Het was spitsroeden lopen voor de Poolse eerste minister Mateusz Morawiecki in het Europees Parlement. De toekomst van Europa is in zijn ogen de bevestiging van zijn absolute soevereiniteit. ‘U moet eerst de feiten nagaan, u weet niet wat er gebeurt in Polen’, beet hij al wie kritiek heeft op zijn land toe. Maar de liberale Sophie in ’t Veld (ALDE) wees hem vernietigend terug: ‘U luistert niet naar de Raad, niet naar het Europees Parlement, niet naar de NGO’s, niet naar de betogers in Polen, niet naar de Groep van Venetië (de rechtskundige deskundigen van de Raad van Europa), niet naar het Europees Hof. Waar is dan het respect dat u voor uzelf opeist?’

Koude Oorlog

Het was te voorzien dat de ontmanteling van de rechtsstaat door de rechts-nationalistische regering van PiS-leider Jarosław Kaczyński felle repliek zou uitlokken. De rechtszaak die de Europese Commissie op grond van artikel 7 punt 1 heeft aangespannen tegen Polen wordt volmondig ondersteund door het Europees Parlement. Daar kon Morawiecki alleen een beeld tegenoverstellen dat gedrenkt was in pure Koude Oorlogretoriek.

De grote boosdoener is Moskou, maar eigenlijk gebruikte hij Poetin als bliksemafleider voor wat hem in de Europese Unie op de maag ligt. Hij zag een samenzwering tegen het Poolse volk, tegen de Poolse natie, en tegen de partij Recht en Rechtvaardigheid. Alleen maakten Judith Sargentini (Groen) en Róza Gräfin Thun und Hohenstein (EVP) hem duidelijk dat een volk geen regering is, een politieke partij geen regering is, een natie geen volk is. ‘In plaats van ons een lesje te geven over Poolse trots, begrijp dat dit parlement een regering aanspreekt. Bent ú misschien de staat ?’

Wat dus ter discussie stond was de aanmatigende houding van PiS om de media te muilkorven, de rechtsstaat en de scheiding der machten te ondermijnen – door naar eigen behoeften 40 % van de toprechters te vervangen door inschikkelijker magistraten in het Grondwettelijk Hof en het Hooggerechtshof –, de invoering van collectieve verantwoordelijkheid in plaats van individuele (met name over ‘collaboratie’ met het communistisch bewind destijds), de weigering om het Europees spreidingsplan van vluchtelingen toe te passen (dat Polen mee heeft ondertekend), de verstrakking van de abortuswet en de rechten van de vrouw, inbreuken op de privacy en het recht op vereniging.

Voorkeursbehandeling

‘Allemaal leugens’, riep Morawiecki uit. De media? Nou, die zijn voor 90 % kritisch voor de regering, Er zijn geen beperkingen. De ingrepen in de rechtsstructuren? Vanzelfsprekend. Wij passen toe wat het Hof voor de Rechten van de Mens vorig jaar heeft beslist: iedereen heeft recht op een vroeger pensioen. ‘En weet u eigenlijk wel dat rechters die onder de staat van beleg (onder Wojciech Jaruzelski) mensen veroordeelden, nog altijd in datzelfde Hooggerechtshof zetelen? Wij willen komaf maken met de naweeën van het communisme’. Dat hij daarmee eigenlijk over georganiseerde zuiveringen sprak, leek niet bij hem op te komen.

Het besluit om met terugwerkende kracht de pensioenen te verlagen van al wie ooit werkte voor de toenmalige diensten zal hij nooit terugdraaien. ‘Zoals voor leden van de geheime dienst? Die hebben bloed aan hun handen. De militanten van Solidarność, dié krijgen een hoger pensioen!’ De vluchtelingen? Polen betaalt vier keer meer dan vastgelegd om mensen in hun eigen land te helpen, in het Midden-Oosten en langs het Afrikafonds. ‘We willen dat bedrag zelfs verdubbelen, als ook andere lidstaten daartoe overgaan. We moeten die mensen buiten Europa geen vis geven, we moeten ze leren vissen. Anders beroof je die landen van hun meest veelbelovende krachten’.

