Terwijl we ons grote zorgen maken over de manier waarop de islam in Europa zijn normen probeert op te leggen, bereikt ons het bericht uit de VS-staat Louisiana dat daar in alle klaslokalen van het openbaar onderwijs een poster moeten uithangen met de Bijbelse Tien Geboden. Een beslissing van de Republikeinse gouverneur Jeff Landry. In een land waar de scheiding tussen kerk en staat grondwettelijk is verankerd, een opmerkelijk feit. Misschien heeft de goede man ook nog een voorstel in petto om de evolutietheorie te vervangen door het scheppingsverhaal.

Onderwerping

De Tien Geboden zoals ze in de Bijbel (Exodus- 20:3-17) worden opgesomd, zijn geen ethisch charter. Ze gaan vooral over gehoorzaamheid en onderwerping. Dat je God moet vrezen en de sabbat eerbiedigen. Vanaf het moment dat Mozes de berg afdaalde en de stenen tafelen presenteerde, moest het gedaan zijn met de afgoderij. Het is dus vooral het handvest van het monotheïsme: één God, één almacht, die door een wereldlijke heerser kan vertegenwoordigd worden. Met deze code kon het volk Israëls aan zijn exodus beginnen, op zoek naar het Beloofde Land.

Het land waar de wapenhandel voor particulieren floreert als nergens ter wereld, waar kinderen elkaar op school overhoop schieten, afficheert de wet van Mozes in elk klaslokaal, tot zelfs langs de snelwegen

De geschiedenis heeft ondertussen rijkelijk aangetoond hoe destructief die band is tussen godsdienst en wereldlijke macht. Het jodendom, het middeleeuwse christendom, en nu vooral de islam: allen schreeuw(d)en ze hun grote gelijk uit, met het heilig boek in de hand, en vast besloten om dat gelijk met alle middelen kracht bij te zetten.

Zal de schoolgaande jeugd in Louisiana via die posters godvruchtiger worden, laat staan zich meer bewust omtrent christelijke waarden? Ik denk het niet. De maatregel van gouverneur Landry lijkt vooral bedoeld om zijn conservatief kiespubliek te behagen. Schone schijn dus. Het land waar de wapenhandel voor particulieren floreert als nergens ter wereld, waar kinderen elkaar op school overhoop schieten, afficheert de wet van Mozes in elk klaslokaal, tot zelfs langs de snelwegen.

Inlevingsvermogen

Immanuel Kant: ‘de kracht van de kritische rede’.

In Europa gaan we daar iets of wat anders mee om, gelukkig maar. Althans vanuit onze ideeëngeschiedenis. Voor de verlichtingsfilosoof Immanuel Kant (1724-1804) heeft moraal niks te maken met schone schijn of burgerfatsoen, en nog minder met gezagsgetrouwheid. Ethisch besef begint pas als we, buiten God en geloof om, een samenleving willen funderen die het egoïsme en het fanatisme overstijgt.

Dat je aan je naasten niet doet wat je zelf niet wil aangedaan worden. Dat men eigenlijk niet in de leugen kan leven. Dat echte vrijheid niet over willekeur gaat, maar over autonomie en consequent durven handelen. Dat het denken niet mag ophouden waar censuur of manipulatie beginnen. Dat de mens een doel op zich is, en geen middel. Dat ‘respect’ geen retorisch handigheidje is, maar een uiting van doorleefd zedelijk bewustzijn.

Ethisch besef begint pas als we, buiten God en geloof om, een samenleving willen funderen die het egoïsme en het fanatisme overstijgt

Deze ‘categorische imperatieven’ komen uiteraard niet uit de lucht gevallen, en ze staan ook niet in stenen tafelen gebeiteld. Ze worden door opvoeding aangebracht. Niet via grote posters in de klas, maar door het inzicht in het geluk en lijden van de andere. Empathie dus ofte inlevingsvermogen, tekenen van wat men vandaag emotionele intelligentie noemt.

