Door problemen met elektriciteitsbevoorrading binnen drie jaar zou de federale regering een bocht aan het maken zijn over de kernuitstap. Bedrijfsleider en burgerlijk ingenieur Henri Marenne van de burgerbeweging 100TWh is sceptisch. De vereniging heeft de Belgische staat voor het gerecht gebracht over exact hetzelfde probleem.

Uit een risico-analyse van elektriciteitsnetbeheerder Elia deze week blijkt dat in de winter van 2025-2026 België mogelijk elektriciteitsbevoorradingsproblemen zal kennen. Mede door een verminderde productie in buurland Frankrijk, dat problemen heeft met haar kerncentrales. Daarom zou de federale regering overwegen om de geplande onderhoudsbeurt van de kernreactoren Doel 4 en Tihange 3 uit te stellen.

Beide reactoren zijn tot 2035 verlengd in levensduur, maar hebben daarvoor een grondige onderhoudsbeurt nodig. Uitbater van kerncentrales Engie onderhandelt echter nog met de regering over de modaliteiten van zowel deze noodzakelijke onderhoudsbeurt als de verlenging van beide reactoren. Eigenlijk hadden ze in 2025 al moeten sluiten.

Rechtszaak

Henri Marenne is burgerlijk ingenieur en voorzitter van de burgerbeweging ‘100TWh’ (terawattuur). De Brusselaar heeft in september met zijn vereniging – waar heel wat Vlamingen toe behoren – een rechtszaak aangespannen tegen de Belgische staat, Engie en Elia net om de levensduurverlenging van alle kerncentrales af te dwingen. Volgens Marenne is de bevoorradingszekerheid nu al in het gedrang, in tegenstelling tot wat de regering beweert.

De rechtszaak vordert, maar waarschijnlijk zal pas in de lente blijken of via gerechtelijke weg de regering gedwongen kan worden de kernuitstap terug te draaien.

Is de bocht volgens u echt ingezet, of is dit gewoonweg paniekvoetbal in een politiek-communicatief jasje? Alle kranten publiceerden op dezelfde dag hetzelfde nieuws: dat de bevoorradingszekerheid onzeker was. En dat de kernuitstap daarom deels zou kunnen teruggedraaid worden… Iets wat u al lang weet?

Henri Marenne: ‘We stevenen in 2025 en 2026 af op een winter zonder elektriciteit uit kernenergie, want de vijf overige reactoren zijn tegen dan allemaal gesloten bij ongewijzigd beleid, en de twee reactoren waarover de regering met Engie onderhandelt, kunnen pas tegen 2027 hun broodnodige renovatie afronden. Daarom wordt de verlenging van de reactoren Doel 1 en 2 en Tihange 1 nu plots als optie naar voren geschoven om de winter 2025-2026 op te vangen.’

‘Maar dat zal niet lukken bij ongewijzigd beleid. Want die laatstgenoemde reactoren beschikken niet meer over een uitbatingsvergunning na 2025. Men moet eerst opnieuw de wet aanpassen om ze te mogen uitbaten. Daar lees ik niets over. Overigens, wat betreft Doel 1: die reactor kan alleen doorgestart worden als er nu grote kosten worden gemaakt. Want in die reactor is niet structureel geïnvesteerd omdat ze binnen twee jaar normaal als eerstvolgende zou sluiten.’

Is dat volgens u een bewuste regeringsstrategie van het voldongen feit om de kernuitstap alsnog erdoor te krijgen, met het offer van een tijdelijke verlenging van enkele reactoren om de gemoederen te sussen?

‘Dat denk ik niet. Ze zijn gewoon verstrikt geraakt in hun eigen leugens en trucjes. De ecologisten beweren nu bij hoog en bij laag dat de reactoren Doel 4 en Tihange 3 al in 2025 kunnen heropgestart worden. Tegen Engie in, want Engie renoveert die reactoren pas tegen 2027. En tegen hun eigen dogma’s ook, want zij waren tot voor kort geen voorstander van die verlenging. Wat is het nu eigenlijk? De waarheid is dat men Engie alleen zal kunnen verplichten om veel sneller te werken wanneer men een flinke smak geld op tafel gooit. Wat Engie natuurlijk in een sterke onderhandelingspositie brengt. Zij zijn ‘demandeurs de rien.’

