Actievoerders richten hun pijlen op het gebroken systeem en meer bepaald op de invloed van de drugskartels tot in de hoogste rangen van het staatsbestel. Het gaat van lokale acties (zoals het in brand steken van het partijkantoor van regeringspartij PRI in Guerrero) tot steunbetuigingen uit Parijs en Berlijn. De beweging kende haar hoogtepunt op donderdag 20 november, toen honderdduizenden de straat opkwamen op de zogenaamde dag van ‘Globale Actie voor Ayotzinapa’ – Ayotzinapa verwijst naar het dorp waar de studenten school liepen.

Op de Zocalo, het immense centrale plein van Mexico-Stad, kwamen tienduizenden studenten, vakbondslui, activisten en gewone burgers samen. Het plein heeft een grote symbolische waarde voor de Mexicanen. De plek had al een ceremoniële functie ten tijde van de Azteken. In veel conflicten sinds de Conquista door de Spanjaarden betekende de Zocalo een dodelijk eindpunt voor strijders van allerhande slag. Tijdens de ‘Globale Actie’ werd onder het goedkeurend oog van de talrijke aanwezigen een replica van president Enrique Peña Nieto in lichterlaaie gezet. Sympathiserende studenten droegen kartonnen borden met opschriften als ‘Ik had het slachtoffer kunnen zijn’. Het collectieve gevoel van onveiligheid en onrechtvaardigheid is sterk – en met rede, zo werd in 2012 slechts 1,8 procent van alle geregistreerde moorden opgelost.

Ouders

Opvallend in de dynamiek van de protesten sinds de verdwijning van de 43 studenten is de stuwende rol van de ouders van de vermisten. Op de Zocalo bestegen enkelen onder hen het podium om de massa toe te spreken. Hun dankbetuigingen aan de aanwezigen kwamen hoorbaar uit het hart. Hun zeer persoonlijke bijdrage geeft het protest een flinke emotionele lading. En niet enkel de emotie maar ook de beschuldigingen aan ‘el estado’, de staat, als medeplichtige van de tragedie komt uit de richting van de ouders. Zij waren de eersten om de versie van de feiten uit de mond van de regering publiek te wantrouwen. Op het concert van de Puerto Ricaanse groep Calle 13 in Mexico-Stad werden enkele moeders en vaders op het podium uitgenodigd om het publiek toe te spreken en ze uitten sterke kritiek op de staat. Uiteraard, het betreft hier ouders van ‘normalistas’, leerlingen die in linkse normaalscholen worden opgeleid tot leerkrachten. Als je een kijkje neemt in de school te Ayotzinapa zie je al snel de muurschilderingen van Marx, Guevara en andere links-revolutionaire boegbeelden. De ouders van normalistas zijn in dat opzicht meer politiek actief dan de gemiddelde Mexicaanse ouder.

Toch loopt de stuwende rol van getroffen ouders als een rode draad door recente protestbewegingen in dit gewelddadig land. Zo was het dichter Javier Sicilia die in 2011 honderdduizenden op de been kon brengen met zijn ‘Beweging voor de Vrede’ nadat zijn zoon vermoord was door criminelen. Die moord maakt tevens deel uit van de 98 procent onopgeloste misdaden. Een andere geval waar ouders een prominente rol in speelden was de ‘zaak-ABC’. Door een brand in kinderdagverblijf ABC in deelstaat Sonora vielen in 2009 maar liefst 49 slachtoffers, allen onder vijf jaar oud. Ook in deze zaak was er sprake van nalatigheid en onrechtvaardigheid en kon de (deel)staat als medeverantwoordelijke worden geacht.

Moeder

De kracht van ouders is niet onlogisch in een land als Mexico. De aanbidding van de moeder ontstond al bij de precolumbiaanse culturen. Na het opdringen van het christendom door de Conquistadores werd die verering getransfereerd naar de maagd Maria – vandaag is de patroonheilige van Mexico (en heel Latijns-Amerika) de Maagd van Guadalupe, die een sterk staaltje van syncretisme is (of de vermenging van precolumbiaanse en westerse godsdiensten). Het woord ‘padre’ betekent in de Mexicaanse variant van het Spaans buiten ‘vader’ ook zoiets als ‘aangenaam’. De cultuur is doordrongen van ontzag en fascinatie voor de ouders als voortbrengers van leven. Natuurlijk is de kracht van mama’s en papa’s niet enkel hier te vinden. Zo zijn er de befaamde ‘Dwaze Moeders’, een spontaan ontstane groep moeders van vermisten die ongeveer 30 jaar lang samenkwamen op het Meiplein in Buenos Aires uit protest tegen de onrechtvaardigheid in hun land. Zij trokken veel internationale aandacht en steun. Hun persoonlijk drama werd een politiek issue.

Maar ook bij ons kennen we een voorbeeld van de wervende kracht van ouders. Zo werd de grootste protestmars ooit in België, de Witte Mars, mede mogelijk gemaakt door de nauwe betrokkenheid van de ouders van de slachtoffers van Marc Dutroux. De meest prominente, Paul Marchal, richtte zelfs een eigen politieke partij op. Het individuele leed werd zo ook gepolitiseerd. Er zijn trouwens enkele sterke gelijkenissen tussen de 43 Mexicaanse vermisten en de zaak-Dutroux. Beide zaken betreffen kinderen en zwaar getroffen nabestaanden. Daarbij komt het feit dat de misdaad wordt gekaderd in een groter politiek geheel. De zaak-Dutroux was niet enkel een onbegrijpelijke gruwel maar ook een voorbeeld van het falen van het systeem. De protesten waren zo onverwacht breed gedragen dat Justitie zelfs gedeeltelijk hervormd werd.

De Mexicaanse context is natuurlijk zeer verschillend, met de vermenging van maffia en de staat als ultiem pijnpunt. Toch is er een soort universaliteit van de effecten van ouderlijk leed. Wanneer ze het gevolg zijn van het falen van de overheid is dit een krachtige katalysator voor algemeen protest. Het verlies van een kind en de onmacht en onrechtvaardigheid nadien laat weinigen onberoerd. Het is te hopen voor de toekomst van het land en haar inwoners dat beleidsmakers eindelijk gehoor geven aan de beschuldigingen en smeekbedes van de bevolking. Zoals gewoonlijk moet er vooraleer dit waarheid wordt, iets zo ondenkbaar gebeuren dat het honderdduizenden burgers woedend maakt en mobiliseert tegen het falende beleid in de hoop op daadwerkelijke verandering en een beter leven.

Javier Sicilia

De wervende kracht van mama’s en papa’s