Dinsdagochtend 16 februari oordeelde de Nederlandse rechter dat er geen wettelijke basis is voor de avondklok. De avondklok werd daarmee per direct ingetrokken. De Nederlandse regering is in hoger beroep gegaan. Diezelfde dag won ze een spoedzitting over de vraag of de opschorting van de rechter tot aan het hoger beroep ongedaan kon worden gemaakt.

Voor die spoedzitting was reden. In de zuidelijke provincies Noord- Brabant en Limburg — beide grenzen aan België — wordt het hele jaar toegeleefd naar carnaval. Dat kon dit jaar niet gevierd worden. Indien op de laatste avond alsnog was losgegaan, had dat zeker nieuwe besmettingen opgeleverd.

Geen juridische basis

De avondklok was gebaseerd op de Wet bijzondere bevoegdheden burgerlijk gezag (Wbbbg). Die is bedoeld voor noodgevallen waarbij snel gehandeld moet worden, zoals oorlog, brand of dijkbreuk. Corona begon al afgelopen maart. Sindsdien is meerdere malen vergaderd en gedebatteerd over mogelijke maatregelen. Per december werd zelfs een aparte coronawet van kracht. Van ‘acute noodsituatie’ is geen sprake meer. De coronawet voorzag echter niet in de mogelijkheid van een avondklok. Daarom werd teruggevallen op de noodgevallenwet. Die is daar niet voor bedoeld. Zoals de rechtbank toelichtte, zijn maatregelen tegen corona gerechtvaardigd, maar moet daarvoor wel een juridische basis zijn. Het hoger beroep dient vrijdag.

Daarnaast diende het kabinet een wetvoorstel in om de coronawet op dit punt aan te passen. Met een spoedbehandeling kan het vrijdag al aangenomen zijn door Tweede en Eerste Kamer. Twee nadelen. Ten eerste staat een ruime Kamermeerderheid achter het nemen van maatregelen, maar daarom nog niet achter de avondklok. Kritische Kamerleden zullen ook inhoudelijke argumenten willen horen voor de avondklok. Ten tweede is haastige spoed zelden goed. Zo’n snelle behandeling kan ten koste gaan van de zorgvuldigheid. De Kamer ging in januari nog akkoord met het gebruik van de Wbbbg als basis voor de avondklok. De slachtoffers van de toeslagenaffaire zullen zich afvragen waarom de regering wél snel kan handelen als ze zelf in de problemen zit.

Nieuwe blamage voor Grapperhaus

Het incident is vooral pijnlijk voor Ferdinand (Ferd) Grapperhaus, de minister van Justitie. Na het uitbreken van corona was hij voorstander van een harde lijn tegen overtreders van de coronamaatregelen. In augustus hertrouwde de weduwnaar. Foto’s daarvan doken op in de media. De gasten bleken zich niet aan de afstand van anderhalve meter te houden. Vastgelegd werd hoe Grapperhaus zijn schoonmoeder omhelsde.

Hij overleefde het Kamerdebat. Toen hem een boete werd opgelegd, kwam het kabinet met een wijziging van het sanctiebeleid. De hoogte van de coronaboetes werd verlaagd, ook met terugwerkende kracht. Coronaboetes leverden eerst nog een strafblad op. Oproepen om vrijwillig af te treden, legde hij naast zich neer. In plaats daarvan gaf hij zijn hoge plaats op de kandidatenlijst op, om lijstduwer te worden. Nummer 50.

Zijn partij, het christendemocratische CDA, heeft een reputatie op te houden als het gaat om justitieministers. Job de Ruiter (1977-1982), Ernst Hirsch Ballin (1989-1994 en 2007-2010) en Piet Hein Donner (2002-2006) waren topjuristen. Voorgangers die bij een omstreden maatregel — want dat is de avondklok nu eenmaal — op zijn minst naar de juridische basis zouden hebben gekeken. De Ruiter en Hirsch Ballin belandden vanuit de academische wereld op hun ministerstoel. Donner was rijksambtenaar. Grapperhaus was partner bij een advocatenkantoor. Iets om in gedachten te houden als weer gepleit wordt voor een zakenkabinet met mensen uit de private sector.

