Het was me de woke week wel. Van ‘cismannen’ tot missionarissen (m/v), iedereen is schuldig. Zelfs Pater Damiaan is schuldig. Hij werkte mee in een systeem van uitsluiting dat de lokale bevolking onderdrukt hield. Dat hij – uit gelovige overtuiging – inging tegen dat systeem, halen ze blijkbaar niet uit zijn biografie.

Apartheid

Vroeger betoogde links tegen apartheid, nu pleiten ze voor apartheid. De toegang tot bepaalde cafés wordt maar beter geregeld volgens de hokjes waarin je jezelf wel of niet wil zetten. Links pleit voor de afbraak van de samenleving tot allemaal bubbels van gelijkgestemden, gelijkgeaarden, of welke categorie dan ook.

Iedereen in die bubbels moet het recht krijgen om zichzelf te zijn. Maar o wee wie anders is. Ben je er niet van overtuigd dat je hele identiteit maakbaar is, dan ben je meteen verdacht. Als dat een man is, blank, geboren als man en zich identificerend als man, dan is die geprivilegieerd en dus schuldig aan de vele discriminaties in onze samenleving. Zonder ook maar enige foute intentie: schuldig.

Dat dit een meerderheid is in de samenleving maakt het enkel erger. Dat die meerderheid zichzelf als ‘normaal’ zou durven omschrijven maakt het nóg erger. Het sterkt enkel het wereldbeeld van de zich in bubbels opsluitende minderheden dat ze in een verdrukkende omgeving leven. Al zijn er weinig met de intentie hen iets in de weg te leggen.

Geen intentie nodig

Deze week zijn ook de missionarissen schuldig verklaard. De deconstructie van onze geschiedenis heeft de missionaris gevonden. Blijkbaar iets waar we nog te fier op zijn. Ten onrechte. De historische wetenschap lijkt er enkel nog op uit ons te overtuigen dat er niets is in onze geschiedenis om fier op te zijn. Enkel schaamte rest ons nog.

Pas op, niet dat die missionarissen iets fout deden, maar, zegt Idesbald Goddeeris (6 oktober op Knack.be): ‘Voor veel Vlamingen waren de missionarissen de enige kolonialen die ze kenden. Ze associeerden ze niet met het kolonialisme, maar met de ‘zwartjes’ en het ‘humanitaire werk’ dat ze deden. Daardoor hebben de missionarissen gezorgd voor een te positief beeld van het kolonialisme in Congo, en hebben ze ertoe bijgedragen dat onze herinneringen aan die tijd nog lange tijd ‘gekoloniseerd’ zijn gebleven.’

Goed dus schuldig

Mag ik u vragen bovenstaand citaat nog een goed te lezen… Laat het tot u doordringen. De missionarissen zijn schuldig omdat ze goed werk deden en zo het beeld van het kolonialisme in ons hoofd te positief kleurden. Ook hier spelen de intenties van de ‘daders’ geen rol.

Dit alles wordt aangevuld met de klassieke beschuldiging: (uit datzelfde artikel) ‘Tegelijk moeten we beseffen dat missionarissen een westerse cultuur, een vreemde religie en een eurocentrisch wereldbeeld hielpen opleggen, en dat ze zo veel Afrikanen een minderwaardigheidscomplex hebben bezorgd. Als we dat niet inzien, zullen we nooit oprecht dekoloniseren.’

De acte van beschuldiging leest dus: ze waren kind van hun tijd. De vraag is of dat minderwaardigheidscomplex een onvermijdbaar gevolg is van het werk van de missionarissen.

Heiligen en schurken

Er zaten Heiligen en Schurken bij die missionarissen. Diep gelovige werkers en avonturiers. Het waren kinderen van hun tijd. Enkele dapperen durfden in te gaan tegen de negatieve gevolgen van die tijdsgeest. Enkelingen zagen de fouten die er waren. Dat zijn vaak diegenen die opvallen. Ze stapten buiten grenzen, gingen naar die mensen die toen niet meetelden. Lieten zich afzetten op een eiland waar melaatsen werden gedumpt. Ze deden dat vaak volgens de religieuze opvattingen van die tijd, om die mensen te redden.

Hetzelfde geldt voor iemand hedendaags als zuster Jeanne Devos. Die als religieuze haar nek uitstak voor een beter leven voor het huispersoneel. Vaak was dat eerder slavernij dan tewerkstelling. Ze deed dat uit religieuze en menselijke overwegingen. En die hangen onlosmakelijk samen. Ook haar wegzetten als neokoloniaal is toch wel een stap te ver.

Tegenreactie

Het wordt tijd dat die hele onzin een tegenbeweging krijgt. We mogen niet blind zijn voor de uitwassen, maar we mogen ook trots zijn op wat ‘onze’ missionarissen verwezenlijkt hebben. Ze hebben dorpen en steden, ziekenhuizen, scholen en universiteiten gesticht. Die leveren vandaag de intellectuelen die het werk van hun stichters bekritiseren. die zouden er nog trots op zijn ook.

We vergeten de schurken die er tussen zaten niet, maar laten het vele goede werk, dat volgens de opvattingen van die tijd gebeurde, daar niet door overschaduwen. Net zoals we vandaag niet alle medewerkers van ngo’s verdacht maken omdat er van tijd tot tijd rapporten komen over misbuiken.

Academische prietpraat

De vele missionarissen vandaag verdacht maken omdat ze voor een positief beeld van het kolonialisme zorgden is intellectueel oneerlijk. Goed doen wordt dan een reden om hen als slecht af ter schilderen.

Op die manier is niemand nog goed. Op die manier kan alles op de schop. Elke dokter of verpleegster die in de oorlog gewonden verzorgde, werkte mee aan de zinloze slachting die oorlog is. Ze deden hun werk in dienst van een dodelijke ideologie en logica. Als intentie niet meer nodig is om dader te zijn, is iedereen dader. Maar misschien is dat net de bedoeling.

Dekolonisatie wordt neokolonialisme

Elke historicus, zeker een universitaire, zou toch moeten weten dat je het verleden niet zomaar mag beoordelen met criteria en moraal van vandaag. Vandaag is het zieltjes winnen van de missionarissen fout. In het Westen toch. Er zijn veel sterk wervende religieuze bewegingen actief in de wereld. … Tiens, beoordelen we de wereld nu niet door een té westerse neokoloniale bril?

Hier botst die hele beweging op haar eigen contradictie. Wat met verlichte landen of ngo’s die voorwaarden willen opleggen aan landen voor ontwikkelingshulp? Dan komt die ontwikkelingssamenwerking enkel als er wetten worden gestemd voor de bescherming van – in het westen actieve en luidruchtige – minderheden of het mogelijk maken van abortus, bijvoorbeeld. Is dat geen perfide vorm van neokolonialisme? Is dat geen voorbeeld van het opleggen van westerse normen en waarden? Het is toch het opdringen van een minderwaardigheidsgevoel door aan te dringen op westerse morele regels?

Jeanne Devos

Pater Damiaan, een westerse cisman en dus schuldig