In The Constitution of England, oorspronkelijk (1771) in het Frans geschreven tijdens zijn ballingschap aldaar, noteert de Geneefse rechtsgeleerde Jean Louis Delolme dat de Engelse advocaten principieel van mening zijn ‘that Parliament can do every thing, except making a Woman a Man, or a Man a Woman’.

Voor onze Kamer van Volksvertegenwoordigers geldt die exceptie niet meer. Door de goedkeuring, op 24 mei 2017, van de Transgenderwet heeft ze het mogelijk gemaakt om, met een eenvoudige verklaring voor de ambtenaar van de burgerlijke stand, van geslacht te veranderen. De Kamer can do every thing. En toch zet ze zich in deze coronacrisis gewillig aan de zijlijn.

Civiele Veiligheid

Elf maanden geleden, op 13 maart 2020, nam de ontslagnemende minderheidsregering-Wilmès de eerste ‘dringende maatregelen’ om de verspreiding van het Sars-CoV-2-virus tegen te gaan. Bij ontstentenis van adequate wetgeving over infectieziektebestrijding haalde ze de Wet Civiele Veiligheid van stal om die maatregelen een wettelijke basis te geven.

De Wet Civiele Veiligheid is evenwel gemaakt en bedoeld voor hulpverlening bij rampen en andere tijdelijke noodsituaties. Niet om maandenlang restaurants te sluiten, ouders te verbieden met hun kinderen en kleinkinderen een verjaardag te vieren, familieleden, vrienden en buren te beletten aan een uitvaart deel te nemen, een wandelgroepje tot vier personen te beperken, enzovoort.

Smalle basis

Al op 10 april 2020 schreven we hier dat ‘de wettelijke grondslag voor de verregaande vrijheidsbeperkingen smal is’. Door de plotse en razendsnelle uitbraak van de epidemie, kon dat toen door de vingers worden gezien. Nu tien maanden later de Wet Civiele Veiligheid nog altijd opgerekt wordt om met simpele ministeriële besluiten grondwettelijke rechten en vrijheden in te perken, kan dat niet meer.

‘De wetgeving waarop de regering zich beroept, was helemaal niet bedoeld voor de langdurige en drastische inperkingen die we nu kennen. (…) Het parlement moet een coronawet goedkeuren die de regering een duidelijk kader biedt’, betoogden twee dozijn grondwetspecialisten op 2 november in De Standaard. Nog maar twee dagen geleden (10 februari) herhaalden de voorzitters van de Orde van de Vlaamse resp. Franstalige Balies in dezelfde krant en in Le Soir: ‘In de democratische rechtsstaat moeten zulke tijdelijke vrijheidsbeperkingen tot stand komen in het parlement, of op grond van door het parlement vastgelegde, duidelijke en eenvormige criteria.’

Resusaapje

Maar dat parlement zet zich in ‘de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog’ in zelf-lockdown. Het geeft het beleidsmonopolie aan het Overlegcomité. Omdat de grondwettelijke vrijheden en rechten de regel zijn, is het nochtans enkel de verkozen volksvertegenwoordiging die uitzonderingen op de regel kan maken.

Op geen enkel ogenblik evenwel waren de Kamerleden bij de coronabesluitvorming betrokken. Nooit riepen zij de regering ter verantwoording over de rechtsgrond van de verregaande beknotting van de grondwettelijke rechten en vrijheden. Nooit gingen zij met de regering in debat over het fragiele evenwicht tussen beschermende gezondheidsmaatregelen en onvervreemdbare grondrechten.

Terecht laakte Pieter Bauwens hier vorige zaterdag dat ‘onrustwekkend gebrek aan democratisch fatsoen’. Diezelfde dag schamperde Rik van Cauwelaert in De Tijd: ‘De functie van volksvertegenwoordiger kan vandaag de dag net zo goed aan een resusaapje worden toevertrouwd, zoals wijlen Frans Verleyen ooit in het weekblad Knack voorstelde voor de koninklijke functie’.