Viruswaarheid

De rechtszaak was aangespannen door de actiegroep Viruswaarheid. Die is niet alleen tegen de avondklok. De groep meent dat corona hooguit een griepje is. Ze ontkennen dat de ziekenhuizen vol hebben gelegen met coronapatiënten. Het vaccin is volgens hen in werkelijkheid ‘gentherapie’. Betrokkenen bij Viruswaarheid — dat aanvankelijk ‘Viruswaanzin’ heette — dragen geen mondkapjes (zo heten mondmaskers in Nederland).

Aanvoerder is Willem Engel. Hij gaf ooit een dissertatietraject in de biofarmacie aan de Universiteit Leiden op om dansleraar te worden. Zijn coronakritiek rechtvaardigt hij met zijn natuurwetenschappelijke achtergrond. Het lijkt een familietrekje om in de clinch te liggen met de overheid. Vader Cees werd als huisjesmelker uitgekocht door de gemeente Rotterdam. In 2017 haalde hij opnieuw het nieuws toen de omstreden camping Fort Oranje werd ontruimd, waarvan hij eigenaar was. Advocaat Jeroen Pols, ook betrokken bij Viruswaarheid, spant al jaren namens de familie rechtszaken aan tegen de overheid. Is Engel werkelijk bezorgd om het beleid of zet hij namens zijn familie de vete met de overheid voort? Het werkt in zijn nadeel dat hij lijkt te genieten van de aandacht.

Cees van der Staaij

Daarom zijn er nog wel bedenkingen mogelijk tegen de avondklok. In andere landen heeft de invoering daar niet altijd het aantal besmettingen doen dalen. Cees van der Staaij, fractievoorzitter en lijsttrekker van de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP), vond invoering van de avondklok een teken van onmacht, niet van daadkracht.

In tegenstelling tot Engel bestrijdt de SGP niet het coronabeleid of de overheid. De SGP heeft het coronabeleid vrijwel altijd gesteund. De partij heeft bezwaar tegen deze concrete maatregel. Die gaat uit van de gedachte dat tijdelijk inperken de besmetting blijvend oplost. Maar als na die periode verlenging volgt, weegt dat zwaar op de burgers. Is het dan niet realistischer om aan te nemen dat het virus voorlopig een gegeven blijft en dus de samenleving weliswaar op een lager pitje, maar niet volledig stil te zetten?

Intelligente of harde lockdown?

Van der Staaij pleit eigenlijk voor het beleid zoals de regering dat in het voorjaar van 2020 voerde. Toen was er weliswaar een lockdown, maar werd niet de volledige economie stilgezet. Indertijd werd dit ‘intelligente’ lockdown genoemd, in tegenstelling tot de ‘harde’ lockdown van sommige andere landen.

Afgelopen najaar legde premier Rutte zich in een Kamerdebat neer bij het gegeven dat een meerderheid een mondkapjesverplichting wil. Tot dan had hij altijd Jaap van Dissel gevolgd, de RIVM-directeur die mondkapjes als een vorm van schijnveiligheid zag. Sindsdien lijkt het kabinet steeds strengere maatregelen op te leggen, nog voordat er sprake was van een Britse mutatie.

Nederlanders geven altijd hun mening, om verder gezagsgetrouw te zijn. Na negen maanden gehoord te hebben dat het Nederlandse beleid ‘intelligenter’ was dan andere landen, is het een overgang om alsnog streng te worden. Psychologisch komt het neer op tegen het einde van een lange marathon te zien hoe de finishlijn naar achter wordt verlegd.

Landen die aanvankelijk strengere maatregelen namen, zoals buurlanden België en Duitsland, namen ook maatregelen tegen de Britse variant. Toch laten die op economisch terrein voorzichtig ruimte voor versoepelingen. De economische schade die Nederland afgelopen voorjaar nog beperkte, wordt nu alsnog opgelopen. Omdat de buurlanden het omgekeerde doen, neemt ook de relatieve schade toe. Zijn het de Nederlandse burgers die aan het einde steken laten vallen, of zijn het de landelijke politici?

Jeroen Pols

Avondklok onwettig, blamage Nederlands coronabeleid