Beste Luisteraar,

Bij wijze van boutade heb ik eens in een artikel over de pers geschreven dat telkens als Kathleen Cools in het tv-nieuwsprogramma Terzake haar ogen neer- of opsloeg, ze een mening ten beste gaf. Onlangs nog, tijdens een interview in Knack naar aanleiding van het verschijnen van mijn boek Een kwestie van bestaan zei ik dat het onvermijdelijk was dat eigen (politiek correcte) meningen van journalisten zelfs in neutrale verslaggeving doorsijpelen. Omdat de interviewer het pensioen van Martine Tanghe ter sprake bracht, voegde ik eraan toe dat je dit in haar geval goed kon merken aan een blik of een zuchtje. Maakte dat niet haar hele charme uit? En is het tegelijk niet de zuiverste waarheid?

Deze welgemeende ironie was niet besteed aan de marx- en trotskist Vincent Scheltiens die van deze schandalige uitspraken zodanig onder de voeten was dat hij ze maar liefst tweemaal ter sprake brengt in zijn pas verschenen pamflettair geschrift Extreemrechts. De geschiedenis herhaalt zich niet (op dezelfde manier).[1] De ene keer (blz. 24) zijn ze een bewijs dat extreemrechts (ik dus) druk uitoefent op journalisten door hun integriteit te betwijfelen, de tweede keer (blz. 70) moeten ze aantonen dat het extreemrechtse discours (het mijne dus) graag complottheorieën smeedt over links dat op slinkse wijze de macht zou monopoliseren. Wat een ongehoorde bewijskracht krijgen hier de ogen, de kuchjes en de zuchtjes van Kathleen en Martine! Bedenkelijker echter is dat Scheltiens mij ook, nota bene tussen aanhalingstekens, iets over ‘de rode VRT’ laat zeggen, een uitdrukking die ik als kenner van het huis nooit gebruik. De VRT is namelijk geen rode burcht, nooit geweest. Het gaat om een politiek correcte burcht en dat is iets heel anders.

Nul sterren

Maar, beste luisteraar, geloof me vrij dat het niet daaraan ligt dat ik Scheltiens’ pamflet een waardeloos, overbodig, verwerpelijk, geobsedeerd en slecht geschreven boek vind. Normaliter bespreek ik geen prulboeken, ook niet als ik ze heb moeten lezen. De laatste keer was meer dan tien jaar geleden, het ging toen om een boek van Bert Anciaux. Géén sterren. Nul op vijf. Dat van Scheltiens krijgt zelfs een minteken. Maar waarom breng ik het dan wel degelijk als ‘woord van de foor’? Het antwoord luidt dat het aanleiding geeft tot een oefening in discussie met regressief, wat zeg ik, agressief links.

Ik herinner me de naam van de trotskist Vincent Scheltiens als medeorganisator, voor Oxfam, van de alternatieve boekenbeurs Het Andere Boek. Later hebben we hem leren kennen als belgicist en criticus van het Catalaans nationalisme. Op gevorderde leeftijd is hij gaan doctoreren in de geschiedenis, wat resulteerde in een boek over de communautaire geschiedenis van België. Hij werd een tijdlang vertrouwd als een neutraal observator die de Vlaamse beweging begreep. Vergeet het. Uit dit pamflet over extreemrechts blijkt zonneklaar waarom dit slechts een kortstondige verkering is geweest. Hier heeft de activist voor altijd afscheid genomen van de wetenschapper.

Scheltiens roept ‘fascist!’

Via mijn persoon viseert hij het medium, de webstek en de idee van uw geliefde Doorbraak, waarvan volgens hem ook andere redacteuren en bestuursleden (bij naam genoemd) fellow travellers zijn van extreemrechts en alt-right. Het zou onder meer via Doorbraak zijn dat de olievlek van alt-right zich in Vlaanderen uitbreidt. Tom Lanoyes definitie van Doorbraak als een ‘open riool’ is hier niet ver weg. Scheltiens stelling luidt dat Doorbraak een medium is dat extreemrechts faciliteert en normaliseert – en zodoende meehelpt aan de overwinning van het hedendaagse fascisme, net zoals in de jaren dertig conservatieve media en intellectuelen de weg effenden voor de machtsovername van fascisten en nazi’s.

