Eerder publiceerde ik een bijdrage genaamd ‘Paul Virilio krijgt gelijk’. Iedere schrijver heeft een artikel waar hij of zij met bovengemiddeld genoegen aan terugdenkt: dit is het mijne, vanwege de revolutionaire importantie van de boodschap. Zo blijkt vandaag uit vier afzonderlijk van elkaar gedane verklaringen. Van de biologe en NRC-columniste Rosanne Hertzberger, van de socioloog Jaron Harambam, van het FvD-Kamerlid Thierry Baudet, en van Nederlands CDA-minister Hugo de Jonge.

Nooit met Eurazië in oorlog geweest…

Eerst ging het niet meer om wat er werd gezegd – het ging om wie het zei. Nu maakt de lichtsnelheid van de communicatie zelfs dat laatste ankerpunt overbodig: inmiddels kan het narratief op een willekeurig moment 180 graden worden gedraaid. De realiteit is voorbijgestreefd aan wat George Orwell beschreef in 1984: ‘Zijn wij ooit met Eurazië in oorlog geweest? Welnee! Wij zijn nóóit met Eurazië in oorlog geweest!’

Virilio was een Franse futurist die leefde van 1932 tot 2018. Hij voorzag een wereld waarin de technologie de afstand tussen de toeschouwer en het geobserveerde tenietdoet. Daardoor bieden onze vertrouwde waarnemingspatronen geen houvast meer. Het wordt moeilijk om ons te oriënteren op de ander als ander, en op de wereld als de wereld: we interageren vooral met de virtuele reproducties.

Snelheid boven waarheid

Hieruit volgt dat ieder standpunt door de megasnelheid van de communicatietechnologie elk moment kan worden bijgesteld. Voor elk feit dat officiële media vaststellen, is er met lichtsnelheid een expert te vinden die dit feit in twijfel trekt en daar eigen feiten tegenover stelt. De eigenaren van de mediaplatforms bepalen welk narratief dominant is. Dus zodra hun belang verandert, verandert de mediaberichtgeving met lichtsnelheid. Intussen is het bredere publiek aan deze hypersnelle wijzigingen gewend geraakt; steunend op een zeer beperkt (wat wil zeggen: gedigitaliseerd) geheugen gaat men erin mee.

Laten wij met deze kennis in het achterhoofd nu kijken naar de genoemde uitspraken. Te beginnen met Hertzberger omdat zij de minst ‘verdachte’ bron is, als columniste in een deugkrant. Allereerst bekritiseert ze de hypocrisie van de linksliberale partij D66: die partij wil niet met ChristenUnie regeren omdat iedereen over zijn eigen lichaam moet kunnen beschikken in kwesties als abortus en euthanasie, maar heeft keihard lak aan die zelfbeschikking als het aankomt op vaccinatiedwang.

‘Vaccin-aversie? Dat kwam alleen voor in minder opgeleide groepjes en bij wetenschapswantrouwers. Er zijn er nu velen van overtuigd dat die vrijheidsinperking echt maar heel kort duurt. Twee prikjes maar, nog een paar weken. Ik vrees dat ze zich hierop verkijken: in Israël is ruwweg de helft van de mensen die in het ziekenhuis worden opgenomen, gevaccineerd. Er komen dus derde prikken, vierde prikken, en telkens nieuwe mutanten, die vijfde, zesde en zevende prikken behoeven.’

De mond gesnoerd

Wablief? Nog geen maand geleden was speculatie over derde en vierde prikken een ‘complottheorie’. Thierry Baudet mocht dit niet zeggen van YouTube: zelfs video’s van zijn speeches in de Tweede Kamer werden verwijderd. Hierom spande hij een rechtszaak aan tegen het Big Tech mediabedrijf. Dit citaat komt uit die rechtszaak:

‘Je mag de werking van Ivermectine bijvoorbeeld niet bespreken. Daarnaast mag je de werking van de vaccins niet “relativeren”. Maar dat zijn juist bij uitstek onderwerpen van debat. In India wordt de nationale Diederik Gommers daar vervolgd – hij krijgt mogelijk zelfs de doodstraf! – omdat hij zei dat Ivermectine niet voorgeschreven mocht worden. Daar zijn ze nu overtuigd dat het wél werkt. Maar van YouTube mag je daarover niets zeggen. Dat is écht onredelijk. Het andere is die vaccinaties. In Israël moeten ze nu allemaal een derde prik. Met twee prikken tel je daar niet meer als gevaccineerd. Dus hoe relativerend wil je het hebben? Dat gaat véél verder dan alles wat ik ooit gezegd heb over die vaccinaties.’

