Eind vorig jaar was het alle hens aan dek in de Wetstraat 16: een uitgelekte nota had het over een heuse bedreiging van de rol van Brussel als Europese hoofdstad. Luxemburg en Straatsburg werden als kapers op de kust bestempeld, waardoor een actieplan zich opdringt. Navraag bij experts leert dat het met dit rampenscenario nog wel meevalt. Blijkbaar staat de stemmingmakerij eerder in functie van de persoonlijke ambitie van premier De Croo.

En zeggen dat België aanvankelijk zelfs niet te vinden was om Brussel tot Europese hoofdstad te bombarderen. We maken een (verre) sprong in de tijd. Op de ruïnes van WOII werden de eerste stappen van Europese integratie gezet. Er was de Schumanverklaring uit 1950 die twee jaar later in de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) zou uitmonden. De EGKS was het antwoord op de vrees ooit weer met een Duitse herbewapening geconfronteerd te worden. Zes landen raakten betrokken in het project dat de hefbomen van hun kool- en staalsector onder de nieuwe structuur bracht: België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, Italië en – obligaat – de Bondsrepubliek Duitsland.

Een dergelijke instelling heeft natuurlijk nood aan een administratie én (dus) een vestigingsplaats. Er bleek een consensus te bestaan rond Brussel, maar paradoxaal genoeg verzette toenmalig Belgisch minister van Buitenlandse Zaken Paul van Zeeland zich hiertegen. Maar hij had een alternatief in petto: Luik. Officieel omdat de stad het epicentrum was van de Belgische staal- en kolensector, in werkelijkheid speelde de bewogen politieke situatie van het moment. De piste wordt door de andere landen onmiddellijk van tafel geveegd.

België met een ‘b’

Twee maanden voor die Schumanverklaring, vond het referendum over de terugkeer van Leopold III plaats. De nationaal behaalde meerderheid, dankzij een uitgesproken meerderheid in Vlaanderen, werd in Wallonië niet aanvaard. Het gevolg: stevige rellen, de politie schiet vier betogers dood, waarna Leopold III niet anders kan dan af te treden voor zoon Boudewijn. Tot daar de volksraadpleging. Maar de spanning houdt aan. Tijdens de eedaflegging van Boudewijn (juli ’51), roept communistisch volksvertegenwoordiger Julien Lahaut zijn befaamde ‘Vive la république’. Het gevolg: vier dagen later wordt hij voor de deur van zijn Luiks domicilie neergeschoten. Het geeft de suggestie van Van Zeeland voor Luik een binnenlandse duiding.

Hoe werd Brussel dan uiteindelijk toch Europese hoofdstad? Samengevat: door enkele toevalligheden. Luxemburg vond men een compromis voor de EGKS, maar daar ontbeerde de geschikte infrastructuur. Dan maar Straatsburg waar het halfrond van de Raad van Europa gebruikt kon worden. De Europese integratie stond echter niet stil. Enkele jaren later kwamen de EEG en Euratom er, en toen stelde Brussel zich wél kandidaat. Men raakte er echter niet uit, waarna een wit konijn uit de Europese hoed getoverd werd: een roterend systeem, volgens alfabetische volgorde. Te beginnen met de letter ‘b’ van België. Tot een rotatie kwam het nooit.

Experts nuanceren

Terug naar 2023 en de al dan niet bedreigde Europese hoofdstad. Hoe groot is die, of beter: is er überhaupt zoiets als een bedreiging? Experts sussen. ‘We mogen niet vergeten dat de keuze voor Brussel als vestigingsplaats voor verschillende Europese instellingen verdragsrechtelijk is bepaald’, nuanceert Jean-Louis De Brouwer, Director European Affairs Programma van het Egmont Instituut. ‘Zuiver technisch is unanimiteit nodig om hier verandering in te brengen, wat België dus een vetorecht geeft.’

‘Er zijn te veel krachten die zich rond Brussel verzameld hebben’, meent ook professor Europese politiek Hendrik Vos (UGent). ‘Politiek lijkt een soort herverdeling van instellingen tussen Brussel, Luxemburg en Straatsburg hoegenaamd niet op tafel te liggen. Toch wil dit niet zeggen dat alles gesmeerd loopt. Er zijn in het verleden wel al klachten gekomen uit ‘Europese hoek’ over disfuncties in Brussel. Deze fricties mogen niet miskend worden. In wezen gaat het dan om een aantal disfuncties in de hoofdstad. Of de kwaliteit van het gebouw van het Europees parlement dat helemaal doorleefd is.’

Ambitieuze De Croo

Toch lijkt het de regering-De Croo menens. De nota waarvan aanvankelijk sprake was, volgde enkele maanden na een gesprek met een Europese delegatie waar alle grieven nog eens op tafel gelegd werden. Met de nodige luister koppelt men dit aan een grootschalig renovatieplan voor een aantal Brusselse wijken, waaronder de Europese perimeter rond het Schumanplein. Zowel de federale als de Brusselse regering wil de EU tegemoet komen.

‘Ik kan me inbeelden dat Alexander De Croo erg gevoelig is voor dergelijke punten van kritiek’, stelt Steven Van Hecke, professor Europese Studies aan de KU Leuven. ‘Want wat komt er na zijn premierschap? Hij legt een bijzondere belangstelling voor het Europese niveau aan de dag. Een tijdje geleden was hij ook aanwezig op de viering van zeventig jaar Europees parlement in Straatsburg. Ook de Luxemburgse Premier Xavier Bettel had zijn komst aangekondigd, wat De Croo geen keuze liet. Laten we niet vergeten dat het Europees parlement officieel drie vestigingen heeft. Een dergelijke viering in aanwezigheid van én Macron én Bettel, zonder de Belgische eerste minister, het zou ondenkbaar zijn. Zeker niet als deze laatste mogelijk Europese ambities koestert.’

Jean-Louis De Brouwer

Wordt Brussel als Europese hoofdstad bedreigd?