Het federale België dat de Vivaldi-coalitie wil opkalefateren, lijkt een blinde ontkenning van de binaire ofte confederale realiteit. Sprekend, in dit verband, is dat terwijl Vivaldisten in de kranten de Belgische federale passie preken, het Sars-Cov-2 virus, afgezien van een aantal gebieden, helemaal anders toeslaat in Vlaanderen dan in het bloedrood kleurende Wallo-Bruxelles. Het lijkt wel alsof er een plexiglas op de taalgrens staat, kopt De Morgen. In termen van ziekenhuisopnames kun je zelfs spreken van een heuse Chinese muur.

Kortom: het virus lacht Vivaldi in zijn gezicht uit.

Ontkenning en andere leugens

Dat soort koppige ontkenning of kunstige verdraaiing van de realiteit is natuurlijk niet ongewoon. Denk maar aan Albert II van Saksen-Coburg en zijn natuurlijke dochter. Of aan de ‘visie’ van De Croo senior op de aanstelling van zijn zoon tot nieuwe premier. ‘Als ze bijna twee jaar moeten zoeken naar iemand voor die job,’ verklaarde hij onlangs in Het Nieuwsblad, dan ‘zegt dat toch veel over de moeilijkheidsgraad.’

Dit lijken groteske leugens. Al mag je natuurlijk nooit het vermogen van mensen onderschatten om zichzelf voor de gek te houden. Wat een brutale leugen lijkt, is vaak ingegeven door zelfbedrog. De Duitse filosoof Arthur Schopenhauer vergeleek de menselijke geest zelfs met een knecht en de wil met de meester. De wil beslist, en de geest verzint er een verhaaltje bij.

Het verhaaltje van het federale land België dat de Vivaldisten en de hen steevast goed gezinde mainstream media en academici met hand en tand verdedigen, is daar misschien een goed voorbeeld van. De fictie van een federaal land en met name het bijhorende federale staatsrechtelijke bestel komt hen in elk geval om tal van redenen beter uit (politieke postjes, internationale carrières, transfers, links federaal beleid, …) dan de de facto confederale realiteit (en een confederaal staatsbestel).

De regeringsformatie: een blauwe en een rode draad

Een ‘liberale’ verhouding met de waarheid lijkt mij sowieso eigen te zijn aan de nieuwe coalitie. Denk maar aan de manier waarop de regeringsformatie gespind wordt. Volgens De Croo junior hoefde hij, in tegenstelling tot wat half België denkt, niet per se premier te worden. Het doet denken aan het cynische politieke spreekwoord: geloof nooit iets van een regering tot het officieel ontkend werd.

We zullen de waarheid nooit met zekerheid kennen. Maar het verlangen van De Croo naar de 16 lijkt een van de twee centrale draden geweest te zijn in het byzantijnse formatiekluwen dat Vivaldi voorafging. Dat bleek al uit zijn afwijzende houding toen een al te gretige mevrouw Rutten aanstalten maakte om premier te worden. Die vlieger ging niet op, met medewerking van boezemvriend Egbert Lachaert.

De andere draad was natuurlijk de PS die van bij het begin, bij monde van Di Rupo, verklaarde in geen geval met de N-VA te willen regeren. Het moet als muziek in de oren van De Croo geklonken hebben (wat misschien ook de bedoeling was).

Het zou nog een hele poos duren, maar uiteindelijk vonden beide draden elkaar. Zeker, uitlatingen en stellingnames van Bart De Wever kunnen een rol gespeeld hebben in hun uiteindelijke ineenvlechten. Maar mochten ze niet zo perfect bij elkaar passen, dan kwam Vivaldi er nooit. De PS krijgt haar goeddeels door Vlaanderen (en nieuwe vermogensbelastingen) gefinancierd sociaal beleid. Open VLD krijgt de 16, ter compensatie van het linkse programma van Vivaldi en de Vlaamse onderrepresentatie.

Het regeringsprogramma: ontkenning en wishful thinking.

Ook het Vivaldi-regeringsprogramma lijkt me een en al ontkenning van de realiteit, sluw gepreek, en wishful thinking. Denk maar aan het pleidooi, van De Croo, voor een constructieve politiek van ‘vertrouwen en respect’. Kwestie van iedereen mee te krijgen in een positief verhaal. Kwestie ook van de antipolitiek te overwinnen, zoals ‘gewiekste makelaar’ en architect van een coalitie van verliezers Lachaert het uitdrukte.

