Eind 2020 kondigde bpost aan de participatie van 50% in bpost bank te verkopen aan BNP Paribas Fortis. De Franse groep heeft de overige 50% al in handen. Daarmee komt de droom van -destijds- Fortis uit 2002 eindelijk terug binnen bereik. Toen ging de overname niet door nadat bpost onder leiding van Johnny Thijs de plannen opschortte.

De huidige verkoop roept een aantal vragen op en maakt heel wat kenners ongerust. Zo werden de activa van het aandeel van bpost net voor de verkoop in de officiële boekhouding afgewaardeerd van 241,6 miljoen naar 100 miljoen euro. De toekomst van het personeel, maar ook van de klanten van bpost bank, is onduidelijk. Momenteel heeft de bank 719 000 rekeningen. Velen daarvan behoren aan mensen die niet bankabel zijn, dat wil zeggen mensen die elders geweigerd worden als klant. Die sociale rol van de bpost bank is nergens wettelijk verankerd, maar wordt de facto opgenomen. Mensen die een postwissel aanbieden en niet over een bankrekening beschikken, krijgen automatisch een bankrekening. Daardoor kunnen ze beroep doen op de minimale financiële dienstverlening.

Ontwijkende antwoorden op pertinente vragen

Nogal wat leden van de commissie voor Mobiliteit, Overheidsbedrijven en Federale Instellingen in de Kamer hadden vragen bij deze operatie. Zo ook Hervé Schrans, oud regeringscommissaris bij De Post en financieel expert met 30 jaar internationale ervaring in overnames van banken en ondernemingen. We beginnen bij de plotse waardevermindering van het te verkopen aandeel van bpost bank.

‘Die plotse waardevermindering van bijna 60% is vrij ongebruikelijk. Dat is meteen een signaal aan een potentiële koper dat bpost bereid is haar belang voor 100 miljoen euro te verkopen. Op zich geen verstandig signaal. Nu kan het zijn dat dit gerechtvaardigd kan worden als marktwaarde op basis van de gebruikelijke waarderingsmethodes, maar dat weigert bpost bekend te maken. Hierover ondervraagd in de commissie op 31 maart jongstleden, ontweek CEO ad interim Dirk Tirez pertinente vragen door te verwijzen naar verwijzen naar boekhoudkundige technieken die allesbehalve relevant zijn voor de echte waarde. Dit gebrek aan transparantie van bpost maakt de verkoopoperatie van de bank wat verdacht.’

‘Dat is jammer, zeker omdat het vertrouwen in het management van bpost al een tijdje zoek is geraakt sedert de naïeve en catastrofale overname van het Amerikaanse Radial, dat in het beroep nochtans bekend stond als een financiële lege doos. Die overname door bpost heeft de aandeelhouders — dus ook de overheid — honderden miljoenen gekost. Tot overmaat van ramp heeft bpost voor de overname van Radial 700 miljoen euro moeten lenen. Moeilijk dus om zich van de indruk te ontdoen dat bpost bank verkocht wordt om de blunder van Radial af te betalen in het licht van het plan Connect 2026 (het nieuwe businessplan van bpost, WM).’

‘Bpost verstrekt hier en daar wat onvolledige uitleg, maar erg overtuigend is het niet. Bijvoorbeeld het verlies op een obligatieportefeuille van 16 miljoen. Wie beheerde die portefeuille in de praktijk? Bpost of partner BNP Paribas? Er is ook sprake van verliezen op leningen aan klanten, maar hiervoor geniet bpost bank een staatswaarborg in het kader van het grote corona bankenakkoord van vorig jaar. Die 141,6 miljoen die plots gingen vliegen zal bpost toch op overtuigende wijze moeten verklaren aan de overheid en de overige aandeelhouders.’

Bank cadeau en concurrentievervalsing

Volgens u krijgt BNP Paribas Fortis hier dus een bank cadeau?
‘Met die kennelijk spotgoedkope deal krijgt BNP Paribas Fortis ongeveer 650 000 klanten in handen. Al zijn die klanten niet de meest vermogende, 650 000 is veel in de Belgische markt. Bovendien zijn dat bijna allemaal captieve klanten van bpost. Tegen welke vergoeding zal BNP Paribas Fortis gebruik kunnen maken van het — door de overheid gesubsidieerde — kantorennetwerk van bpost? Alle banken bouwen systematisch hun kantorennetwerk af, ook BNP Paribas Fortis. De Fransen lijken hiermee een niet te onderschatten concurrentieel voordeel te verwerven op de andere banken, die geen toegang hebben tot het bpost-kantorennetwerk. Waarom werd het uitgebreid netwerk van kantoren van bpost niet transparant uitbesteed om de concurrentie tussen banken te doen spelen en de beste deal in de wacht te slepen?’

‘Hoe dan ook, de commissaris-revisor moet erover waken dat bpost bank correct in de boeken van bpost wordt opgenomen. Indien dit in het verleden niet gebeurde, dan rijzen er vragen over de betrouwbaarheid van de cijfers. Hierover is dringend transparantie nodig. De aandelen van bpost werden destijds aan de man gebracht als aandeel voor de “goede huisvader” met weinig risico. Al snel bleek echter het tegendeel waar te zijn. Het probleem is dat er geen openheid wordt gegeven rond de details van de waardebepaling. Michael Freilich (N-VA) stelde over de plotse grote afschrijving van 141,6 miljoen euro tijdens de hoorzitting in de commissie een vraag. Dirk Tirez fietste daar echter omheen en gaf geen bevredigende uitleg. Dat moet toch verder worden uitgezocht.’

