Op tweede Kerstdag is Lionel Vandenberghe (80) in Antwerpen overleden. De rouwbrief vat zijn leven samen in het AVV/VVK-monogram bovenaan, en de woorden ‘Vlaming’ en ‘Vredesactivist’ onder zijn naam.

Lionel Vandenberghe was een oorlogskind. Niet zozeer omdat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog (26 juli 1943) is geboren, dan wel omdat de Eerste Wereldoorlog, de Groote Oorlog, zijn levensweg heeft getekend.

Houtem, zijn geboortedorp aan de Schreve, de grens tussen Vlaanderen en Frans-Vlaanderen, lag tijdens de Eerste Wereldoorlog in het frontgebied. De verhalen die oud-strijders hem vertelden en de oorlogsdagboekjes die hij las, wekten bij de jonge Vandenberghe belangstelling voor de Groote Oorlog en voor de Frontbeweging. Als leerling aan het bisschoppelijk college van Veurne trok hij elk jaar naar de IJzerbedevaart in Diksmuide.

Hongaarse moeder

Diezelfde Eerste Wereldoorlog en de nasleep ervan hadden zijn Hongaarse moeder naar Houtem gebracht. Margit Faron was zes jaar toen ze daar in 1926 in een pleeggezin werd opgenomen. Ze was een van de bijna 20.000 Hongaarse kinderen die tussen 1923 en 1927 voor minstens zes maanden naar België konden komen, weg van de werkloosheid en de armoede in hun land.

Na de ontbinding van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie, eind 1918, was Hongarije een zelfstandige staat geworden, maar het had bijna twee derde van zijn grondgebied – en zijn grondstoffen – aan nieuw gevormde buurstaten moeten afstaan. Zowat 600 van de Hongaartjes die naar Vlaanderen kwamen zijn niet haar hun land teruggekeerd. Margit Faron was een van hen.

AKVS

Na zijn collegejaren ging Lionel Vandenberghe naar Leuven om psychologie te studeren – en nog meer en voorgoed flamingant te worden. Van zijn hoogleraar ‘genetische psychologie’, Albert Kriekemans, verkreeg hij het zijn eindverhandeling te schrijven over de ‘Voorgeschiedenis en achtergronden van het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond A.K.V.S. (tot 1914)’.

In 1966 werd hij wetenschappelijk medewerker aan het Interuniversitair Centrum voor Jeugdproblematiek, waar onderzoekers van Leuven en Gent het jeugdbewegingsleven en de vrijetijdsbesteding van Vlaamse jongeren bestudeerden. Zoals in zijn studententijd, nam hij als assistent actief deel aan de strijd voor de splitsing van de Leuvense universiteit.

Nieuw Vlaanderen

De ‘loopbaan’ van Lionel Vandenberghe in de Vlaamse Beweging begon in 1968. Dat jaar werd hij lid van de redactie van Nieuw Vlaanderen. Het tweemaandelijkse ‘Heel-Nederlands jongeren- en vormingstijdschrift’ was in 1967 opgericht om jonge Vlamingen te informeren over de Vlaamse Beweging. Initiatiefnemers ervan waren enkele jonge leraars, onder anderen Willy Kuijpers, Joos Somers en Jef Laridon.

Nadat Kuijpers in 1971 verkozen was tot Kamerlid voor de Volksunie, volgde Vandenberghe hem op als hoofdredacteur van Nieuw Vlaanderen. Hij leidde het blad tot 1977. In die periode was hij ook hoofdbestuurslid van de Vlaamse Volksbeweging (VVB) en lid van het nationaal bestuur van het Davidsfonds.

IJzerbedevaartcomité

In 1975 werd hij, in het kader van een verjongingsoperatie, opgenomen in de Algemene Vergadering van de vzw Bedevaarten naar de Graven van de IJzer, beter bekend als het IJzerbedevaartcomité.

