De rookpluimen van de grote wereldbrand waren nog maar amper gaan liggen. Een nieuw virus — Spaanse Griep genoemd — maakte nieuwe slachtoffers. In het oosten van Europa woedden nog tal van militaire conflicten. En de grote Europese mogendheden moesten nog tal van vredesverdragen sluiten. Toch keerde koning Albert in november 1918 terug naar Brussel. Na overleg in het kasteel van Loppem, zou hij enkele belangrijke hervormingen doorvoeren, zo beloofde hij in zijn troonrede. Algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen ouder dan 21. Het stakingsrecht werd uitgebreid. En er zou een Nederlandstalige universiteit komen in Gent.

Vlaamse zuil

De Duitse bezetter had eerder al de strikt Franstalige ‘hoogeschool’ van Gent vernederlandst. Dat zou de Vlaamse beweging nog lang stokken in de wielen steken. Maar het enkelvoudig stemrecht zorgde definitief voor de doorbraak van Vlaamsgezinde christendemocraten en het politieke Vlaams-nationalisme. Die vonden elkaar onder meer in de strijd voor een naleving van de bestaande taalwetgeving, en vooral voor de uitbreiding daarvan. Onder het leiderschap van de Antwerpse katholieke flamingant Frans van Cauwelaert, zetten de ‘minimalisten’ koers naar een vernederlandsing van onderwijs, administratie en leger. Al moesten de Vlamingen daar nog ruim tien jaar op wachten.

Ondanks de collaboratie tijdens de Groote Oorlog, kwam de Vlaamse beweging allesbehalve verzwakt uit het strijdtoneel. Het enkelvoudige stemrecht zorgde voor een bredere bewustwording in de samenleving. Het consequente Franstalige njet stootte in parlement en op straat steeds meer op Vlaams verzet. Tal van organisaties zagen het licht. In die jaren ontstond een heuse Vlaams-nationale zuil, met koren, Vlaamse Huizen, volksdans- en turngroepen, een toeristenbeweging (VTB-VAB), het Vlaams Economisch Verbond (vandaag VOKA), een Vlaams bankwezen (vandaag KBC), Vlaamse kwaliteitskranten, een Vlaamse voetbalbond… en een groot jaarlijks treffen op de IJzerweide in Kaaskerke, Diksmuide.

Verdeeldheid was troef, maar toch vonden alle cultuurverenigingen en strijdorganisaties zich – samen met de Vlaamsgezinde christendemocraten binnen de Katholieke Partij — rond een minimumprogramma. Bovenaan dat programma stond de verwezenlijking van een Nederlandstalige universiteit, pakweg 90 jaar na het ontstaan van België.

Vooral in de strijd voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit was er eenheid in Vlaanderen. Op deze meeting spraken de ‘drie kraaiende hanen’: de liberale Franck, de socialistische Huysmans en de katholiek Van Cauwelaert.

Vlaamse Kamerleden

Eind 1921 dienden de Vlaamsgezinde Kamerleden hun oude voorstel uit 1912 opnieuw in om de Gentse universiteit te vernederlandsen. De debatten duurden twee jaar, vooral de Liberale regeringspartij verzette zich. In 1923 een compromis werd dan een compromis uitgedokterd door de minister van Onderwijs Pierre Nolf.

De Nolf-barak, zoals de radicale Vlaams-nationalisten de instelling noemden, kon in Vlaanderen noch Franstalig België op veel steun rekenen. Nolf voorzag een splitsing volgens taal van de ‘hoogeschool’. Elke taalgroep kreeg voortaan twee derde van de vakken in de eigen taal, en een derde in de andere landstaal. Het verzet aan Franstalige kant was echter concreter, wat vandaag weleens wordt vergeten. De Waalse beweging — zoals de ‘franskiljons’ in Vlaanderen toen heetten — organiseerde een alternatieve Ecole des Hautes Etudes. De ‘Nolf-universiteit ‘was een typisch product van een establishment dat de logica van een volledig vernederlandst Vlaanderen niet wilde aanvaarden,’ schrijven Bruno De Wever en Gita Deneckere hierover.

