De eerste ronde van de regionale verkiezingen gisteren heeft de politieke kaarten in Frankrijk grondig door elkaar geschud. Niet minder dan 68 % van de kiezers is thuis gebleven. Een record en de trieste climax van een tendens die zich bij plaatselijke verkiezingen een kleine twintig jaar is beginnen te manifesteren. Is die enorm lage opkomst een gevolg van de coronacrisis? Of geven kiezers – zoals Jérôme Jaffré van peilingsbureau IFOP zich afvroeg in het laatavondnieuws – er vandaag de voorkeur aan hun frustraties (de ‘gele hesjes’) buiten het stemhokje van zich af te schudden?

Een piramide op zijn kop

Wat er ook van zij, dat maar 15 miljoen Fransen gisteren een stem hebben uitgebracht speelde in de eerste plaats in het nadeel van het Rassemblement National (RN) van Marine Le Pen én van de partij van de president, La République en Marche (LREM). Paradoxaal genoeg de twee gedoodverfde favorieten voor de presidentsverkiezingen volgend jaar. VRT NWS vroeg zich gisterennamiddag nog af of deze stembusslag ‘de springplank voor Marine Le Pen naar het presidentschap’ zou zijn. Tenzij er zich volgende zondag in de twee ronde een grote verrassing voordoet, lijkt het er vandaag eerder op dat de voorzitster van het Rassemblement National, zowel binnen als buiten haar partij, zwaar aangeschoten uit deze verkiezingen komt.

De politieke journalisten Ruth Elkrief en Jean-Michel Apathie herinnerden er gisteren aan dat de partij van Emmanuel Macron nog niet zo lang geleden door een bekend politicoloog omschreven werd als een piramide die op zijn punt staat, en maar op één persoon steunt, die van de president. Dat zijn partij in heel wat regio’s er gisteren niet eens in slaagde om de drempel van tien procent te halen die haar had toegelaten om deel te nemen aan de tweede ronde, spreekt wat dat betreft boekdelen. Emmanuel Macron is eenzamer dan ooit, en zal het van zijn eigen charisma en niets anders volgden jaar moeten hebben, wil hij herverkozen raken als president. Zijn persoonlijke gok dat de klassieke rechterzijde van de partij Les Républicains (LR) zich uit overlevingsnood volgend jaar wel achter hém zou moeten scharen, lijkt sinds gisteren plots veel minder de juiste te zijn.

Centrumrechts mag tevreden zijn

Want de klassieke rechterzijde is gisteren als grote winnaar uit de bus gekomen. De verliezers mogen dan wel sakkeren dat ze het slachtoffer werden van de lage opkomst, centrumrechts is er in de meeste regio’s wél in geslaagd haar kiezers te mobiliseren. In de noordelijke regio Les Hauts de France, haalt Xavier Bertrand, die zijn politiek lot aan deze verkiezingen verbonden had, een bijzonder hoge score van rond de 42 %. Sébastien Chenu, de kandidaat van het RN haalt slechts 23%, veel minder dan de opiniepeilingen voorspeld hadden. (Ik schreef dit stuk gisteren tussen 23 h en middernacht en moet de cijfers dus afronden, onder voorbehoud van kleine aanpassingen.) In de regio Ile-de-France, met Parijs, haalt Valérie Pécresse 35 % tegen 13 % voor de jonge Jordan Bardella van het RN. Deze trok twee jaar geleden nog de Europese lijst van het Rassemblement National . En in de regio Auvergne-Rhône-Alpes (met Lyon) treedt de gewezen voorzitter van Les Républicains, Laurent Wauquiez, plots weer op het voorplan. Hij haalt een formidabele score van 44 %. Ook hier scoort de kandidaat van Marine Le Pen ver beneden de verwachtingen.