Beroepshalve was Vandenberghe intussen ‘verhuisd’ naar Antwerpen. In 1972 was hij benoemd aan de Universitaire Faculteiten Sint-Ignatius Antwerpen (UFSIA, sinds 1979: universiteit Antwerpen) en richtte er de Dienst voor Studieadvies en Studentenbegeleiding op, waarvan hij tot 2003 directeur was. Op zijn initiatief kwam er in 1973 in Antwerpen een afdeling van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV).

Voorzitter

Nadat hij in 1980 lid was geworden van de raad van beheer – het échte beslissingscentrum – van het IJzerbedevaartcomité, werd Lionel Vandenberghe er in mei 1988 ondervoorzitter van.

Vandenberghe vertegenwoordigde een nieuwe generatie Vlaamsgezinden die geen wortels hadden in het vooroorlogse Vlaams-nationalisme, buiten de collaboratie waren gebleven en de Vlaamse Beweging een minder romantische en meer sociale dimensie wilden geven

Acht maanden later, in januari 1989, overleed geheel onverwacht en veel te jong Paul Daels, die sinds 1981 voorzitter was van het IJzerbedevaartcomité en voordien de VVB had geleid. Ter opvolging van Daels werd Vandenberghe in maart 1989 tot voorzitter verkozen. De nipte uitslag – hij had slechts één stem meer dan Clem De Ridder, de voormalige secretaris-generaal van het Davidsfonds – wees op de onderhuidse spanningen in het Comité. De Ridder behoorde tot de ‘oude’, behoudsgezinde generatie Vlaams-nationalisten. Vandenberghe vertegenwoordigde een nieuwe generatie Vlaamsgezinden die geen wortels hadden in het vooroorlogse Vlaams-nationalisme, buiten de collaboratie waren gebleven en de Vlaamse Beweging een minder romantische en meer sociale dimensie wilden geven.

Hertalen

Vandenberghe wist dat hij op eieren moest lopen. Maar zo minzaam en geduldig als hij kon zijn, zo standvastig distantieerde hij zich nog meer dan Daels van de rechts-radicale stroming in de Vlaamse Beweging, die na de Egmontbreuk in de Volksunie haar partijpolitieke vertolking had in het Vlaams Blok. Hij vond dat de tijd gekomen was om het ‘Testament van de Frontbeweging’ een meer hedendaagse invulling te geven. Het aloude drieluik Zelfbestuur – Nooit meer oorlog – Godsvrede werd in 1992 door een wijziging van de vzw-statuten ‘hertaald’ in Vrede – Vrijheid – Verdraagzaamheid.

Het streven naar staatkundige autonomie voor Vlaanderen bleef voor het IJzerbedevaartcomité een belangrijke opdracht. De oproep van Vandenberghe: ‘Waalse vrienden, laten we scheiden’, tijdens de Bedevaart van 1992, was er een illustratie van. Maar even belangrijk vond de voorzitter van het Bedevaartcomité het om de al verworven Vlaamse beleidsautonomie een concrete en sociale inhoud te geven. Daarom sneed hij in zijn toespraken ook onderwerpen aan als werkloosheid, leefmilieu en onderwijs.

Barstende bom

Gaandeweg werd de kritiek op Vandenberghes beleid luider, zowel in het Bedevaartcomité als bij IJzerbedevaarders. Begin 1995 barstte de bom. Bij de vernieuwing van het mandaat van een deel van de vijftig leden van het IJzerbedevaartcomité werden vier leden van rechts-radicale strekking niet opnieuw gecoöpteerd. Uit protest namen tien andere Comitéleden ontslag.

Een twintigtal groepjes die rond het Vlaams Blok cirkelden verenigden zich in de Werkgroep Radicalisering IJzerbedevaart. Van hun kant richtten min of meer bekende Vlamingen, onder wie de voorzitters van het Davidsfonds, Lieven Van Gerven, en de Vlaamse Volksbeweging, Peter De Roover, het IJzerbedevaardersforum op. Gevolg gevend aan een oproep van de Werkgroep en het Forum bleven op de IJzerbedevaart van 1995 duizenden bedevaarders weg van de weide en volgden de plechtigheid op de rechter IJzeroever.

