft: de Duitse energiebedrijven Uniper en RWE vechten de nakende staking van steenkoolleveringen vanuit de Maasvlakte aan.’

Maar daar ligt ook de zwakke schakel. Wil de EU in blok uit het Verdrag stappen, dan is unanimiteit nodig. En Bricmont beseft dat 100 % hernieuwbare energie een werk van lange adem is. ‘Maar bekijk het zo: ad hoc tribunalen geven overmatig veel macht aan bedrijven, niet aan de burger. En de huidige conflicten wijzen ook op de zwakheid van de EU. Die is te afhankelijk van – onbetrouwbare – leveranciers. Dat kunnen we meteen mee wijzigen. We moeten nu de nationale regeringen aanpakken, zodat de Raad een nieuwe opdracht aan de Commissie kan geven. Niet de tekst actualiseren, maar een groepsuitstap doordrukken.’

James Galbraith

Europa verhoogt druk om energie-omslag te realiseren