Franse presidenten sturen hun eerste minister de laan uit als die te populair wordt. Georges Pompidou deed dat al in 1972 nadat zijn premier Jacques Chaban-Delmas – de ‘knapste man van Frankrijk’ volgens het damesblad Elle – een toespraak had gehouden over ‘de nieuwe samenleving’ (‘la nouvelle société’) die er in zijn ogen moest komen en daarmee zijn populariteit zag stijgen. François Mitterrand ontdeed zich zonder veel gewetensproblemen van zijn eerste minister Michel Rocard in 1991.

Rocard begon het te goed te doen in de peilingen na het succes dat hij boekte met de invoering van het minimumloon RMI (Revenu minimum dinsertion) en met de moeilijke onderhandelingen over een nieuw statuut voor het overzeese gebied Nieuw-Caledonië. Rocard en Mitterrand haatten elkaar zo erg dat politiek journalist Robert Schneider een boek over de relatie tussen de twee schreef met als titel La haine tranquille.

Hoge ambtenaar

Het stond dus in de sterren geschreven na de desastreuze gemeenteraadsverkiezingen. Om de tweede helft van zijn ambtstermijn te redden heeft Emmanuel Macron voor een eerste minister gekozen die hem minder voor de voeten dreigt te lopen dan de populaire Edouard Philippe. Jean Castex, die pas sinds kort enige bekendheid geniet omdat hij het einde van de lockdown in Frankrijk in goede banen moest leiden, heeft daarvoor het juiste profiel. Dat van een ‘saaie’ lokale verkozene met een goede staat van dienst als hoge ambtenaar op verschillende kabinetten. In zijn eerste interview voor het achtuurjournaal van TF1 gisteren, haastte Castex zich om te zeggen ‘dat hij geen premier is die het licht gaat opzoeken, maar resultaten wil boeken.’

Dat klinkt mooi, maar het klinkt ook als een pijnlijke lapsus. Het licht is er enkel voor Jupiter in het Elysée-paleis. Daarom juist, schrijft Jérome Fourquet terecht, dreigen de Fransen het ontslag van Edouard Philippe te ervaren als een daad van willekeur (‘le fait du prince’) van een president die vastbesloten is om de volgende twee jaar alleen te regeren. Sarkozy noemde zijn eerste minister François Fillon ‘mon collaborateur’. Chirac sneerde over Sarkozy, toen deze onder hem minister was en teveel media-aandacht begon te krijgen: ‘Ik beslis en hij voert mijn beslissingen uit.’ Macron zal het niet met zoveel woorden zeggen. In zijn binnenste denkt hij er net zo over.

Verdeel en heers

Kortom, Jean Castex is iemand die Macron geen stokken in de wielen dreigt te steken en de perfecte loopjongen in de race voor diens herverkiezing als president. Bovendien weet Macron wat hij doet. Jean Castex komt niet uit de eigen stal, maar uit die van de centrumrechtse Les Républicains (LR). Hij was adjunct-secretaris-generaal van Nicolas Sarkozy toen die in het Elysée zat en is goed bevriend met iemand als Xavier Bertrand, een van de sterkhouders van LR in Noord-Frankrijk. Castex was kabinetschef van Bertrand toen die minister van Werk was. Dat maakt het voor LR niet gemakkelijk om meteen kritiek te leveren op de nieuwe premier.

Verdeel en heers… Macron kent er iets van. Edouard Philippe, die nu burgemeester van Le Hâvre kan worden, kwam ook al uit de rangen van Les Républicains. Dat was zogezegd om de politieke tegenstellingen te overstijden en op een andere manier aan politiek te gaan doen, klonk het ronkend in 2017. Geloof dat niet. De Franse president kan een electorale kaart lezen en heeft snel lessen getrokken uit de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen, schrijft François-Xavier Bourmaud in Le Figaro.

Politiek pokeren

Achter het rookgordijn van de groene overwinning heeft de president gezien dat LR het eigenlijk niet zo slecht heeft gedaan afgelopen zondag. In heel wat landelijke gebieden hebben ze goed gescoord. Macron moet vermijden dat het gevaar over een kleine twee jaar, wanneer de eerste ronde van de presidentsverkiezingen doorgaat, van rechts komt in plaats van ‘extreemrechts’.

Dat is politiek pokeren en kortetermijndenken, maar daar maalt Macron niet om. Tegelijk is het een zwaktebod. Het tekent de hypernarcistische president. Hopen op een tweede ronde tegen Marine Le Pen om toch maar – zonder een echt legitieme basis – herkozen te raken. De Mitterrand-doctrine doet het nog steeds. Het Front national – vandaag Rassemblement national (RN) – is een afschuwelijke partij. We doen er geen zaken mee, maar al goed dat ze sterke resultaten neerzet. Liever haar concurrentie, dan die van Les Républicains. Franz-Olivier Giesbert heeft gelijk in zijn editoraal in het laatste nummer van het weekblad Le Point. Macron moet oppassen en zou beter niet met vuur spelen. Het Rassemblement is niet ten eeuwige dage gedoemd om te verliezen in een tweede ronde.

Weinig verrassingen?

Het is nog wachten op de namen van de nieuwe ministers. Die gaan we de volgende uren en dagen kennen, voor de nieuwe eerste minister ergens midden volgende week zijn discours de politique générale afsteekt in het parlement, zoals de traditie dat wil. Ik maak mij sterk dat bij de keuze van de nieuwe ploeg geen grote verrassingen uit de bus zullen komen zoals drie jaar geleden het geval was. Macron koos toen na zijn verkiezing tot president voor het ministerie van Ecologie (‘ministère de la Transition écologique et solidaire’) voor de immens populaire Nicolas Hulot om het milieubeleid van zijn regering mee vorm te geven.

Hulot is ook buiten de Franse landsgrenzen bekend als producer van het steengoede televisieprogramma Ushuaïa. De keuze van Macron voor Hulot is echter faliekant afgelopen en kwam als een boomerang terug in Macrons gezicht. Al na minder dan twee jaar nam Hulot ontslag omdat hij de middelen niet kreeg om een krachtdadig beleid uit te stippelen. Ook daar ligt voor een stuk de verklaring voor de groene golf in de steden vorige zondag.

Catch 22

Wie komt er op ecologie, hét thema dat de burgerij in de grote steden blijkbaar zo beroert? Voor Macron is dat een catch 22, gevangen als hij zit in zijn eigen persoonlijkheidscultus. Gisteren circuleerde de naam van Jean-Louis Borloo, de gewezen voorzitter van de Parti radical en nadien van de centrumpartij UDI (Union des démocrates et indépendants). Sinds 2015 is Borloo ook voorzitter van een stichting die voor elektriciteit in heel Afrika moet zorgen. Borloo heeft een sociaal profiel en is een charismatisch politicus.

Hij en Macron kennen elkaar ook goed. Borloo was minister van Ecologie onder Sarkozy en schreef twee jaar geleden voor Macron een rapport over de problemen in de Franse banlieue met een aantal denkpistes om aan die problemen te verhelpen. Macron heeft dat rapport in de vuilbak geworpen, met als argument dat het ‘niet aan twee mannelijke blanken die niet in die wijken wonen toekomt om steunmaatregelen voor de banlieue uit te dokteren.’ Als Borloo morgen toch deel uitmaakt van de nieuwe regering, dan zal dat niet zijn om als een schooljongen aan de hand van de meester te lopen. Macron weet dat.

Jean-Louis Borloo

Macron herschikt zijn regering