In de toespraak van Emanuel Macron tot de natie vorige week zat een kort zinnetje waaraan in de perscommentaren tot nu toe weinig aandacht werd besteed. Sprekend over ‘onze Afrikaanse vrienden’, opperde de Franse president dat Frankrijk de schuld van de armste Afrikaanse landen moet kwijtschelden, eens de coronacrisis achter de rug is.

Zonder bevredigend resultaat

Een zeer nobele intentie, op het eerste gezicht. Unconditional cash relief, zoals ‘gratis geld’ heet in het jargon van de ontwikkelingshulp — pardon: ‘ontwikkelingssamenwerking’, moeten we vandaag zeggen — zou de meest efficiënte manier zijn om Afrika te helpen, ‘omdat mensen zelf het best weten waaraan zij behoefte hebben’, schreef Carlijne Vos vorig jaar in een artikel voor de Nederlandse Volkskrant.

De journaliste liet in dat stuk haar licht schijnen over een aantal ontwikkelingsprojecten in Afrika, zoals het Amerikaanse GiveDirectly of het project 100Weeks van de voormalige Nederlandse diplomaat en econoom Jeroen de Lange. Die werkte in Rwanda en Oeganda voor het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Wereldbank en zag er, aldus nog Carlijne Vos ‘hoe honderden miljoenen aan ontwikkelingsgeld over de balk werden gegooid zonder bevredigend resultaat.’ Bij de twee genoemde projecten geven de donors, zonder daar enige voorwaarden aan te koppelen, geld aan hulpbehoevenden in de hoop dat ze daar op middellange termijn zelf een inkomen mee genereren.

Ongelukkige timing

Het kwijtschelden van de schulden van Afrikaanse landen kan je ook onderbrengen in deze categorie van unconditional cash relief. De vraag is echter of Macron er goed aan deed om deze denkpiste in volle coronacrisis te lanceren. De timing is op zijn zachtst gezegd nogal ongelukkig. Op een moment dat honderdduizenden kleine- en middelgrote bedrijven, eenmanszaken en zelfstandigen kreunen onder de schulden, moet het morgen niet verbazen als er op veel plaatsen bitter gereageerd wordt op de presidentiële generositeit.

Nadine Morano, tussen 2009 en 2012 minister voor Beroepsopleiding en staatssecretaris voor Gezinszaken onder president Sarkozy en vandaag Europarlementslid voor Les Républicains, reageerde furieus op het idee van Macron. Morano staat al langer bekend om haar vrijpostigheid. Ze reageerde ze furieus via Twitter: ‘Een schuld kan je zomaar niet kwijtschelden, maar wordt altijd wel betaald door iemand, in dit geval door de Fransen die het beu zijn om voor Afrika te moeten betalen zonder dat daar enige beperking van de immigratie of de demografie tegenover staat.’

Une dette ne s’efface pas elle est toujours payée par quelqu’un et donc les Français … qui en ont marre de payer pour l’Afrique sans aucune contrepartie de maîtrise de leur immigration et la maîtrise de leur démographie ! https://t.co/SCrIG9rLGD

— Nadine Morano (@nadine__morano) April 13, 2020

Nu zou je kunnen argumenteren dat Macrons suggestie politiek niet meer dan gepast is, mocht ze Afrika effectief helpen om tegen de coronapandemie te strijden. Maar tot nader order is het continent veel minder door het virus getroffen dan Europa, Azië en Amerika. Vandaag een dergelijke schuldverlichting in het vooruitzicht stellen, is dus op zijn minst voorbarig en in de context van corona weinig relevant. Misschien kaderde Macrons uitspraak in een charmeoffensief richting het zuiden. De Franse diplomatie moet al twee decennia lijdzaam toezien hoe haar invloed in Afrika tanende is. De Angelsaksische, en meer nog de Chinese aanwezigheid vult vandaag steeds meer de leemte op die het gestage teloorgaan van la Françafrique er heeft nagelaten.

2000 miljard dollar

Maar de essentiële vraag is natuurlijk of het kwijtschelden van schulden de Afrikanen ook echt kan helpen, zolang er fundamenteel niets verandert in de mentaliteit ginder. Want de Europese landen hebben in het verleden de schulden van heel wat Afrikaanse landen al meermaals unilateraal verlicht. Veel zoden heeft dat niet aan de dijk gezet. Het duurde nooit lang of de landen in kwestie zaten opnieuw tot over hun oren in de schulden.

Mensen vergeten ook snel welke kolossale sommen er in het kader van ontwikkelingssamenwerking de voorbije decennia van het rijke noorden naar het arme zuiden stroomden, zonder dat de situatie er voor de mensen ter plaatse op verbeterde. Tussen 1960 en 2018 kreeg Afrika omgerekend 2000 miljard dollar toegestoken aan ontwikkelingshulp, zo’n 35 miljard dollar per jaar. Dat is tientallen keren meer dan Europa na de Tweede Wereldoorlog ontving via het Marshallplan. Degenen die ervan profiteerden, waren de Mobutu’s en de Bokassas’s van deze wereld, de corrupte staatshoofden die er paleizen mee bouwden aan de Azurenkust.

Slechts één gelukkige

Ondanks zijn politiek correcte generositeit kon Europa de explosie van de Afrikaanse nataliteit en demografie niet verhinderen en een daaraan gekoppelde ongecontroleerde massa-immigratie richting Europa al evenmin tegenhouden. Afrika is rijk aan olie en grondstoffen, maar zijn verwerkende industrie telt na decennia ontwikkeligshulp slechts voor twee procent in die van de wereld. Daarvan wordt 9/10e dan nog eens gerealiseerd door 2 van de 52 landen op het continent, Egypte en Zuid-Afrika.

Afrikakenner Bernard Lugan gaf vele jaren les aan de universiteit van Kigali in Rwanda. Na de genocide van 1994 trad hij op als expert voor het Arushatribunaal dat de verantwoordelijken van de volkerenmoord moest berechten. Vandaag geeft hij het online magazine L’Afrique réelle uit, een van de best geïnformeerde nieuwbrieven over Subsahara Afrika. Hij merkte na de oproep van Emmanuel Macron vorige week fijntjes op dat er maar één gelukkige zal zijn als Europa morgen ondoordacht nog eens de schulden van heel Afrikaanse landen annuleert en dat is China.

Europa betaalt

China scheldt geen schulden kwijt. Het land doet ook niet aan unconditional cash relief. China investeert en geeft veel ‘goedkope’ leningen aan Afrika die de individuele landen echter wel moeten terugbetalen. En, schrijft Bernard Lugan, aangezien heel wat Afrikaanse landen deze leningen nooit zullen kunnen terugbetalen, kan Beijing als onderpand de hand leggen op steeds grotere porties aan Afrikaanse infrastructuur. Hij geeft het recente voorbeeld van Zambia. Daar is de de nationale radio- en televisiemaatschappij ZNBC al in Chinese handen is. De regering moet er nu besprekingen aanvatten over het afgeven van de luchthaven van Lusaka en van ZESCO, de nationale elektriciteitsmaatschappij.

We zouden het op een cynische manier kunnen formuleren. Zij die op zijn minst schuldig verzuim pleegden in de coronacrisis, krijgen aan spotprijzen de Afrikaanse infrastructuur in handen die gratis gebouwd werd met Europees ontwikkelingsgeld. Of zoals Lugan het zegt: ‘Terwijl China Afrika in de schulden steekt, stelt Europa voor om deze schulden te betalen.’

Jeroen de Lange

Moet Europa de schulden van Afrika kwijtschelden?