De logica achter de vele leugens ontgaat ons. U waarschijnlijk ook?

‘Ik zal u iets behoorlijk vertrouwelijks vertellen dat ik weet uit goede bron. Als de regering zich voor 2025 officieel geen zorgen lijkt te maken over de energiebevoorrading, dan is dat omdat men ervan uit gaat dat de bevolking dit jaar 10% minder elektriciteit zal consumeren. Over volgend jaar zwijgt men zedig, omdat men weet dat de bevolking dan al 20% zal moeten besparen om een black out te vermijden. De politiek weet dat 20% besparen onrealistisch is. Men heeft het altijd over de winter van 2025-2026, maar volgens de logica der dingen zullen er vanaf nu elke winter problemen zijn.’

‘Iedereen begint nu stilaan te beseffen dat de berekeningen waarop de federale regering zich baseert, compleet onrealistisch zijn. Exact één jaar geleden wisten we dat al. In december 2021 wees 100TWh erop dat het cijferwerk van netbeheerder Elia dat de kernuitstap moest objectiveren, drijfzand was. Zelfs Elia geeft dat nu ook met minder woorden toe. Wat men nu een bocht noemt, is gewoonweg het feit dat men niet blijvend de werkelijkheid kan ontkennen.’

Liberalisering

‘Door de oorlog in Oekraïne zijn vele mensen beginnen nadenken. Ook bij Elia, blijkbaar. De liberale Europese energiemarkt is een regelrechte ramp, met woekerprijzen voor elektriciteit en gas bij crises. Inherent instabiel, zoals eigenlijk al duidelijk was voor de oorlog. Ook zonder crisis was al duidelijk dat we op de middellange termijn voor energie-onzekere jaren zouden staan wanneer we een machtswapen als energieproductie uit handen gaven op twee fronten: geopolitiek, en economisch. Jean-Pierre Hansen, de voormalige directeur van Electrabel, heeft daar herhaaldelijk voor gewaarschuwd, net zoals iedereen die van dichtbij betrokken is.’

‘Het verbazingwekkende nu is dat men plots beseft dat Frankrijk niet zoveel elektriciteit uit kernenergie meer zal kunnen leveren. Dat constateert Elia nu. Proficiat! Dus, wij bouwden ons degelijke netwerk aan kernreactoren af, zodat de Fransen ons zouden moeten bevoorraden… Met elektriciteit uit kernenergie. Tot ook die ballon doorprikt werd. Kijk: nu is er nog maar één Belgische reactor afgekoppeld (Doel 3) en doen de Fransen niet meer mee, en we staan al voor problemen. Zo ernstig is de situatie.’

Wat zag u dat de Vivaldi-regering en Elia niet zagen?

‘Het verschil tussen onze vereniging en Elia, is dat wij de cijfers van Elia zelf anders interpreteren (lacht). Niet met een voluntaristisch-optimistische saus, maar puur cijfermatig. Samengevat komt het erop neer dat tot vandaag Elia ervan uit ging dat kernenergie niet meer nodig zou zijn in ons land. Hernieuwbare energie zou de klus wel klaren. Dat zeiden ze echter op het moment dat nog altijd 50% – een stabiele basis door de jaren heen – van onze elektriciteit uit kernenergie kwam. Men sprak zich dus eigenlijk vanuit een luxepositie uit over de toekomstige elektriciteitsproductie.’

‘Nu kom ik tot de kern van het verhaal. Elia is allerminst een onafhankelijke speler, maar voert uit wat de regering haar opdraagt. Als Tinne Van der Straeten zegt dat kernenergie eruit moet, dan tekent Elia een scenario uit dat dat scenario “objectiveert” met cijfers. In december 2021 kondigde Vivaldi zo trots aan dat België alle reactoren kon sluiten. Sindsdien is er eigenlijk niets veranderd: er is nog altijd geen plan om de capaciteit van de zeven kernreactoren op te vangen wanneer die wegvallen. Ik kijk dus argwanend naar de zogenaamde “bocht” van de regering.’

CRM en gascentrales

‘Zolang men blijft bij het “Capaciteitsremuneratiemechanisme” (CRM) zullen de zaken ook niet veranderen. Het CRM is de marktveiling waarlangs men energie voor binnen enkele maanden of jaren koopt. De clou van het verhaal is dat het CRM door voormalig Energieminister Marie-Christine Marghem (MR) werd ingevoerd om de fluctuatie van de hernieuwbare energiebronnen te compenseren, maar nu gebruikt wordt om de sluiting van de kerncentrales op te vangen.