Migratie

De Luxemburger Frank Engel van de christendemocratische EVP veegde daarmee de vloer aan. ‘Hoeveel vluchtelingen moest Polen opnemen? 6.000. Op een bevolking van 38 miljoen mensen. U wil een Marshallplan voor Afrika? Best. Maar Polen heeft niet eens een ministerie voor ontwikkelingssamenwerking, mooi is dat’.

‘Polen heeft groot gelijk’, wedervoer de uiterst rechtse fractie ENV bij monde van Jean-Luc Schaffhauser. ‘Wat verwijten we hen? De misdaad van de waarheid? Van het recht? Waarom vluchtelingen opnemen die Duitsland gewoon over de grens wil kieperen. Zij hebben die massa binnengehaald voor hun eigen economische groei’.

De conservatief Ryszard Legutko (ECR) deed er nog een schep bovenop. ‘Hopeloos voorspelbaar, dit debat. Polen uitschelden is het enige wat dit parlement interesseert. U had evengoed de sonnetten van Shakespeare kunnen voorlezen, ze zouden u nog aan de schandpaal nagelen’.

Sterke staat über alles

De rechten van de vrouw dan. Polen heeft als één van de eerste landen het vrouwenstemrecht ingevoerd, meer nog, het had de eerste democratische grondwet van dit werelddeel, in 1791. Dat volstaat toch? Dat vrouwen met de door de behoudsgezinde Poolse kerk opgedrongen nog strengere abortuswet opnieuw in de illegaliteit belanden, zelfs als hun eigen leven in gevaar komt, ging er niet in bij Morawiecki. Integendeel, Polen leeft in de beste der werelden. Economisch dan. Er is een forse inhaalbeweging gemaakt, de werkloosheid staat op het laagste punt in dertig jaar, het gat in de begroting krimpt. Maar dat gaat ten koste van inspraak en burgerrechten, zoals betogers voor het Parlement in Straatsburg aankloegen. Morawiecki gaf geen krimp. ‘We hebben ten minste de maffia aan banden gelegd. Daarmee kunnen wij de 2 % voor defensie, zoals de Amerikanen eisen, betalen’.

Het maakte hem niet minder kittelorig. Rusland, Duitsland, de ‘rotten West’ van dertig jaar geleden, de monopolies en megaconcerns waren kop van jut. De gaten in de wet moeten overal gedicht, die spitsvondige boekhouders en juristen aanwenden om geld weg te sluizen. Er zijn nieuwe mededingingsregels nodig, nu de digitalisering het zwaartepunt is geworden van handel én politiek. Die vergroot met name de groeiende invloed van Rusland op alle terreinen. Cybercriminaliteit viert hoogtij, inbraak bij verkiezingen, hacking van bankgegevens, misleiding van de media. En er is ook dringend een energiewissel nodig.

Russenhaat

Eén en ander was niet zonder eigenbelang. Morawiecki viel scherp uit naar de oliepijp die onder de Oostzee getrokken wordt van Rusland naar Duitsland, North Stream 2. Voor de Poolse regering is dat zowat het nieuwe Molotov-Von Ribbentroppact, een complot tussen twee grote landen om de tussenliggende landen te wurgen en afhankelijk te maken. Rusland is een agressieve buur volgens hem, kijk naar Oekraïne, naar Georgië, naar de terreur, naar Syrië. ‘Dat past allemaal in een groter plan om het Westen te destabiliseren’. Europa moet zijn defensieve slagkracht verhogen, het nieuwe Defensiefonds is een welkome aanvulling bij de NAVO-bescherming (Polen herbergt 1,5 miljoen vluchtelingen uit Oekraïne die snel inburgeren omdat ze makkelijk een arbeidsvergunning krijgen; er zijn 4.000 NAVO-soldaten gedetacheerd in het land).

