In zijn blog op de site van de Volkskrant noemt een Rus het ‘werkelijk onvoorstelbaar’ hoeveel Russen hun ‘privilege om kritisch te mogen denken bijna gretig opgeven, zelfs als de prijs daarvoor extreem hoog is’. Alles wijst er ook op dat in zijn land ‘de deur op ieder moment op slot kan gaan en dat we dan opgesloten zitten in de Sovjet-Unie 2.0’.

Het heeft er inderdaad alle schijn van dat het IJzeren Gordijn opnieuw aan het dichtschuiven is: Oekraïne is het nieuwe Korea. President Biden moge dan misschien niet uit zijn op een nieuwe Koude Oorlog, het staat buiten kijf dat de rauwe internationale realiteit anno 2022 weer behoorlijk binair-conflictueus begint te ogen.

Twee economische blokken

Poetin wordt zelfs al vergeleken met Stalin en zijn Chinese tegenhanger Xi met Mao Zedong. Xi kiest enerzijds zelf voor meer isolement, terwijl hij anderzijds ook in het isolement wordt gedrongen. Duitsland versterkt bijvoorbeeld de commerciële banden met andere Aziatische landen, terwijl de Verenigde Staten onlangs in een ‘massive escalation’ de uitvoer van geavanceerde halfgeleiders naar China aan banden legden. Anderzijds worden de onderlinge banden tussen de voornaamste leden van het anti-Westerse blok versterkt, zoals die tussen Iran en Rusland, en natuurlijk ook die tussen Rusland en China.

Deze conflictueuze dynamiek kan allicht nog maar moeilijk gestopt worden. Het is historisch gezien trouwens helemaal niet ongewoon dat een uitgedoofd conflict na een aantal jaren opnieuw opflakkert. Denk maar aan het 12-jarig bestand (1609-1621) tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). De zogenaamde Zevenjarige Oorlog (1754-1763), de echte Eerste Wereldoorlog, ontstond dan weer mede door onopgeloste spanningen van de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748). Hetzelfde geldt natuurlijk voor de Tweede (of Derde) Wereldoorlog: Hitler buitte de vernedering van het Verdrag van Versailles (1919) en de gefnuikte imperialistische ambities van Duitsland uit.

Twee factoren

Beide factoren spelen ook een rol in het weer oplaaien van de Koude Oorlog. De agressie van het Rusland van Poetin is vooral geïnspireerd door de vernedering van 1989 en het daaropvolgende, lijdzame ondergaan van het triomfantelijke expansionisme van het Westen in wat Russische hardcore nationalisten als hun invloedssfeer of als onderdeel van hun ‘gesnoeide imperium’ beschouwen.*

Daar waar Poetin het oude USSR of zelfs pre-1917 imperium in ere wil herstellen, wil Xi nog meer. Hij wil dat China opnieuw het superieure centrum van de wereld wordt dat het tot voor een paar eeuwen was en is naar verluidt een rabiate gelover in de superioriteit van de totalitaire, Marxistisch-Leninistische ideologie.

Een en ander vertaalt zich in het terugschroeven van vrijheden voor de eigen burgers (vandaar ook het zero-coronabeleid), het opgeven van economische voorspoed als voornaamste doel, het claimen van niet-Chinese gebieden, een grote afkeer van de door het Westen gedomineerde, liberale wereldorde en de uitbouw van een alternatieve economische wereldorde.

Taiwan als het nieuwe Pearl Harbour?

Koude Oorlog I dreigde vooral in de beginjaren uit te monden in een nieuwe wereldoorlog, met de Koreaanse oorlog, de blokkade van West-Berlijn en de Cuba-crisis. Daarna volgde een zekere détente. Hetzelfde zal allicht gelden voor Koude Oorlog II. Het is in dat verband geen toeval dat prominente commentatoren momenteel blijven waarschuwen voor een Derde Wereldoorlog.