‘Onzekerheid’

Vorige week donderdag viel er in het parlementaire struikgewas eindelijk enig geruis te horen. De oppositiepartijen in de Kamer — N-VA, Vlaams Belang, PvdA-PTB, cdH en DéFI — wilden eerste minister Alexander De Croo interpelleren over het uitblijven van een democratisch debat over en een juridisch kader voor de coronamaatregelen. De premier had in De Zevende Dag (31 januari) gezegd dat de coronamaatregelen een stevige juridische basis hebben. En dat die door de Raad van State is bevestigd. De invoering van een nieuwe wet zou ‘onzekerheid’ scheppen en een ‘risico’ inhouden.

Nu heeft de Raad van State in een arrest van 30 oktober inderdaad gezegd dat ‘besmettingen met een levend virus’ onder de civiele veiligheid ‘lijken te kunnen worden begrepen’. Maar er staat wel: lijken te kunnen. Helemaal zeker zijn de staatsraden zo te zien niet.

Ook in Nederland is de vraag gerezen of de grondwettelijke rechten en vrijheden gedurende lange tijd met noodverordeningen kunnen worden ingeperkt. Precies om die onzekerheid weg te nemen, heeft de Tweede Kamer, na een diepgaand debat, op 13 oktober met de goedkeuring van de Tijdelijke wet maatregelen Covid-19 een stevig en adequaat rechtsfundament voor de coronabesluiten van de regering gegoten.

Minachting

Vorige week donderdag dus wilden vijf oppositieleden de premier interpelleren. Maar De Croo vertikte het te antwoorden. ‘Elk parlementair debat dat daarover gevraagd is, ga ik aan’, had hij nochtans vier dagen voordien in De Zevende Dag gezegd. Niet, dus. De eerste minister stuurde zijn kat, in de persoon van minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden.

Uit zijn botte weigering sprak een diepe minachting voor de Kamer. Nochtans de ploeg verkozen vertegenwoordigers van de hem zo dierbare ‘ploeg van 11 miljoen’. Met het reglement in de hand deed N-VA-fractieleider Peter De Roover een ultieme poging om de premier alsnog te convoceren. Maar de meerderheidsfracties gedroegen zich als schoothondjes van de regering en steunden zijn verzoek niet.

Zelfrespect

Een eerste minister die weigert te antwoorden op interpellaties die uitdrukkelijk tot hem zijn gericht: ooit zou dat een majeur incident zijn geweest. Vorige week was het zelfs geen bericht in de krant waard.

Uit zelfrespect en ter wille van de democratische zindelijkheid hadden de vijf Kamerleden hun interpellatie moeten intrekken. Uit respect voor minister Verlinden deden ze dat niet. In haar grotendeels voorbereid antwoord, dat ze in haar gebruikelijke sneltreinvaart voorlas, fietste de minister vooral om de pertinente opmerkingen en vragen heen. Het beroep op de Raad van State was voorspelbaar; dat een pandemiewet ‘wenselijk en mogelijk is’, klonk vrij hol.

Gemakzucht

De Vivaldiregering heeft het parlement niet bij de coronabesluitvorming betrokken. De Kamer, die can do every thing, heeft niets gedaan om zich bij de besluitvorming te laten betrekken. François De Smet (DéFI), een van de vijf interpellanten, was niet te beroerd om collectief schuld te bekennen. ‘C’est notre faute à tous’, zei hij. En hij had er zelfs een verklaring voor: ‘par facilité’ — uit gemakzucht.

Want niets en niemand had de voorbije maanden de Kamer kunnen beletten om in een werkgroep of ad hoc-commissie een juridisch kader voor het coronacrisisbeleid uit te tekenen. Niets en niemand had haar kunnen tegenhouden om, over de grens van meerderheid en oppositie heen, zelf een voorstel van pandemiewet te schrijven.

De regering heeft woensdag toegezegd haar voorontwerp van pandemiewet aan de Kamer voor te leggen vooraleer ze het advies van de Raad van State vraagt. Het getuigt van voortschrijdend inzicht. De Kamer hoeft niet eens op dat voorontwerp te wachten. Niets en niemand kan de fracties verhinderen om vanaf volgende week in een werkgroep of ad hoc-commissie van gedachten te wisselen over het evenwicht tussen gezondheidsmaatregelen en grondrechten in tijden van pandemie.

Jean Louis Delolme

Een parlement in zelf-lockdown