Ik zal mij eerst even situeren. In de jaren tachtig van vorige eeuw was ik assistent in opleiding en resident gynaecologie in het UZ Brussel. Het diensthoofd, professor Jean-Jacques Amy voerde een strijd om abortus legaal te maken. In de dienst Gynaecologie werden er in die tijd honderden ‘illegale’ abortussen verricht. Dat was een legitieme strijd. Minstens een op drie zwangerschappen is ongepland en vaak ook ongewenst.

Clandestiniteit

Abortus is een medische acte die niet zelden de beste oplossing biedt voor de zwangere. Begrijp mij niet verkeerd, abortus is per definitie een faling van het al dan niet gebruik van contraceptie. Bij abortus zijn er geen winnaars. De beslissing van de vrouw om een zwangerschap af te breken wordt zelden lichtzinnig genomen. De redenering van ons diensthoofd toen was dat als de vrouw dan toch de beslissing neemt, de abortus veilig moet kunnen verlopen. Dus moest abortus uit de clandestiniteit verdwijnen. Abortus moest bijgevolg wettelijk worden toegelaten en uitsluitend plaats vinden in een ziekenhuis of abortuskliniek.

Gelegaliseerd

Vandaar de wet van 3/4/1990 van Lallemand/Herman-Michielsens die bepaalt dat zwangerschapsafbreking niet strafbaar is wanneer deze:

is uitgevoerd vóór het einde van de 12de week na de bevruchting,
door een arts, in een instelling voor gezondheidszorg,
bij een vrouw die in noodsituatie verkeert,
nadat zij omstandig is ingelicht over alternatieve oplossingen.

De toelating van de partner of van de ouders (voor wat betreft minderjarigen) is niet gevergd. De arts kan de abortus niet eerder verrichten dan zes dagen na de eerste raadpleging. Na de termijn van twaalf weken kan de zwangerschap slechts worden afgebroken indien de verdere evolutie ervan een ernstig gevaar inhoudt voor de gezondheid van de vrouw of indien het kind dat geboren zal worden, zal lijden aan een ernstige kwaal waarvoor geen behandeling beschikbaar is. In België worden er jaarlijks ca. 120.000 baby’s geboren en 19.000 abortussen uitgevoerd (Nederland 30.000). Deze wet werd aangepast in oktober 2018; abortus werd uit het strafwetboek gehaald. Een schijnoperatie, want er bleven nog steeds sancties mogelijk bij abortus buiten de termijn. Abortus is ondertussen gelegaliseerd in alle landen van de EU op uitzondering van Malta en enkele ministaatjes na (Andorra, Lichtenstein).

Na een degelijke begeleiding veroorzaakt abortus geen toename van mentale problemen zoals depressie en schuldgevoelens. Een lege artis uitgevoerde abortus verhoogt de kans op infertiliteit niet evenmin als de kans op extra problemen met een gewenste zwangerschap later. Een gedwongen abortus kan leiden tot ernstige mentale problemen.

Abortustechniek

Voor zwangerschappen van minder dan zeven weken kan men beroep doen op de abortuspil. Dit is een antihormoonpil die een jonge zwangerschap in 95% van de zwangerschappen, tot 49 dagen na de laatste menstruatie, zal afbreken. Er is geen opname vereist. Dit heet ‘overtijdsbehandeling’.

Van de zevende tot de twaalfde week wordt een abortus ambulant uitgevoerd door een arts in een abortuscentrum of een ziekenhuis door middel van een (zuig)curettage. De ingreep duurt enkele minuten, het bloedverlies is meestal gering en er zijn weinig complicaties. Infectie is de meest frequente complicatie. Later is een curettage niet meer mogelijk omdat de foetus te groot is geworden. Een foetus van twaalf weken is 5 cm en weegt 30 gram, een foetus van 18 weken is 20-25 cm en weegt 300 gram. Nu is een ziekenhuisopname vereist. De vrouw krijgt hormonen toegediend die baarmoedercontracties veroorzaken met als doel de foetus uit te drijven. Dat proces kan vele uren tot meer dan een dag duren. De kans op complicaties neemt toe.

