De Tsjetsjeen Magomed Gadajev werd op 9 april vanuit Frankrijk naar Rusland gedeporteerd. Hij had verstek laten gaan bij zijn meldingsplicht bij politie. Dit nadat zijn uitzettingsprocedure eind maart in eerste instantie was stopgezet. Hij mocht toen de deportatiegevangenis na 145 dagen verlaten. Zijn advocaat wist de Franse rechtbank te overtuigen dat hij bij aankomst in de Russische deelrepubliek met zekerheid gefolterd zou worden. De Franse politie negeerde de beslissing van de eigen justitie echter. Ze ging, vreemd genoeg, toch over tot deportatie. Volgens Gadajevs echtgenote zou in de loop van april de beslissing over zijn verblijfsstatus worden genomen.

De 37-jarige Tsjetsjeen trad als getuige op in nog steeds onopgeloste zaken over verdwijningen en folteringen door politieambtenaren in Tsjetsjenië. Volgens Le Monde verzekerde het Franse Ministerie van Binnenlandse Zaken dat Gadajev een man is ‘die bekend staat om zijn langdurige banden met de islamitische en internationale jihad-bewegingen’.

Deportatie uit Frankrijk

Vlak vóór zijn uitzetting zou Gadajev volgens een bericht in de oppositiekrant Kavkazskij Oezjel uit protest in zijn eigen maagstreek hebben gestoken. Ondanks zijn verwonding werd de deportatie uitgevoerd. Na aankomst op 10 april op de luchthaven Sjeremetjevo in Moskou werd Gadajev aangehouden door medewerkers van de Russische geheime dienst FSB. Die zouden hem urenlang ondervraagd hebben. Ze waren geïnteresseerd in de redenen voor zijn vertrek uit Rusland en zijn uitzetting uit Frankrijk.

Volgens Kavkazskij Oezjel vertelden ze hem dat ze een overeenkomst zouden hebben om hem naar zijn voormalige woonplaats in Tsjetsjenië te sturen. De FSB-medewerkers lieten de Tsjetsjeen uiteindelijk toch lopen. Daarop kon deze in eerste instantie vanuit de Russische hoofdstad een vlucht naar zijn broer in West-Siberië nemen.

Alle Tsjetsjenen over één kam

Zijn arrestatie en uitzettingsprocedure in Frankrijk begonnen, net als voor vele andere Tsjetsjenen, na de onthoofding van de leraar Samuel Paty op 16 oktober 2020 door de 18-jarige Abdullakh Anzorov. Na de moord kondigde de Franse regering de mogelijke deportatie van Tsjetsjenen aan. De minister van Binnenlandse Zaken verzekerde daarbij echter dat het alleen zou gaan om personen die voor ernstige extremistische misdrijven waren veroordeeld.

Magomed Gadajev was gezien eerdere conflicten met de politie zeker geen heilige. Toch paste hij nauwelijks in het beeld van de moslimextremist. Wel stond hij binnen de diaspora bekend als een verklaard tegenstander van de Tsjetsjeense leider Ramzan Kadyrov.

Voorgeschiedenis van Gadajev

Volgens een begin april gehouden interview op svoboda.org was hij naar eigen zeggen tijdens de Tweede Tsjetsjeense oorlog getuige van foltering en misdrijven door regeringstrouwe troepen van Poetin-vazal Kadyrov. In 2004 werd Gadajev ontvoerd. Hij zou enkele maanden gevangen hebben gezeten. Uiteindelijk kwam hij vrij en week uit naar Kazachstan. Na bemiddeling door zijn vader en een hooggeplaatste vertrouweling van Aslan Maschadow, de in 2005 door de FSB gedode leider van de afscheidingsbeweging, kon Gadajev in 2006 terugkeren naar zijn geboorteland.

In november 2009 echter werd hij opnieuw ontvoerd. Hij zat wederom een aantal maanden vast in een kelder van de politie-eenheid OMON. In april 2010 kwam hij op vrije voeten. Hij werd echter door een agent gewaarschuwd dat Kadyrovs mannen een moord op hem beraamden. Hierop vluchtte hij met zijn vrouw via Moskou naar Polen. In 2012 vroeg hij asiel aan in Frankrijk. De plaatselijke autoriteiten maakten daar een ontmoeting mogelijk met Igor Kaljanin van de Russische regeringsorganisatie ‘Comité tegen Foltering’. Gadajev zou hem bewijzen hebben geleverd over folteringen in Tsjetsjeense gevangenissen. Die worden hem door Kadyrov zwaar aangerekend. Hij werd meerdere malen bedreigd.

Frans-Duitse onderscheiding retour

De Russische reporter en activiste Jelena Milasjina doet al jarenlang onderzoek naar misdrijven in de Kaukasusrepubliek. In 2017 ontving zij een Frans-Duitse onderscheiding voor bijzondere verdiensten voor de mensenrechten. Ze verklaarde op Novaja Gazeta die onderscheiding terug te hebben gestuurd naar de Franse ambassade in Moskou. De journaliste werd in 2020 met de dood bedreigd door Ramzan Kadyrov. Daarop tekenden zowel de Franse als de Duitse ambassadeur voor mensenrechten nog officieel protest aan bij de Russische regering.

Inmiddels echter schijnen beide landen volop mee te werken aan uitlevering van door de Tsjetsjeense autoriteiten om ongefundeerde en uiterst dubieuze redenen gezochte landgenoten. Milasjina: ‘Al vele jaren schrijf ik over ontvoeringen en illegale opsluiting in Tsjetsjeense geheime gevangenissen, foltering, mishandeling en verkrachting. Toen ik werd onderscheiden (in aanwezigheid van de Franse en Duitse ambassadeurs) dacht ik dat de vertegenwoordigers van deze twee grote Europese naties op zijn minst hadden gelezen wat ik schreef. Maar als dat het geval was, is het onwaarschijnlijk dat dit alles met Gadajev zou zijn gebeurd.’

‘Als het lot van een Tsjetsjeen werkelijk van belang zou zijn voor de leiders van die landen, zouden de Franse politieagenten in overeenstemming met de beslissing van de rechtbank hebben gehandeld. En een Russisch staatsburger zou zijn eigen maag niet hebben opengereten in een Franse deportatiegevangenis, alsof hij zich in een Russische cel bevond, waar doorgesneden aderen, dichtgenaaide monden en eindeloze hongerstakingen aan de orde van de dag zijn.’

Een zekere dood tegemoet

Televisiekanaal Dozjd (Rain TV) wijdde op 11 april een speciale uitzending aan de gedeporteerde Tsjetsjeen. Volgens mensenrechtenactivist Oleg Orlov van de stichting Memorial werd de 37-jarige tegenstander van Ramzan Kadyrov inmiddels opgehaald door Tsjetsjeense agenten in het Siberische Novy Oerengoj. Er was echter geen enkel opsporingsbevel tegen hem uitgevaardigd. De actie van politiemensen uit de Kaukasische deelrepubliek ontbeerde dus elke juridische grond. Toch greep de plaatselijke politie niet in.

In de gauwigheid werd daarop door de Tsjetsjeense justitie een strafzaak gefabriceerd voor vermeende wapenhandel in het begin van de jaren 2000. ‘Dagajev gaat een zekere dood tegemoet’, aldus Orlov. Amnesty International plaatste op haar site inmiddels een mail met een oproep aan de Franse president. De organisatie vraagt de president de uitzetting ongedaan te maken en Gadajev onverwijld terug te halen naar Frankrijk.

Jelena Milasjina

Gedeporteerde Tsjetsjeen zekere dood tegemoet