Teksten van Cyriel Buysse heruitgeven is altijd een goed idee. Dat blijkt nog maar eens met Herinneringen aan Amerika.

De laatste jaren verschenen er bij verschillende uitgevers al meerdere thematische bundelingen, zoals Tragedie en andere vroege verhalen (Woolf, 2016), In betere kringen. Satirische verhalen en kronieken (Houtekiet, 2020) en De zwarte kost en andere teksten over Congo-Vrijstaat en Leopold II (Davidsfonds, 2021).

Leesbaarheid

De verhalen werden gekozen en ingeleid door Anne Marie Musschoot, die indertijd samen met Antonin van Elslander Buysses Verzameld Werk verzorgde. De teksten uit dat Verzameld Werk vormen de basis voor Herinneringen aan Amerika, maar jammer genoeg vond de uitgever het nodig om ze op een volkomen willekeurige manier leesbaarder te maken.

En als je dan toch voor leesbaarheid gaat, moet je consequent zijn en alle ouderwetse woorden ‘moderniseren’

Dat de spelling wordt aangepast, tot daaraan toe. Maar waarom bijvoorbeeld ‘krielde’ ‘krioelde’ moest worden, is mij niet duidelijk. En als je dan toch voor leesbaarheid gaat, moet je consequent zijn en alle ouderwetse woorden, zoals ‘wepel’ of ‘allengs’, ‘moderniseren’.

Maar dat is gewoon niet nodig: die dingen behoren tot het taaleigen van de schrijver en daar blijf je af. Zo vermijd je ook pijnlijke vergissingen zoals de ‘verbetering’ van ‘roodgekoonde’ in ‘roodgekroonde’, in een passage waar Buysse een figuur op een schilderij van Jan Steen beschrijft, die natuurlijk rode kaken (‘konen’) heeft en geen rode kroon draagt.

Aanstootgevende termen

Anderzijds werden de historische context en het achteloze gebruik van aanstootgevende termen in dit werk ongemoeid gelaten. Lovenswaardig, al waren de termen die hij gebruikt in Buysses tijd natuurlijk niet aanstootgevend.

Evenmin als zijn opvattingen over racisme, willekeurige afkeer, die ondanks alles, de blanke man voor de zwarte voelt. Als naturalist meende Buysse: ‘Het is de schuld noch van de blanke, noch die van de zwarte. Het is de schuld van de natuur zelf.’

De witte huid verstoot zijn zwarte broeder niet moedwillig. Hij voelt er zich enkel van afgestoten, vond Buysse. Om nog maar eens aan te tonen dat de schrijver helemaal niet zo politiek correct was als sommigen ons willen doen geloven.

Niet geschikt voor het zakenleven

Cyriel Buysse is een van de erg weinige Nederlandstalige schrijvers van zijn generatie, die Amerika bezocht en daarover schreef. De schrijver uit Nevele werd er in 1886 door zijn vader naartoe gestuurd om er een filiaal van de familiale chicoreifabriek op te zetten.

Maar zoon Cyriel was niet geschikt voor het zakenleven en de onderneming mislukte jammerlijk. Hij deed er wel ervaringen op, waaruit hij de rest van zijn schrijversloopbaan kon blijven putten. Het hoogtepunt was zijn allerlaatste roman Twee werelden (1931), waarin hij de Amerikaanse en de Vlaamse levensstijlen op sublieme wijze tegen elkaar afzet.

Op zoek naar een eigen stem

De vijftien teksten die in dit boek zijn opgenomen, dateren bijna allemaal uit het begin van Buysses schrijverscarrière. Ze zijn overwegend anekdotisch en grotendeels autobiografisch van aard. Het is duidelijk dat de schrijver nog op zoek was naar een eigen stem, zowel op het gebied van stijl – die bij momenten nog wat houterig is – als op inhoudelijk gebied.

Een verhaaltje als Dogfish, waarin de ik-figuur het slachtoffer wordt van een ‘practical joke’ is flinterdun. Iets substantiëler is De Dood van Ieperen, een prachtige en vermakelijke karakterschets die zich afspeelt tijdens de Atlantische oversteek.

Alleen in Oproer aan boord toont Buysse de sociale ellende van de landverhuizers, weliswaar vanuit zijn eigen geprivilegieerde positie van eersteklassereiziger. Dit is niet de sterkste thematische bloemlezing uit Buysses proza, maar ze staat wel garant voor een uur of twee leesplezier.

Jan Steen

Herinneringen aan Amerika: topwerk van Buysse opnieuw uitgegeven

21 december. Net binnen: Nederlandse publieke omroep geeft 2 miljoen om etnische minderheden te bereiken