Tom Vandekendelaere (EVP) schudt het hoofd. ‘Ik heb mijn doctoraatsverhandeling gemaakt over de Pools-Russische verhoudingen. Begin jaren 2000 gebruikte de PiS precies dezelfde bewoordingen en terminologie: populistisch opbod. En nu gesteund door de Visegradgroep. Verwende kinderen. Maar ik denk dat zij onderling niet lang zullen standhouden, ze hebben teveel uiteenlopende belangen. Hongarije zoekt toenadering tot Rusland, voor energieleveringen en de bouw van een kerncentrale. Dat vloekt met de Poetinverkettering door Polen’.

EU vriend en boeman

Alleen de tussenkomst van Guy Verhofstadt viel niet zo slecht bij Marowiecki. Het eerste deel ten minste: ‘Er is een nieuwe wereldorde’, pleitte de liberale fractieleider, ‘een Europese defensiegemeenschap is onvermijdelijk. Een versplintering van Europa komt maar één autocraat ten goede. Vladimir Poetin, de tsaar van Rusland, de chef-kameraad van de Sovjet-Unie’. Maar voor het andere deel was Marowiecki selectief doof. ‘Geef die illusie van een ‘intermarum’ toch op, die alliantie van de Baltische staten tot de Zwarte zee. Elk land is klein, zelfs Duitsland. Alleen verenigd kunnen we opboksen tegen de grootrijken China, Rusland, India. En geef ook de sirenenzang van het “illiberalisme” op, en de opgedrongen wijzigingen in de gerechtshervorming. Wat u nu doet, zegt de Commissie van Venetië, lijkt griezelig veel op de instellingen van de Sovjet-Unie en haar satellietstaten’.

De Europese Unie is volgens de PiS medeplichtig aan de verzwakking van de Oost-Europese lidstaten, want van elke euro die Polen krijgt uit de ruif, gaat 0,75 procent terug naar de nettobetaler. Daarom hamerde Morawiecki op twee eisen: het behoud van de cohesiefondsen en beter toezicht op het financieel systeem. Polen krijgt liefst 72 miljard uit de fondsen, en maakt zich sterk dat meer efficiëntie bij het Europees belastingstelsel flink wat geld zou opbrengen. ‘Weet u dat de EU jaarlijks 200 miljard euro verliest aan gederfde BTW-inkomsten, en nog eens 150 miljard aan misbruiken? Dat is de olifant in de porseleinkast. Daar moeten we ingrijpen’. ‘Dat zal wel’, snuift Hilde Vautmans (ALDE). ‘Polen krijgt ook de meeste landbouwsubsidies. Hij bijt in de hand van wie hem voedt’.

Cultuurclash

Marowiecki herleidde zijn visie tot drie punten. Een vierde industriële revolutie, Europa 4.0, die rekening houdt met het grote aandeel van de dienstensector in het BBP van de Unie (70 %, maar slechts goed voor 20 % in de interne markt) én met de gevaren van de digitalisering die teveel arbeidsplaatsen kost. Meer oog voor de geopolitieke dreigingen, wat een stevige veiligheidspolitiek noodzakelijk maakt. En een burgerunie, waar niemand zich benadeeld voelt en welvaart beter verdeeld wordt. ‘De voorbije veertien jaar is het BBP gegroeid met 15 miljard euro, dat vergt een nauwgezette aanpak om alle wettelijke vluchtwegen te dichten’.

Maroviecki mocht dan bij hoog en laag volhouden dat Polen dezelfde waarden deelt en nastreeft als de Unie, zijn verdediging dat justitie een strikt nationale bevoegdheid is werd weggehoond door het halfrond. Gunnar Hökmark (EVP) suste hem beleefd, en herhaalde dat wie de rechtsstaat uitkleedt alle vertrouwen aantast, en dat keert zich onafwendbaar tegen hem. De Cyprische socialist Costas Mavrides gaf de Poolse premier de genadestoot. ‘U zegt dat veiligheid boven de wet gaat? Ik hoor die andere sultan Erdogan iets soortgelijks verdedigen’. En mompelt dan: ‘Maar u heeft natuurlijk geen enkele band met die man’.

Jean-Luc Schaffhauser

Poolse hardhorigheid