Twintig weken

De belangrijkste eis in het nieuwe voorstel is om de termijn voor abortus op te trekken tot achttien weken na de bevruchting. Jaarlijks zijn er ca. 450 Belgische vrouwen die een abortus vragen na de twaalfde week na de bevruchting. Deze vrouwen worden doorverwezen naar Nederland. Daar is abortus toegelaten, in principe, tot 24 weken. Engeland is een andere mogelijkheid, ook daar is abortus mogelijk tot 24 weken.

Eigenlijk vraagt het nieuwe wetsvoorstel om abortus toe te laten tot twintig weken. Dat zit zo. Gynaecologen berekenen de zwangerschapsduur vanaf de eerste dag van de laatste menstruatie en niet vanaf de bevruchting. Dit laatste gebeurt twee weken na de laatste menstruatie. Vandaar dat een zwangerschap van twaalf weken na bevruchting eigenlijk veertien weken na de laatste menstruatie is en achttien weken eigenlijk twintig weken is. Voor mij is de verlenging tot achttien (twintig) weken ethisch te verregaand. Graag zou ik een profiel zien van de 450 vrouwen die naar Nederland worden doorverwezen.

Onderzoek nodig

Welke epidemiologische besluiten kunnen we hieruit trekken? Werd adoptie besproken? Hoe kunnen we het aantal van 450 verminderen? Speelt het geslacht van de foetus een rol? Met andere woorden, meer onderzoek is nodig. Trouwens, waar komen die achttien weken vandaan? Als we dan toch bezig zijn, waarom niet zoals in Engeland en Nederland abortus tot 24 weken? In beide landen redeneert de wetgever dat onder de 24 weken een foetus niet levensvatbaar is, vanaf 24 weken wel. Onder de 24 weken ben je geen persoon, erboven wel.

Af en toe valt het voor dat een foetus van 22 weken toch levensvatbaar is, reden waarom in Nederland de abortusgrens officieus op 22 weken ligt. Dan is er het praktische probleem. In Vlaanderen gebeuren meer dan 90% van de abortussen in abortuscentra en bijna geen in ziekenhuizen (in Wallonië is het fifty-fifty). Ik ken geen Vlaams ziekenhuis dat bereid zal zijn om late abortussen om niet-medische redenen uit te voeren. Trouwens, ik ken evenmin Vlaamse gynaecologen die zitten te wachten op deze wetswijziging. De abortuscentra zullen zich bijgevolg moeten equiperen om 24/24 service aan te bieden. In Franstalig België zijn er wel ziekenhuizen die late abortussen doen. Komt er een pendel van Noord naar Zuid?

De tweede eis is om de bedenktijd van zes dagen terug te brengen naar 48 uur. Dat vind ik goed, zeker met het oog om de kans op de overtijdsbehandeling niet te verkwisten. Uit ervaring weet ik dat vrouwen al dagen hebben nagedacht over hun beslissing en dat nóg zes dagen wachten alleen meer extra stress geeft. Dat neemt niet weg dat je alert moet blijven voor ’tricky’ situaties (bijvoorbeeld: man wil duidelijk abortus, vrouw zegt niet duidelijk wat ze wil) waarbij je bijkomende begeleiding kan vragen.

Het derde luik van het wetsvoorstel is om abortus te laten verdwijnen uit het strafrecht. Dat begrijp ik niet, maar het zal waarschijnlijk aan mij liggen. Je maakt een wet, abortus kan tot achttien weken, maar als je de wet overtreedt staat daar geen sanctie op? Dan is die beperking tot achttien weken toch niet nodig? Wil iemand mij de logica hiervan uitleggen alstublieft? Of bedoelt men misschien dat enkel de tuchtraad van de Orde der Artsen een sanctie kan opleggen? Strafrecht is dan vervangen door tuchtrecht.

Meerderheid

Ten slotte is er nog de politiek. Het nieuwe wetsvoorstel heeft geen meerderheid in Vlaanderen. Het zou fijn zijn als er voor ethische discours in de beide landsgedeelten een meerderheid te vinden is. Dan moeten de regio’s later niet naar mekaar wijzen.

Het tijdstip om nu te stemmen over dit voorstel is emotioneel niet intelligent. Miljarden schulden door corona, extreem moeilijke regeringsonderhandelingen, een land op de rand van de implosie en daar bovenop nog wat extra polariseren met het abortusvoorstel. Hoe dom kunnen politici zijn?

Jean-Jacques Amy

Hendrik Cammu: ‘Ik ken geen Vlaamse gynaecologen die zitten te wachten op deze wetswijziging’