Helaas zegt Mozes niks over mede-menselijkheid, noch over autonoom denken. Integendeel, dat zou de hiërarchie alleen maar op de helling zetten. Je kunt gehoorzaamheid afdwingen, maar empathie niet. Ze sluimert in elk van ons, maar moet geduldig opgekweekt worden, tot er reflexen in gang schieten die zich buiten de groepsdwang of kuddegeest stellen: ‘Hola, stop, hier doe ik niet aan mee!’

Lijkschennis

In Blankenberge hebben jongeren zich toegang verschaft tot een lijkkamer waar er met het lichaam van de 16-jarige Maxim (foto), overleden door zelfdoding, werd gesold. Er werd lol getapt en naar verluidt zelfs ringen gestolen. Tot de begrafenisondernemer ze aan de deur zette. Uiteraard werd alles gefilmd en online geplaatst, dat hoort bij de kick.

We kunnen alleen maar vermoeden welke cocktail van TikTokfilmpjes, rappersgeratel, gore internetconversaties en drugsgebruik zo’n subcultuur van de leegte creëert

Ik heb de vader via Facebook mijn rouwbeklag overgemaakt. Een Waal uit Chimay, in Blankenberge aangespoeld. De dood van een kind komt overal even hard aan. Blankenberge, of all places, de thuishaven van influencer Acid. Zou die het verhaal al opgepikt hebben om zijn ongezouten mening te geven, of heeft hij het voorlopig te druk met de truitjesverkoop?

De hamvraag is natuurlijk hoe het kan dat die gabbers het pijnlijke van de situatie niet beseffen. Of wel? We kunnen alleen maar vermoeden welke cocktail van TikTok-filmpjes, rappersgeratel, gore internetconversaties en drugsgebruik zo’n subcultuur van de leegte creëert. Een gapende leegte, die noch Mozes, noch Mohammed blijkbaar kunnen opvullen.

Humor en satire

Niet dat we het internet de schuld van alles moet geven. Waar zijn de ouders van deze dappere lijkenpikkers? Wat hebben ze op school geleerd? Niks. Zal een flinke straf iets oplossen? Allicht niet. We moeten als maatschappij in de spiegel durven kijken en ons ook zelf schamen. We hebben een onderwijsprobleem, mankerende kennisoverdracht, een gezagsprobleem ook, maar daaronder zit nog een veel grotere uitdaging: jongeren het materiaal geven om een moreel kompas te smeden. Dat kan alleen met pedagogen die zelf sterk in het leven staan.

De Mohammed-cartoons sluiten een dwaling af die ergens met Mozes begon toen die de berg afdaalde. Het is een beeldenstorm die alle religieuze ideologieën aangaat

Religie kan daarin geen rol spelen, humor en satire daarentegen des te meer. De Mohammed-cartoons sluiten een dwaling af die ergens met Mozes begon toen die de berg afdaalde. Het is een beeldenstorm die alle religieuze ideologieën ongeldig verklaart als basis voor een maatschappelijke orde. Het idee van gouverneur Jeff Landry is even dwaas als de sharia-obsessie van moslims. Godsdienst hoort in het onderwijs niet thuis en mag een maatschappij niet determineren. In een seculiere samenleving is het vrijdenken de leidraad voor een morele code, die we dan maar gemakshalve ‘humanistisch’ zullen noemen.

Ik aarzel dat woord te gebruiken, want verenigingen als het Humanistisch Verbond zijn zelf oorden van verkalking en dogmatisme, meer nog, pleisterplekken van linkse weldenkendheid. Die ene keer dat een lokale afdeling van het HV me voor een lezing uitnodigde, moest buiten het medeweten van het hoofdbestuur gebeuren, fluisterde de organisator me toe. Een moedig man, ik knikte begrijpend.

We staan er alleen voor, en pas dan kunnen we mekaar tegenkomen. Denk ik, hoop ik.

Jeff Landry

Ni dieu, ni maître