Hoezo? Zijn ondertitel luidt toch ‘De geschiedenis herhaalt zich niet’? Zeker, net zoals het ook zeker is dat ik zelden een boek heb gelezen waarvan de inhoud het omgekeerde beweert van wat in titel en flaptekst wordt aangekondigd en beloofd. De ondertitel voegt er namelijk tussen ronde haakjes aan toe ‘op dezelfde manier’, dus: Extreemrechts. De geschiedenis herhaalt zich niet op dezelfde manier. Wat betekent dat de geschiedenis zich wél herhaalt, maar op een andere manier. En wat zich herhaalt is dan, hoeft het gezegd, het fascisme. Het hele boek is één grote verwijzing naar een herhaling van het fascisme die ontkent er een te zijn. ‘Termen als fascisme helpen ons nauwelijks verder in deze specifiek 21e-eeuwse context’ wordt ons op de achterflap verzekerd. Volgt een boek van 139 bladzijden met achtentachtig (88) varianten op fascisme, fascist, fascistisch enzovoort (de zoekmachine liegt niet). ‘Fascisme’ wordt het markantste en grootst gedrukte woord in een nog te genereren woordenwolk. In de dubbelzinnigheid van zijn titel zakt de argumentatie van dit boek als een pudding ineen. Achter de pose van wetenschappelijke kritiek doemt een polariserend activisme op dat geen tegenstanders kent maar slechts vijanden.

Natuurlijk, de jaren dertig!

Neem nu de door de auteur taboe verklaarde vergelijking van hedendaagse toestanden met die van de jaren dertig. Nochtans wordt er van het dubbelzinnige begin tot het bittere einde van dit boek voortdurend naar die jaren dertig verwezen. Heel soms betrapt hij zichzelf erop en excuseert hij een betreffende passage met ‘jawel, we vergelijken’ (blz. 53), ‘jawel, de jaren dertig’ (blz. 72), ‘ja, ook hier moet vergeleken worden met de jaren dertig’ (blz. 128) – alsof hij zijn eigen retoriek gênant begint te vinden.

Deze linkse activist is geen antifascist maar een antifa die hedendaagse personen en toestanden fasciseert, tot fascist maakt. Hoezeer hij dat doet, blijkt uit zijn verdediging van de linguïst Jef Verschueren, die protesteert tegen het protest tegen fascisering en die vindt dat er wel degelijk parallellen tussen nu en de jaren dertig moeten getrokken worden, ter waarschuwing tegen de facilitators en fellow travellers van vandaag.

Othman el Hammouchi zal het roerend eens zijn niet alleen met deze fascisme-analogie, maar ook met de afbeelding van een zichzelf opblazende kikker op de kaft. Met deze verwijzing naar een fabel van La Fontaine wil Scheltiens N-VA hekelen omdat deze partij zich onmiddellijk na de verloren verkiezingen rijk rekende door extreemrechts (het Vlaams Belang) in het eigen flamingantische kamp in te lijven. Daarmee toont de auteur wat hem werkelijk obsedeert, namelijk het spookbeeld van het confederalisme in Belgische context. Niks origineels trouwens, want net zoals bij de meeste linksen komt België eerst en dan pas het socialisme.

In enkele interviews heeft Scheltiens te kennen gegeven dat hij voor kiezers van het Vlaams Belang geen respect heeft. Tegelijkertijd beweert hij het debat te willen openen. Het is volstrekt onduidelijk met wie hij dit debat denkt te zullen voeren. Wel duidelijk is dat hij een debat met gelijkgezinden voorstaat over zijn tegenstanders, nooit met zijn tegenstanders. Hoogstens wil hij de nog onbesliste extreemrechtse tegenstanders overtuigen, en dan niet met inhoudelijke argumenten maar slechts met de verwijzing naar het cordon sanitaire dat hun stem nutteloos zal maken.

Democratie bijzaak voor Scheltiens en vele anderen

Ik vraag me toch af wat links, zoals Scheltiens het definieert, nog in een democratie komt doen. Als de basistegenstellig in de maatschappij en de belangrijkste breuklijn die tussen links en rechts is, waarbij rechts ofwel misdadig extreemrechts is en dus verwerpelijk, ofwel een normaliseerder van extreemrechts en dus eveneens verwerpelijk, hoe kan er dan nog van democratie sprake zijn? Voor Scheltiens voldoet de rechtsstaat namelijk niet. Ook allerlei beteugelende hulpconstructies van de rechtsstaat, zoals Unia, of Myra, of minderhedenfora en anti-discriminatiecomités volstaan niet. Er moet iets ‘scheltieniaans’ bij: de tegenstander moet namelijk geabnormaliseerd worden. Links speelt rechter in eigen zaak.