Vlaamse druk

De politieke druk om van de Nolf-barak een heuse Vlaamse universiteit te maken, nam toe na 1929. De taalspanningen in België waren zo toegenomen, dat de Vlaams-nationalisten van zes naar elf Kamerzetels sprongen. De nieuwe katholiek-liberale regering zou dan de hand aan de Vlaamse ploeg slaan en werk maken van ernstige hervormingen. Premier Jaspar had immers verklaard: ‘de taalkwestie wordt regeringskwestie’. De druk in de Katholieke Partij van het ACW en de in Vlaanderen dominante Katholieke Vlaamsche Landsbond (KVL) van Frans Van Cauwelaert was erg groot om de taalproblematiek ‘definitief’ op te lossen. Ook binnen de socialistische BWP kwam het tot een ‘compromis des Belges’ dat onder meer de taalhomogeniteit van Vlaanderen en Wallonië erkende.

Als klap op de vuurpijl verliep de IJzerbedevaart aan de net opgerichte IJzertoren dat jaar erg woelig, met gewelddadig ingrijpen van de rijkswacht. Tot slot was er de zaak van de Vlaamse dienstweigeraars: miliciens die weigerden Franstalige bevelen op te volgen van Nederlandsonkundige (onder)officieren.

Vlaamse universiteit

In de twee jaar waarin ook binnen de roomsblauwe regering werd gebakkeleid over de vernederlandsing van de universiteit, stonden de katholieke Vlamingen lijnrecht tegenover de conservatieve katholieken (in meerderheid Franstalig) en de liberalen (idem). Het kabinet viel zelfs. H.J. Elias noteert hierover fijntjes: ‘Ook was het de eerste maal in de geschiedenis dat een Belgische regering rechtstreeks viel over de taalkwestie.’ De koning weigerde de val van de regering. Het kabinet kreeg daarop een andere samenstelling en kondigde tegelijk de vernederlandsing van Gent af én ‘de waarborg van het behoud van de Franse cultuur in het Vlaamse land en de eerbied voor de vrijheid van de huisvader.’

Een en ander zorgde voor een definitief akkoord over de vernederlandsing van de Gentse Rijksuniversiteit. Op 5 april ondertekende Albert I de wettekst, nadat de socialist August Vermeylen ze mee door de Senaat had geloodst. Met zijn handtekening, maakte de koning definitief komaf met de ‘Nolf-universiteit’. Vanaf het academiejaar 1930-1931 werd het Nederlands trapsgewijs ingevoerd als leer- en bestuurstaal. Bruno De Wever noemt deze realisatie ‘het paradepaardje’ van de Vlaamse beweging in die jaren. De eerste Vlaamse rector werd de socialistische flamingant August Vermeylen. Cumul om les te geven aan de frankiljonse Ecole des Hautes Etudes was verboden.

Vlaams onderwijs

De katholieke universiteit in Leuven nam een voorbeeld aan de vernederlandsing van de staatsuniversiteit. Datzelfde jaar begon ze in snel tempo Nederlandse ‘leergangen’ in te voeren. In 1932 werden in de Kamer de debatten geopend over de vernederlandsing van lager en secundair onderwijs in Vlaanderen. Daar viel de regering-Renkin II zelfs over. Maar kort erop werd ‘streektaal ook onderwijstaal’ in gemeente- en provinciaal onderwijs in Vlaanderen. Enkel in taalgrensgemeenten gold nog de ‘liberté du père de famille’ die eerder een handig verfransingsinstrument was gebleken in de Brusselse gemeenten.

Op de officiële website van de UGent lezen we vandaag: ‘De vernederlandsing is een symbolische doorstart voor de Gentse universiteit en 1930 zal steeds gevierd en geëerd worden naast stichtingsdatum 1817.’

Jaspar

Paradepaardje van de Vlaamse beweging