Met kernreactoren heb je helemaal geen CRM nodig, want die energieproductie is in zijn totaliteit zeker, ook binnen enkele jaren. Maar het CRM was nodig als vehikel om gascentrales te kunnen bouwen. Zonder CRM is er namelijk geen garantie dat de overheid energie zal kopen, en zonder overheidsgarantie – lees: subsidies – zou er van industriële elektriciteitsproductie uit gas geen sprake zijn. Gascentrales zijn nodig wanneer de zon niet schijnt en er geen wind is, en de hernieuwbare bronnen dus niet produceren. Zoals we deze en volgende week trouwens meemaken.’

Met kernenergie blijven we natuurlijk afhankelijk van grondstoffen uit het buitenland…

‘Dat is zo. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat Rusland bijvoorbeeld een grote voorraad uraniumerts heeft. Maar Frankrijk heeft een zodanig grote voorraad erts opgeslagen dat zij gerust een decennium voort kunnen en zelfs verwerkte brandstof kunnen leveren aan ons. Ook de Koreanen en Amerikanen hebben infrastructuur om hun opgeslagen erts om te zetten in nucleaire brandstof. Wat brandstof betreft komen we niet direct in de problemen.’

‘Op deze planeet gebruiken we naar schatting slechts één procent van het voorradige uranium. Ook in Europa zijn er waarschijnlijk nog onontdekte ertsaders. Maar dan moeten Europeanen natuurlijk opnieuw tolereren dat er aan nieuwe mijnbouw wordt gedaan. Het zou duurzaam zijn om in Europa op die manier de bevoorradingsketen te verkorten.’

‘De vierde en jongste generatie kerncentrales gebruikt ook het isotoop uranium-238, daar waar de vorige alleen werkten op het splijtbare isotoop uranium-235 (een isotoop is een elementair atoom met een gewijzigd aantal neutronen in de kern, red.) De moraal van het verhaal is dat we steeds beter geworden zijn in de efficiënte verwerking van reactorbrandstof. Ook kan men van het kernafval voor een groot deel opnieuw energie produceren.’

Wat denkt u van het Ventilus-project in West-Vlaanderen? Zijn het te bouwen “energie-eiland” in de Noordzee en de vele windmolenparken geen flinke bijdrage aan onze eigen energieproductie?

‘Dat is op papier mooi. Het probleem is: hoe meer windmolens we plaatsen ter vervanging van kernenergie, hoe meer gascentrales we nodig zullen hebben om windstille dagen te compenseren. Daardoor zal de CO₂-uitstoot opnieuw toenemen. Een ander probleem is dat windmolens ook maar twee decennia meegaan. Wat ik eigenlijk wil zeggen, maar niet zo goed ligt vandaag, is dat het Ventilusproject niet nodig zou zijn als we zouden investeren in een nieuw kerncentralepark.’

Oké, maar u bent natuurlijk een woordvoerder van een vereniging die haar lot heeft verbonden aan kernenergie. Waarom zijn de vele bollebozen-ingenieurs er niet in geslaagd het de voorbije decennia zo simpel uit te leggen?

‘Er zijn vele fouten gemaakt door de nucleaire industrie. Lange tijd was er een houding van “wij weten wat het best is voor de mensheid, wij wensen niet aangesproken te worden door het plebs, dat toch niet snapt waarmee wij bezig zijn”. Lange tijd was de kernindustrie ook gelinkt aan de militaire wereld. Die hooghartigheid en geheimzinnigheid waren geen goede reclame.’

‘Greenpeace is ontstaan als reactie tegen de geheime lozingen van kernafval op zee. Dat is geen fraai hoofdstuk van de nucleaire sector. Die lozingen hebben een generatie ecologisten geradicaliseerd, en dat begrijp ik wel. Een ander begrijpelijk argument van ecologisten tegen kernenergie is het feit dat een kerncentrale nu eenmaal erg centraliserend werkt. Ze concentreert erg veel macht bij een staat of een privébedrijf, en dat gaat in tegen de groene ideologie van decentralisatie en zelfvoorziening. Ook dat klinkt op papier mooi. Maar met onze huidige energiehonger kunnen we eigenlijk niet overleven als we allemaal zelfvoorzienend zijn. We zullen dan een minder comfortabel leven leiden. Voor sommige mensen is dat misschien oké. Maar niet voor een moderne samenleving waarvan de hoekstenen industrie en diensten zijn.’