Toch zijn Scheltiens’ stellingen niet beperkt tot het clubje waarvoor hij dit polariserend geschrift heeft gepleegd. Het is allang geweten dat de liberalen van Open Vld hetzelfde verhaal vertellen, vanuit antinationalistische en anti-Vlaamse overwegingen. Maar ook de Kerk & Leven-journalist Mark Van de Voorde vond de vergelijking met de jaren dertig terecht voor N-VA. Die vergelijking mag geen taboe meer zijn, schreef hij, ‘we moeten daarin voluit gaan’. In haar antwoord op een opiniestuk van Bart De Wever in De Morgen van 4 maart jongstleden verwijt Groen-voorzitster Meyrem Almaci hem aan te leunen bij ‘een nieuw rechts blok van identitaristen’. En de directeur van het Hannah Arendt Instituut (voorheen van het museum Kazerne Dossin) Christophe Busch, schreef op de webstek van Knack onverholen over de dolle honden van onze samenleving – want dat zijn ze toch, de extreemrechtsen en ‘fascisten’.[2] Dolle honden mag je neerschieten, toch? Deze dolle honden figureren ook bij Scheltiens, waar hij anticommunisten herhaaldelijk rabiaat noemt, wat ook op ‘dolle hond’ neerkomt. Wie was ooit met die honden begonnen? Sartre toch?[3] In Vlaanderen vandaag gaat het werkelijk om een zeer breed en zeer ‘woke’ front van antinationalisten en belgicisten, liberalen en christendemocraten die zich de draagwijdte van hun woorden niet schijnen te realiseren.

De remedies

Ik zou Scheltiens’ remedies tegen deze rechtse rabies nog vergeten. Hij vermeldt er zeven. Eerst en vooral behoud en verscherping van het cordon sanitaire dat in feite een cordon politique is want hij wil het uitbreiden met een cordon médiatique. Ten tweede wil hij, verzetsman als hij is, eerherstel voor het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog… in het huidige straatbeeld. Zijn volgende vier remedies noemt hijzelf onvoldoende of ontoereikend: de term populisme; antiracisme; meer democratische rechten; of een goed sociaal beleid. Wat volgens hem wel zal helpen is zijn zevende punt, namelijk een concrete utopie! met een alledaagse, collectieve praktijk! die perspectief biedt! en dan sla ik vol verwachting de bladzijde om want nu gaan we het weten – en dan blijkt het toch maar weer een dooie mus te zijn: de oplossing is het ware socialisme, maar dan wel een socialisme-met-nieuwe-woorden. Volgens mij bedoelt hij daar de ersatzwoorden van de woke correctheid mee waaraan het socialisme zich heeft verpand. Geruststellend is dan weer dat deze utopie zich afspeelt op enkele plekken die we uit het vocabularium van het oude socialisme kennen, namelijk ‘aan de basis, op de werkvloer en in de wijken’ – het staat er allemaal echt. ‘En dan zien we wel waar we uitkomen’ voegt hij eraan toe (blz. 131-132). Dat vind ik dan weer een beetje ontgoochelend voor een marxist. Zo iemand wéét toch dat we bij het Rijk van de Vrijheid zullen uitkomen?

Dat is het dan. De mogelijkheid dat Vincent Scheltiens echt wat zeggen had, heb ik lang opengelaten; maar na wat gewenning werd het per alinea hoorbaarder wat voor een gietijzeren gedreun er uit deze bladzijden opstijgt.

____________

[1] Vincent Scheltiens en Bruno Verlaeckt, Extreemrechts. De geschiedenis herhaalt zich niet (op dezelfde manier), ASP, Brussel, 2021. Ik veronderstel dat de verantwoordelijkheid voor alle teksten daarin vervat bij beide auteurs ligt.
[2] Knack.be webstek van 12 januari 2021.
[3] ‘Tout anticommuniste est un chien’, interview 1952.

Jef Verschueren

Wie Wat Woke: Wakker Waken

Rondas over het Vlaamse fascisme volgens Scheltiens