Michael Freilich stelde inderdaad die vraag, maar ziet op het eerste zicht geen probleem. ‘Ik heb me geïnformeerd bij mensen met financiële expertise binnen mijn partij. Die zeiden me dat zo’n afschrijving op zich niet ongewoon is. Wanneer u echter over bronnen beschikt die het tegendeel beweren, moeten we misschien toch dieper op dit onderwerp ingaan. Dan kan het inderdaad nuttig zijn om de gedetailleerde verslagen op te vragen om na te gaan hoe de vork net aan de steel zit.’

‘Maar ik maak me meer zorgen over de concurrentievervalsing die dreigt. BNP Paribas Fortis krijgt door deze deal toegang tot het uitgebreide kantorennetwerk van bpost, dat gegarandeerd blijft bestaan door bepalingen in beheersovereenkomsten en overheidssubsidies. De vraag voor mij is of de mededingingsautoriteit dit zomaar gaat laten passeren.’

De sociale rol van bpost bank

Een ander probleem dat zich stelt is de toekomst van het grote aandeel minder rendabele klanten die bpost bank momenteel in portefeuille heeft. De kans bestaat dat BNP Paribas Fortis deze aan de deur zet. Er is geen enkele wettelijke verankering voor de sociale rol die bpost bank tot nu toe op zich nam. Voor die klanten is dat problematisch. Zonder bankrekening ben je in de huidige maatschappij namelijk sociaal en economisch dood.

Hervé Schrans wijst op dit gevaar. ‘De kans bestaat dat de Fransen na verloop van tijd aan cherry picking gaan doen. Dat wil zeggen dat zij na verloop van tijd de minder rendabele klanten aan de deur kunnen zetten, wat wettelijk perfect kan. Die sociale rol, die de bpost bank in het verleden altijd de facto op zich heeft genomen, verdwijnt dan. We gaan dan moeten zien dat die mensen op een andere manier toegang krijgen tot een bankrekening. De overheid heeft momenteel met bpost bank een instrument in handen dat die rol doeltreffend en goedkoop -zelfs met winst- vervult. Dat is geen sexy business, maar het loopt goed zonder dat het de overheid veel geld kost. In een maatschappij die cash verbiedt is toegang tot een zichtrekening voorzien een kerntaak, waarover de overheid moet waken’.

Jean-Pierre Nyns, Algemeen Secretaris ACOD Post, is niet gerust in de zaak. ‘Wij stellen ons vragen bij de garanties die gegeven worden voor de toekomst van het personeel, maar ook van de klanten. Er wordt wel beweerd dat er niets gaat veranderen, maar het blijft bij woorden. Wij hebben nog nergens iets concreet zwart op wit op papier zien staan. Ik heb minister Petra De Sutter (Groen) gevraagd om nu dinsdag gehoord te worden in de commissie. Dat is mij ook toegezegd. Ik wil mijn bezorgdheid uiten en voor stevige garanties pleiten, zowel voor het personeel als voor de klanten.’

Kerntaken overheid

Michael Freilich heeft zo zijn bedenkingen bij de sociale rol van bpost bank. ‘Wij staan als partij (N-VA, WM) voor een zo klein mogelijke rol van de overheid in dit soort zaken. Het is nodig dat de overheid zich meer concentreert op haar kerntaken en dit soort zaken overlaat aan spelers die daar expertise in hebben. De overheid moet zich niet inmengen als aandeelhouder in banken. Laat dat over aan de markt. Er bestaat een wetgeving op de minimale financiële dienstverlening. Wanneer iemand overal als klant geweigerd wordt, kan die beroep doen op die wetgeving. Een commissie onderzoekt dan zijn zaak en bezorgt die persoon een bankrekening bij een instelling die door hen wordt uitgekozen. Dat volstaat als garantie.’

‘Overigens durf ik te betwijfelen of BNP Paribas Fortis grote kuis gaat houden in het klantenbestand. Dit zou haar reputatie schaden. Zeker met de huidige linkse regering, denk ik niet dat dit tot de mogelijkheden behoort. Die gaat dat niet toestaan. Op zich zijn wij voor de privatisering van de bpost bank. Nu moeten we hier in het parlement discussies houden over dit onderwerp, terwijl bankieren niet tot de kerntaak van de overheid behoort. We kunnen onze tijd en energie beter aan de echte kerntaken besteden.’

Liberale uitverkoop?

Bij het kabinet van minister van Overheidsbedrijven Petra De Sutter laten ze ons weten dat de minister de zaak op de voet volgt en dat ze op de hoogte is van de bezorgdheden. Het laatste woord is over deze verkoop nog niet gevallen.

Wat wij in elk geval willen zien is hoe de waardebepaling van het aandeel van bpost tot stand is gekomen. Daarvoor moet volledige transparantie en inzage in het verslag van de commissaris-revisor worden gegeven. De minister kan dit voor de overheid, als belangrijke aandeelhouder bij bpost, opvragen. Op dat moment moet het verslag publiek gemaakt worden. Regeringen onder leiding van liberalen hebben in het verleden bereidheid getoond om overheidsbedrijven en -participaties voor een prikje van de hand te doen. Cadeautjes aan de privé op kosten van de belastingbetaler. Hopelijk komt er snel duidelijkheid in deze zaak.

Jean-Pierre Nyns

Verkoop bpost bank roept vragen op