Communistische partij

‘Het goede nieuws is dat de groene droom van decentrale energieproductie wel in het verschiet ligt dankzij SMR’s – kleine modulaire kernreactoren die een wijk of stad van stroom kunnen voorzien. Die zijn niet overal toe te passen, maar maken wel veel vooruitgang. Op die manier hoeft één bedrijf of één overheid geen nieuw gigantisch park voor grote kernreactoren meer te bouwen en te controleren. Al wil ik ook eerlijk zijn: naast experimenten met SMR’s hebben we ook een nieuwe generatie grote centrales nodig.’

‘Ironisch genoeg is de communistische partij in Frankrijk net wel een voorstander van kernenergie. Die partij ziet in het in stand houden van kernenergie een strategisch voordeel voor de Franse samenleving: men beheert de eigen productie, men houdt de kennis in Frankrijk. En kennis is tenslotte ook macht.’

Wordt een kerncentrale voor u het best uitgebaat door een overheid, of door een privébedrijf?

‘Ik denk dat de Belgische situatie de betere situatie is: uitbating door de privésector, maar nauwgezette controle door het onafhankelijke controle-orgaan FANC. Sinds het begin van de jaren 2000 hebben wij op die manier in België de meest vervuilende elektriciteitsproductie uit steenkool verminderd. Dankzij onze zeven kernreactoren, die we optimaal hebben laten werken.’

‘Het grote probleem is dat onze centrales uitgebaat worden door een Frans bedrijf dat buiten België weinig interesse en specialisatie heeft in kernenergie. De strategie van Engie is erg gericht op gas en hernieuwbare energie. Omdat – ik herhaal – hernieuwbare energie natuurlijk betekent dat er gascentrales zullen moeten worden gebouwd. Veel gascentrales.’

Opnieuw dringt de vraag zich op: wat de voorbije twee decennia is beslist, is toch een bewuste politieke verrottingsstrategie tegen kernenergie, en allemaal niet zo toevallig?

‘Wat mij nog het meest verbijstert, is de viscerale afkeer van Open VLD en eerste minister Alexander De Croo voor kernenergie. Ik zal me altijd blijven herinneren hoe De Croo in december 2021 triomfantelijk uitriep dat “we nu eindelijk van die scheurtjescentrales af zijn”. Die mythe van de gevaarlijke “scheurtjescentrales”, dat is een erg goed geslaagde propagandatoer van Ecolo en Groen. Waar de liberalen zich blijkbaar makkelijk door hebben laten vangen. Is dat angst voor kernenergie? Ik weet het niet. Staatssecretaris voor begroting Eva De Bleeker (Open VLD) is ontslagen uit de regering omdat zij de waarheid sprak. Terwijl de implicaties rond onze energiebevoorrading nog enkele magnitudes ernstiger zijn voor ons land. Van der Straeten en De Croo hebben in dit dossier zelden de waarheid gesproken.’

Pas tegen de lente zal u, al dan niet via de rechtbank, hebben afgedwongen dat de kernuitstap wordt teruggeschroefd door de bevoorradingsproblemen waar we voor staan. Hoe zet u uw strijd verder?

‘De eindejaarsperiode wordt intens, met vele gesprekken over onze strategie. Maar daarnaast dient er zich nog een strijd aan: die van het recht van de burger op niet-gecentraliseerde mobiliteit. Ecolo en Groen willen dat mensen zich alleen nog collectief verplaatsen, en Elia en de regering nemen die ideologie over. Tegen 2030 wil men het Belgische wagenpark van vijf miljoen wagens terugbrengen tot twee miljoen wagens. Elektrische wagens, want tegen 2035 mag er in de Europese Unie geen wagen met een verbrandingsmotor meer geproduceerd worden. De facto betekent dat dus dat privé-mobiliteit alleen voor de elite zal voorbehouden blijven. Dat is degrowth in de praktijk.’

Jean-Pierre Hansen

Henri Marenne: ‘Er dreigen nu al bevoorradingsproblemen als elektriciteitsconsumptie niet vermindert’