Het zou ons te ver leiden als we ingaan op de verdere ontwikkeling van de zaak (waarvan de geschiedenis overigens nog geschreven moet worden). Feit is dat in 2003 in Steenstrate de eerste IJzerwake plaatshad, als ‘alternatieve IJzerbedevaart’ van het rechts-radicale nationalisme

Ten Vrede

Feit is ook dat in de werking van het IJzerbedevaartcomité – Vandenberghe werd in 1997 tot voorzitter herkozen – het vredesactivisme een steeds meer centrale plaats kreeg. Na de restauratie van de IJzertoren werd in het gebouw het museum uitgebreid en heringericht onder het thema ‘Oorlog, vrede en Vlaamse ontvoogding’ (1999-2002). In 2002 werd voor het eerst het muziek- en cultuurfestival Ten Vrede georganiseerd, met de bedoeling het Nooit meer oorlog-thema bij een breder en jonger publiek te brengen (na de editie van 2016 werd het festival om financiële reden afgevoerd).

In 2002 hield Vandenberghe zijn toespraak voor vijfduizend man – een historisch lage opkomst.

En het is ook een feit dat het aantal deelnemers aan de IJzerbedevaart van jaar tot jaar daalde. In 2002 hield Vandenberghe zijn toespraak voor vijfduizend man – een historisch lage opkomst, schreven de kranten. Het was zijn laatste toespraak.

Senator

Enkele maanden na de IJzerbedevaart werd hij gepolst door Spirit, de partij die in november 2001, na het uiteenvallen van de Volksunie, was opgericht door de Toekomstgroep van ex-VU’ers en de vernieuwingsbeweging ID21 van Bert Anciaux. Wegens zijn voorzitterschap van het IJzerbedevaartcomité had Vandenberghe in 1995 het mandaat van gecoöpteerd senator niet aanvaard dat toenmalig CVP-voorzitter Johan van Hecke hem had aangeboden. Deze keer ging hij wel op het aanbod in. Het voorzittersmandaat was door dreigbrieven en fysieke bedreigingen menselijk te zwaar gaan wegen.

Vandenberghe nam ontslag als voorzitter van het IJzerbedevaartcomité, was bij de verkiezingen van 18 mei 2003 tweede opvolger op de sp.a-Spirit-kartellijst voor de Senaat en kreeg 14.290 voorkeurstemmen. Doordat Bert Anciaux zowel voor de Senaat als voor de Kamer verkozen was en in die laatste assemblee zitting nam, werd Vandenberghe in diens plaats senator. In de Senaat was hij vooral begaan met ontwikkelingssamenwerking, pacifisme en internationale vraagstukken als Kosovo en de Koerden.

/media-credit In 2008 volgde Vandenberghe Geert Lambert die een progressief-liberale koers wou varen.

Gids

Bij de verkiezingen van 2007 was er voor Vandenberghe geen plaats meer op de sp.a-Spirit-lijst. Eind 2008, tijdens de crisis bij VlaamsProgressieven, de naam die Spirit zich in april 2008 had gegeven, volgde hij de meerderheidsgroep van Geert Lambert die koos voor een onafhankelijke koers, los van de sp.a, en die in 2009 de naam Sociaal-Liberale Partij aannam.

Bij de Europese verkiezingen van 7 juni 2009 duwde Vandenberghe de lijst van de SLP, maar hij kreeg maar 1333 voorkeurstemmen. Kort nadien ging de partij op in Groen, deels ook in de sp.a. Vandenberghe maakte geen keuze en zette een punt achter zijn korte politieke loopbaan. Eindelijk was er meer tijd voor zijn kleinkinderen. En om af en toe Antwerpenaren te gidsen door de frontstreek van ’14-’18, van Houtem tot Diksmuide.

Jef Laridon

Lionel Vandenberghe (1943-2023), Vlaming en vredesactivist