De realiteit is echter enigszins anders. Nu al. Terwijl De Croo de politieke passie preekte, lag Kristof Calvo nog politiek te zieltogen in een grote plas bloed en was het al grote hommeles in de MR (dat is het trouwens ook in Groen). Niet veel later verweet De Croo Theo Francken en plein public een kleuter te zijn, naar aanleiding van een terechte kritiek op de gammele Vivaldi-begroting. De echte kleuter was dus de wild fulminerende De Croo. Ook de talrijke kabinetsleden (838 stuks) in de uit zeven partijen en vicepremiers bestaande regering De Croo I of de twee persoonlijke medewerkers die ex-ministers mogen behouden, maken allesbehalve een breuk uit met het verleden.

Quand c’est flou…

En wat te denken van de beslissing van de door een Open VLD’er voorgezeten covid-19 commissie om zich te beraden achter gesloten deuren? Naar aanleiding van lastige maar onbeantwoorde vragen over de vernietiging van miljoenen mondmaskers onder leiding van ex-minister De Block. Is dat de ‘open communicatie’ waarover De Croo het had? En hoe past een en ander precies in de heroïsche strijd tegen de antipolitiek die Vivaldi volgens Lachaert voert?

Veel van de andere rooskleurige en/of parmantige plannen van Vivaldi I zijn al evenmin realistisch. Denk maar aan het opvijzelen van de tewerkstellingsgraad, het ophalen, in 2024, van de ronde som van 1 miljard euro uit het beteugelen van fraude, het verhogen van de minimumpensioenen tot 1,500 euro en de ‘rijkentaks’ (drie eerdere pogingen flopten).

Het regeringsprogramma wordt ook gekenmerkt door vaagheid (dixit Yves Leterme) — het masker van de leugen — en een passioneel gepreek waar dat andere Vlaamse spreekwoord voor waarschuwt. Of, in het Frans: quand c’est flou, c’est qu’il y a un loup.

Van België 1.0 naar België 3.0

Het core-project van Vivaldi, een federaal België 2.0, inclusief een alweer weinig realistische herfederalisering van bevoegdheden, is zowat het summum van Vivaldi’s wishful thinking. Zoals ik hier eerder al aangaf, is de kans reëel dat dit, boemerangsgewijs, enkel de komst zal bespoedigen van België 3.0: een confederaal bestel voor twee de facto aparte landen.

Er is zelfs een historische parallel. Het unitaire België 1.0 was enkel mogelijk dankzij een democratisch deficit (het elitaire cijnskiesrecht). Het opheffen van dat deficit, via de invoering van het algemeen meervoudig stemrecht in 1893, gaf Vlaamse ‘Fransonkundigen’ (i.e. de Vlaamse Jan met de pet) voor het eerst ‘grip’ op het Belgische beleid en leidde zodoende uiteindelijk tot het federale België 2.0 (Lachaerts wensdroom van een verbeterde versie van dat federaal land zou je ook België 2.2 kunnen noemen).*

Die fédération à deux kan nu op haar beurt enkel nog bestaan dankzij een nieuw democratisch deficit: een democratische minderheid in federale regeringen langs Franstalige of Nederlandstalige kant.

Historische opportuniteit

Via een toekomstige Vlaamse democratische meerderheid voor Vlaams-nationalistische partijen en politici zal de Vlaamse Jan met de pet opnieuw meer politieke ‘grip’ krijgen op België, en zal een confederale mouw gepast kunnen worden aan die ondemocratische praktijk. Op voorwaarde, natuurlijk, dat die partijen deze historische opportuniteit dan op een constructieve en creatieve manier kunnen en durven benutten.

* In zijn De Monarchie en Het Einde van België (2008) schrijft Herman Van Goethem: ‘Vanaf 1893 kreeg de taalkwestie haar volle politieke gewicht, door de invoering van een algemeen stemrecht. Ik denk dat de barst van België ook van toen dateert. Voor het eerst bleek het onmogelijke samengaan van Vlamingen en Walen in een unitaire Belgische staatsorganisatie’ (p. 39). En: ‘Mijn analyse over 1893 als critical juncture sluit aan bij die van de Leidse politicoloog Jan Erk. Ook voor hem is de democratisering van het stemrecht in 1893 een mijlpaal die België moest verdelen’ (p. 51). Het de facto België was natuurlijk al verdeeld. Via het algemeen stemrecht zou het ook de iure of staatsrechtelijk verdeeld raken, wat het oude de facto schisma verder versterkte of uitdiepte.

Jan Erk

Vivaldi: de wensdroom van België 2.0 als opstapje naar België 3.0