Evan Gershkovich, de 32-jarige reporter van Wallstreet Journal (WSJ) zou hebben gespioneerd bij UralVagonZavod, een Russisch staatsbedrijf dat tanks, treinonderstellen en wagons produceert. Volgens Rusland wilde de Amerikaan informatie inwinnen over de fabricatie en reparatie van militaire voertuigen. Gershkovich gaf aan onschuldig te zijn.

Achtergrond

De Amerikaanse reporter was door zijn achtergrond geknipt voor de baan als correspondent. Zijn moeder werd geboren in Leningrad en zijn vader kwam uit Odessa. Beiden emigreerden eind jaren zeventig naar de VS. Thuis werd Russisch gesproken. Evan werd door zijn ouders ‘Vanja’ – kort voor Ivan – genoemd. Hij studeerde filosofie en Engels. In 2017 ging de emigrantenzoon in Moskou aan de slag als reporter voor Moscow Times, France Press en vanaf 2022 voor WSJ.

Moscow Times, de Engelstalige krant van de Nederlander Derk Sauer verliet vrijwel direct na de invasie Rusland. Net als de meeste andere kranten en tv-stations met een westerse redactie. Gershkovich bleef in Rusland. Hij schreef over thema’s als vervuiling en het uitsterven van taal en cultuur van inheemse volkeren.

Arrestatie

In maart vorig jaar reisde de Amerikaan naar Jekaterinburg voor een interview met de lokale activist Jaroslav Sjirsjikov. Gershkovich wilde volgens hem in de achtergronden van huurlingenleger Wagner duiken. Hij maakte een afspraak om een wervingskantoor te bezoeken. Ook wilde hij een artikel schrijven over de defensiefabriek in Nizjnij Tagil – op drie uur rijden van Jekaterinburg.

Na zijn interview met Sjirsjikov vloog de reporter naar Moskou en keerde daarna weer terug. Sinds dat moment was er geen contact meer met de redactie. Op 29 maart 2023 meldde een Russische krant dat een aantal mensen in burger een man met een trui over zijn hoofd in een busje in het centrum van Jekaterinburg hadden ontvoerd. Sjirsjikov speculeerde dat de man Evan Gershkovich was. Hij werd zelf een maand later gearresteerd en tot twee jaar veroordeeld wegens ‘ondersteuning van terrorisme’.

UralVagonZavod

Justitie meldde dat de Amerikaan was gearresteerd op beschuldiging van spionage bij defensiebedrijf UralVagonZavod. Een mission impossible. Een Duitser moest in 2010 als projectmanager naar de staatsonderneming in Niznij Tagil. Hij vertelde Doorbraak op basis van anonimiteit: ‘De megafabriek is een bureaucratisch monstrum. Het is een geheim object en een stad op zich. Een bezoek moet drie maanden van tevoren worden aangemeld. In de tijd dat ik er was, had geen enkele medewerker internettoegang. Er was alleen een faxapparaat dat in het directiegebouw stond.’

‘Als de buitenlandse specialist betrouwbaar is bevonden, mag hij voor een intensieve controle ter plekke naar de fabriek komen. Bij aankomst wordt dan een toegangspas afgegeven. Die geldt voor één dag. Daarna wordt er weer een nieuwe aangevraagd. Vanaf de hoofdingang wordt de specialist opgehaald met een bus die hem naar de betreffende locatie rijdt. Er is overal bewaking. De productie die met defensie te maken heeft, is streng afgeschermd. Geen enkele buitenlander kan daar vrij rondlopen en gegevens verzamelen.’

Uitwisseling

Gershkovich werd vorig jaar al door Washington – samen met de marinier Paul Whelan – voor een ruil tegen wapenhandelaar Viktor Boet voorgesteld. Het Kremlin had andere plannen. De Russische terrorist werd uiteindelijk ingeruild tegen basketbalster Brittney Griner. De Amerikaanse topsportster zat in Rusland vast wegens het bezit van minder dan 1 gram cannabisolie. Ze was er tot negen jaar kamp veroordeeld.

Sergej Lavrov, minister van Buitenlandse Zaken verklaarde op een persconferentie voorafgaande aan het oordeel tegen Gershkovich, dat rechercheurs voldoende bewijs hadden over de betrokkenheid van de Amerikaan bij spionageactiviteiten. ‘Hij was op heterdaad betrapt’, aldus Lavrov. Russische en Amerikaanse inlichtingendiensten zouden volgens hem onderhandelen over een mogelijke uitwisseling.

Reacties

De redactie van Wallstreet Journal verklaarde na het bekend worden van de rechterlijke beslissing: ‘Deze schandelijke, beschamende veroordeling komt nadat Evan 478 dagen in de gevangenis heeft doorgebracht. Waar hij onterecht wordt vastgehouden, ver van zijn familie en vrienden en verhinderd om verslag uit te brengen. En dat allemaal alleen maar omdat hij zijn werk als journalist deed.’

Vooralsnog ziet de toekomst er duister uit voor ‘Vanja’ Gershkovich. Mogelijk zal de uitslag van de presidentsverkiezingen in de VS uitkomst bieden. Donald Trump verklaarde tijdens zijn recente tv-debat met concurrent Joe Biden: ‘Ik zal hem er heel snel uit halen, zodra ik aantreed, nee, nog voordat ik aantreed. Zodra ik de verkiezingen win, zal ik die verslaggever eruit halen.’

Vladimir Poetin liet al in februari doorschemeren dat hij Gershkovich zou willen inruilen tegen Vadim Krasikov. De vermoedelijke FSB-agent werd in Duitsland tot levenslang veroordeeld. Hij had in Berlijn in 2019 een Tsjetsjeense separatistenleider doodgeschoten. De Duitse rechtbank achtte het bewezen dat het Kremlin hem de moord in opdracht had gegeven.

Jaroslav Sjirsjikov

Amerikaans reporter in Rusland veroordeeld tot 16 jaar kampstraf