Daar moet wel een kanttekening bij gemaakt worden. Xavier Bertrand in het noorden en Valérie Pécresse in Parijs spelen politiek allebei al een tijdje cavalier seul. Pécresse verliet zelfs de partij om haar eigen beweging ‘Libres’ op te richten. Ze willen maar wat graag aan de kiezers van Les Républicains appelleren. Maar ze hebben beiden ook laten weten dat ze zich voor hun presidentiële ambities niet gebonden voelen aan enige verplichting tot voorverkiezingen binnen de partij om de beste kandidaat aan te wijzen. Wauquiez, die voor LR gisteren het beste resultaat neerzette, dankzij een zeer rechtse campagne die zich in weinig of niets van die van het RN onderscheidde, zal aan geen van beiden een cadeau willen doen. En zo blijft de interne verdeeldheid de achilleshiel van centrumrechts, tenzij de partij er de volgende maanden in slaagt zich te verenigen achter een compromisfiguur. Ik denk dan in de eerste plaats aan brexitonderhandelaar Michel Barnier.

Op links is het dan weer de door velen ten dode opgeschreven Parti Socialiste en haar voorzitter Olivier Faure die tevreden mogen zijn met de behaalde resultaten. De vele linkse lijsten halen samen rond de 35 procent van de stemmen, maar het is de PS die mag hopen dat ze heer en meester blijft in de vijf regio’s die ze nog bestuurde. Peilingen voorspelden dat ze minstens drie van die regio’s zou verliezen. Europe-Ecologie-les Verts (EELV) dat vorig jaar zo goed scoorde en dé verrassing was bij de gemeenteraadsverkiezingen lijkt dan weer ter plaatse te trappelen en niet verder te kunnen surfen op het succes van vorig jaar. Jean-Luc Mélenchon van het extreemlinkse La France insoumise (LFI) daarentegen haalt nergens goede resultaten. Zijn provocaties sorteren blijkbaar geen effect meer.

En de Provence?

Het beeld van de omgekeerde piramide kan ook voor Marine Le Pen en haar partij dienen. De kans dat ze volgende week één of meer regio’s verovert die een laboratorium en een ‘springplank’ kunnen zijn voor de presidentsverkiezingen volgend jaar, lijkt na deze eerste ronde bijzonder klein. In de regio Paca waar we vorige week nog een artikel aan wijdden, doet Thierry Mariani het veel slechter dan voorspeld. Met 34 % van de kiezers haalt de gewezen minister van Nicolas Sarkozy 8 % minder dan Marion Maréchal-Le Pen zes jaar geleden. Peilingen gaven hem tot enkele dagen gelden 10 % meer. De regio Paca moest het vlaggenschip schip worden van waarop Marine Le Pen volgend jaar het Elysée zou veroveren. Een koude douche. Marine Le Pen zal nog spijt krijgen dat ze haar nichtje naar de uitgang begeleidde.

Toch is de strijd nog niet gestreden. Op het moment dat ik hier mijn laptop sluit, hoor ik Jean-Laurent Félizia, de kandidaat van het Rassemblement Ecolo et Social, de belangrijkste linkse lijst in Paca, op France 2 verklaren dat zijn partij zich, in tegenstelling tot 2015, niét zal terugtrekken ten voordele van de centrumrechtse lijst van Renaud Muselier. Deze laatste haalde 33 %. De lijst van Félizia haalde 16 % en kan volgende zondag dus nog voor stoorzender spelen en Marine Le Pen alsnog de felbegeerde regio bezorgen. Al blijft het een waterkans. De druk uit Parijs op Félizia om zijn lijst alsnog terug te trekken zal groot zijn de volgden dagen.

‘Aux urnes, citoyens!’

De teerlingen zijn nog niet geworpen. In het Franse volkslied de Marseillaise horen we de strijdkreet; ‘Aux armes, citoyens!’. Ontgoocheld deed Marine Le Pen gisteren een oproep aan haar kiezers om het tij volgende week te keren met een variant daarop: ‘Aux urnes, citoyens’, klonk het op het einde van haar toespraak op televisie. Maar ik had de indruk dat het een wanhoopskreet was.

Jean-Laurent Félizia

Macron én Le Pen verliezen eerste ronde van de regionale verkiezingen in Frankrijk