Begin augustus 1940 stortte ergens op het Engelse plattenland een Duits gevechtsvliegtuig neer. De nazi’s bombardeerden volop het ‘perfide Albion’, zoals ze het land aan de andere kant van het Kanaal bestempelden. De Duitse piloot overleefde de crash. Terwijl hij recht klauterde, merkte hij op dat er enkele Engelsen op hem kwamen aangelopen. Hij sprak een beetje Engels en vroeg met een ‘Allo ‘Allo-accent: ‘Are you going to shoot me?’ Een dame keek hem verbaasd aan. ‘No, we don’t do that in England’, antwoordde ze. ‘Would you like a cup of tea?’

Hoe onwaarschijnlijk de bovenstaande anekdote ook klinkt, het staat vermeld in het dagblad The Daily Express van 4 augustus 1940. Jeremy Paxman, de bekende BBC-journalist, verwijst ernaar in zijn boek The English. Zit er iets in het Engelse water dat de bevolking op het eiland zo anders en bijzonder maakt? Want, je moet toch toegeven dat die Engelsen… nou ja… zo verdomd Engels zijn.

Oude streken

Begin dit jaar toonden de Londenaars aan de wereld dat ze die oude streken niet hebben verleerd. Tijdens de grote stakingen van het metronetwerk trokken duizenden teleurgestelde pendelaars naar de bushaltes waar de lijnen wel nog actief waren. Dit gebeurde niet in chaos, maar het merendeel van de mensen ging volledig volgens het cliché geduldig in de meterslange rij staan. ‘An Englishman, even if he is alone, forms an orderly queue of one,’ noteerde de Hongaarse observator van de Engelsen, George Mikes, destijds. Na de verschrikkelijke aanslag tijdens het popconcert in Manchester in mei, vormden zich alweer ordelijke rijen van vrijwillige bloedgevers voor de gewonden.

Enkele weken later waren de Londenaars het slachtoffer van een andere terreuraanslag. Terwijl de mensen vluchtten voor de gruwel, liep een jongeman rustig verder met een halfvol glas bier. De onbekende was meteen het symbool voor het stoïcisme in het oog van terreur. Richard Angell, de directeur van de progressieve denktank Progress, moest in allerijl zijn maaltijd achterlaten in het restaurant waar hij zat. Hij stond er echter op om terug te keren en zijn rekening netjes te betalen.

Oude en nieuwe Engelsen

‘As I write, highly civilized human beings are flying overhead, trying to kill me’. George Orwell schreef deze zin als opening van zijn pamflet England, your England uit 1941. De schrijver vreesde dat het einde van zijn geboorteland nabij was, doordat de nazibommen steden in brand staken. Zijn schets van toen is nog zeer actueel. Orwell loofde de typische humor, de vrijheidsdrang en het individualisme van de Engelsen én hun diepe respect voor de wet. Een vroegere werknemer voor de Europese Commissie vertelde me niet zo lang geleden nog dat de Engelsen het moeilijkste doen over de besluiten van de Commissie. Maar eens de besluiten wet worden, voeren zij die het meest nauwgezet uit.

Uiteraard is de wereld veranderd sinds de jaren 1940. Het ooit zo typische flegma is al langer niet meer de standaard. De emotionele reactie van de bevolking op de dood van Diana, nu meer dan twintig jaar terug, was tekenend voor de verandering. Maar het is niet weg. Zoals Orwell terecht opmerkte: ‘England, together with the rest of the world, is changing’. Maar hij maakte meteen de vergelijking met een jeugdfoto die je van jezelf ziet. Je hebt niet veel meer gemeen met dat kind van vijf op de foto. Niets, uitgezonderd dat jij toevallig dezelfde persoon bent.

’t Zit in ’t water

‘Engeland will always be Engeland’. Kijk maar naar die brexit. Ze keren zich af van het continent en pakken dat nogal amateuristisch aan. Ja, er moet daar toch iets in dat water zitten. Waarom anders neemt de Queen, waar ze in de wereld ook heen trekt, Engels water mee voor haar thee?

Eric Idle, lid van Monty Python, heeft misschien het antwoord: ‘Mensen denken dat “Python” toont hoe de Engelsen echt zijn. Daar zit een zekere grond van waarheid in.’

Harry De Paepe is de VK-kenner van Doorbraak. Hij schreef het boek ‘Stiff Upper Lips. Waarom de Engelsen zo Engels zijn’ (Uitgeverij Vrijdag) samen met VRT-journalist Flip Feyten. Op 21 september wordt het voorgesteld in Boekhandel ‘De Zondvloed’ in Mechelen. Binnenkort ook te koop in de webshop van www.doorbraakboeken.be.

Vanaf 1 oktober kunt vijf zondagen na mekaar op Klara de radioreeks ‘Stiff Upper Lips’ beluisteren.

Jeremy Paxman

Stiff Upper Lips: waarom zijn die Engelsen zo Engels?