Waarheidsvinding irrelevant voor macht

De gevolgtrekking hieruit? De realiteit haalt de absurditeit sneller in dan dat de absurditeit absurd kan zijn. Onderscheid maken tussen ‘realiteit’ en ‘absurditeit’ verliest daarmee zijn inhoudelijke relevantie, maar is nog slechts relevant om politieke tegenstanders te kunnen uitsluiten en doodzwijgen. Zoals ik concludeerde in het initiële artikel over Virilio, is onder de huidige communicatiesnelheid waarheidsvinding irrelevant voor politieke machtsuitbreiding. Nog voordat de realiteit is vastgesteld als realiteit, is de realiteit immers al ingehaald door de absurditeit.

Dit is de grote paradox van de coronapandemie en de lichtsnelheidcommunicatie. Eerst zijn ideeën taboe – je mag de voorspelling en de analyse niet uiten of je krijgt censuur en verkettering over je heen. Je knippert met de ogen en dezelfde voorspellingen en analyses zijn de beleidsmatige werkelijkheid. Een moment van erkenning, of zelfs reflectie en bezinning, is niet aan de orde. De machine moet dóór en als jij niet meedraait, dan zal je worden verpletterd.

The Truth is Out There

Jaron Harambam is verbonden aan de KU Leuven en publiceerde het boek The Truth is Out There (2021), een serie essays en interviews over ‘complotdenken’. Hij zegt: ‘In deze crisis is juist gebleken hoe moeilijk dat onderscheid soms te maken is. Kijk alleen al naar bijvoorbeeld de rol van aerosolen, of het idee dat het virus uit het Wuhan Institute of Virology ontsnapt zou zijn. Beide ideeën zijn van implausibel naar een serieuzere mogelijkheid veranderd, die bepaald niet alleen meer in complothoeken worden geopperd.’

De link waarnaar hij verwijst, bevestigt Virilio’s gelijk. De elektronische communicatie bepaalt het narratief, wat samenvalt met wat de sociale media ons toestaan om te communiceren. Met een druk op een digitale knop is de Wuhan-laboratoriumhypothese óf een onbespreekbare complottheorie waarvoor je wordt verketterd als ‘wappie’, óf een serieuze onderzoeksrichting die rondgaat in officiële beleidsdocumenten.

Het tragisch lot van Hugo de Jonge

Tot slot het meest prangende en tragische voorbeeld, namelijk dat van Hugo de Jonge, de Nederlandse minister van Volksgezondheid. Die flirt deze dagen met het coronatoegangsbewijs. In sommige landen is gezondheid inmiddels verbonden aan een digitaal bewijs en zonder de juiste QR-code krijgen burgers geen toegang. Een jaar geleden verklaarde hij hierover het volgende:

‘”Je komt er niet in zonder app, dan is het stiekem toch verplichten”, vroeg een journalist een jaar geleden aan De Jonge. Zijn antwoord was volstrekt helder.

“Nee hoor. Nee. Dat gaan we namelijk niet doen. Sterker nog, ik denk dat we dat gewoon wettelijk onmogelijk moeten maken, dat het op die manier gebruikt kan worden.”

“Daar gaat het kabinet voor liggen?” vroeg de journalist voor alle duidelijkheid.

“Ja, want vrijwillig is vrijwillig. Dus vrijwillig is niet stiekem alsnog verplicht maar dan via een andere route”.’

Slotsom

Wat blijkt vandaag? Het narratief draait met een druk op de knop, want de controlemachine moet dóór. De mens verliest de zelfbeschikking aan het systeem, aan de bureaucratische controledrift. Bestuurders en politici buigen mee als riet in de wind: op ethische gronden zijn ze tégen, maar dan op pragmatische gronden plots vóór. Deze machine zal de menselijke zelfbeschikking steeds meer overvleugelen, tenzij een grote disruptie het systeem abrupt tot stilstand brengt.

Jaron Harambam

Paul Virilio krijgt sneller gelijk