Taiwan wordt dan het moderne equivalent van Cuba, waar in 1962 bijna een atoomoorlog begon (Oekraïne is maar een ‘warm-up’). Veelbetekenend is dat in dit verband ook de vergelijking gemaakt wordt met de Japanse aanval op dat andere eiland: Pearl Harbour in Hawaï. Het verhaal is bekend: nadat het imperialistische Japan in zijn ambities gefnuikt werd door een Amerikaanse olieboycot, viel het zonder verpinken die Amerikaanse marinebasis aan.

Met de boycot op de uitvoer van geavanceerde halfgeleiders naar het ‘opstandige’ China, doet de Verenigde Staten anno 2022 iets vergelijkbaars. Die halfgeleiders zijn immers net zo belangrijk voor China’s ambitie om de wereldeconomie te domineren, als olie was voor Japans imperialistische ambities in de jaren 1940. Pikant detail hierbij is dat Taiwan 90% van de halfgeleiders produceert en door China sowieso als onderdeel van haar territorium beschouwd wordt. Terwijl de Verenigde Staten een conflict in Taiwan als een opportuniteit zien om hun bondgenoten in het gelid te krijgen.

Economische gevolgen

De economische gevolgen van een dergelijk conflict zouden natuurlijk enorm zijn, zelfs indien het wapengekletter geografisch beperkt zou blijven tot Taiwan en wat (Japanse) eilanden. Het terugschroeven van de handel met China wordt sowieso bijzonder pijnlijk in een wereld die de komende jaren onherroepelijk nog meer gaat worstelen met een krimpende arbeidspopulatie dan nu al het geval is. Die krimp en deglobalisatie dreigen, samen met een toename van investeringen in defensie, ook in hoge mate bij te dragen tot de stevige inflatoire druk waarmee de wereldeconomie dit decennium allicht te maken gaat krijgen (in de eerste plaats wegens de moeilijke energietransitie).

Als hij in de eerste, gevaarlijke fase niet ontaardt in een nucleaire nachtmerrie, wordt de tweede Koude Oorlog dus wellicht een economische slijtageslag. Ook wat dat betreft, lonkt de vergelijking met de eerste Koude Oorlog. De voornaamste doodgraver van de USSR, Michael Gorbatsjov, kwam in de jaren tachtig van de vorige eeuw aan de macht omdat zijn land economisch van geen hout pijlen meer wist te maken, in het bijzonder na een crash van de olieprijzen. De gevolgen van zijn pogingen om het economisch nieuw leven in te blazen zijn bekend. Koude Oorlog II zou op een vergelijkbare manier kunnen uitdoven. Vooral China gaat hard getroffen worden door zowel klimaatverandering als een inkrimping van de werkende bevolking, terwijl haar economie er sowieso slecht voorstaat.

Reus op lemen voeten

Een en ander lijkt moeilijk te rijmen met haar doel om een ‘fully modern’ leger uit te bouwen tegen 2027 en een ‘world-class’ (lees: evenknie van de Verenigde Staten) leger tegen 2047. De naakte realiteit is dat ook China veel weg heeft van een reus op lemen voeten. Door die andere reus uit te dagen de nationalistische toer op te gaan, dreigt hij zich nu ook nog eens in de eigen voet schieten. De totale ineenstorting, een van de toekomstscenario’s voor China die China-kenner Jan van der Putten in 2013 voorop stelde, wenkt dus: het zou best kunnen dat de push naar werelddominantie als een klassieke boemerang in China’s gezicht terugkeert.

* Samen met de islam en China valt Rusland ook op door zijn ‘fierce criticism’ op het Westen. Dat uitgerekend deze twee landen en religie zich zo storen aan de Westerse hegemonie komt misschien doordat ze zelf een neiging tot hegemonie vertonen (en/of doordat ze een superioriteitscomplex hebben).

Jan van der Putten

Volgt de tweede Koude Oorlog het stramien van de eerste?

Westerse misvattingen over China