Een week voor de Russische inval in Oekraïne was er op televisie de Arte documentaire ‘Poetin- de terugkeer van de Russische beer’. De insteek van de reportage: Poetin is er in geslaagd Rusland weer een militaire grootmacht te maken. Dat het land economisch niet gelijk is aan de VS of China, hooguit aan Italië of Spanje, doet daar niks aan af. Poetin zet namelijk in op digitale oorlogsvoering en op de inzet van huurlingen. De enkele keer dat Russische troepen een buitenlandse operatie uitvoeren, zoals in Syrië, worden geen grondtroepen ingezet. Hooguit worden doelen beschoten door de Russische luchtmacht. Een relatief betaalbare manier van oorlogsvoering met nauwelijks kans op verlies van Russische soldaten.

Poetin lijkt de afgelopen twintig jaar slimmer geopereerd te hebben dan westerse leiders. Waarom zet hij dit alles op het spel door alsnog een conventionele oorlog te beginnen met Oekraïne?

Herwaardering NAVO

‘Schoenmaker, blijf bij je leest’. Af en toe een documentaire zien en soms een boek lezen maakt een stukjesschrijver nog geen autoriteit op het gebied van defensie of internationale betrekkingen. In Nederland is het afgelopen halve jaar wel veel aandacht besteed aan dreigingen, ook militair. De strekking daarvan doorgeven valt binnen verslag doen van Nederland.

Alle academische experts en hooggeplaatste militairen opsommen die sinds afgelopen najaar aanschoven in debat- en duidingsprogramma’s zou langdradig worden. De strekking: Rusland en China hechten weinig waarde aan de op vrijhandel en democratie gebaseerde naoorlogse wereldorde. Zelfs als militair conflict uitblijft, moet erkend worden dat die landen vooral uitgaan van machtspolitiek en (economisch) eigenbelang. Kortom, een publiciteitsoffensief voor de NAVO.

VVD: pro-NAVO

Menig rechtse Nederlander herkent zich minder in de VVD van Mark Rutte (sinds 2006) dan in die van eerdere rechts-liberale partijleiders Pieter Oud, Hans Wiegel of Frits Bolkestein. Des te opvallender dat sinds afgelopen najaar een klassiek VVD-standpunt van stal is gehaald: steun aan NAVO en defensie. Tijdens de debatten over het wel of niet plaatsen van kruisraketten, eind jaren ’70 en begin jaren ’80, was de VVD als enige grote partij vóór plaatsing.

Afgelopen oktober sprak Tweede Kamerlid Jeroen van Wijngaarden over defensie bij de plaatselijke VVD-afdeling. Hij had de NAVO-Assemblée bijgewoond, waar hij ongetwijfeld Theo Francken gesproken heeft.

Bij het jongste VVD-congres bleek sprake van een meningsverschil tussen partijleiding en achterban. Op één punt consensus: meer aandacht voor defensie en NAVO. De buitenland- en defensiecommissies en het wetenschappelijk bureau (denktank), de Teldersstichting, organiseerden meerdere (digitale) bijeenkomsten over defensie, en over Oekraïne en Rusland. Naast van Wijngaarden nam fractiegenoot en defensiewoordvoerder Ruben Brekelmans hieraan deel.

Boekestijn en De Wijk

Actualiteiten- en duidingsprogramma’s nodigen regelmatig Rob de Wijk uit. Naast historicus van de internationale betrekkingen is hij directeur van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies. Sinds enkele jaren heeft hij met collega-historicus (ook gespecialiseerd in internationale betrekkingen, maar dan aan de Universiteit Utrecht) Arend Jan Boekestijn een wekelijks programma op de commerciële radiozender BNR. De verrassende titel: Boekestijn en De Wijk.

Sinds half januari gingen de afleveringen standaard over Rusland en/of Oekraïne. Wilt u, ondanks de ernst van het onderwerp, lachen (schijnt goed voor het moreel), beluister dan het begin van de uitzending van 4 februari. 28 januari was David Criekemans (Universiteit Antwerpen) in het programma te gast.

Wilt u slechts één aflevering beluisteren, neem die van 11 februari. Die ging over de verhouding van Rusland met China. Ogenschijnlijk zijn Poetin en Xi bondgenoten: autocraten die democratische oppositie smoren en de Amerikaanse hegemonie hekelen. Wat als de twee een niet-aanvalsverdrag hebben gesloten, zodat Poetin Oekraïne kan inlijven en China Taiwan?

Met één tegenwerping. Er is één begrip uit het internationaal recht waar China waarde aan hecht: de onschendbaarheid van nationale soevereiniteit. In spreektaal: ‘andere landen hebben niks te zeggen over wat in eigen land gebeurt’. De wereld heeft zich niet te bemoeien met Chinese aangelegenheden, dus niet met Tibet, de Oeigoeren of Hongkong. Taiwan? Geen onafhankelijk land, maar opstandig Chinees gebiedsdeel.

Blijft Poetin nuttig voor Xi?

Daar wringt de schoen. Rusland erkende deze week de onafhankelijkheid van twee volksrepublieken in Oost-Oekraïne. Dus kunnen andere landen – in navolging van Litouwen – Taiwan erkennen. Wat Poetin bijna dwingt te stellen dat Oekraïne geen onafhankelijk land is, maar onderdeel van Rusland.

Op TV5Monde wordt het Franse duidingsprogramma C’dans l’air uitgezonden. De afleveringen staan op YouTube. Ook dit gaat sinds afgelopen maandag over Oekraïne en Rusland. Ook hier werd gewezen op het verschil in belangen. In tegenstelling tot Rusland is China ook exportland. Internationale conflicten zijn nadelig voor de wereldhandel.

Wagner, het schaduwleger van Poetin

De aflevering van 22 februari had in het panel een in Oekraïne gespecialiseerde journaliste, Annie Daubenton. Zij schreef het boek Ukraine, l’indépendance à tout prix.

De aflevering van 17 februari besprak de Franse terugtrekking uit Mali. Relevant is panellid Alexandra Jousset. Zij maakte de documentaire Wagner: L’armée de l’ombre de Poutine. Wagner werd vermeld in de Arte-reportage aan het begin van dit artikel. Dit bedrijf verhuurt Russische huurlingen. Zij opereerden in Syrië. Meerdere Afrikaanse landen verkiezen momenteel hen boven Amerikaanse of Franse troepen.

Je hoeft niet bekend te zijn met het verloop van de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) om te beseffen wat het nadeel is van huurlingen, als soldij uitblijft.

Otto Fricke

Tot voor kort kenden weinig Nederlanders Otto Fricke, Bondsdaglid voor de liberale FDP. Nu die partij weer regeert, verschijnt hij in Nederlandse media. Woensdag 23 februari legde hij op de radio uit dat het in Duitsland niemand verbaast dat bondskanselier Scholz afgelopen dinsdag oliepijpleiding Nordstream 2 in de ijskast zette. Duitsers houden zich op de vlakte, maar eens het besluit genomen pakken ze door. Buitenlanders zagen dit als kenmerkend voor Angela Merkel, maar het is volgens hem een Duits trekje. Effectiever dan de politieke cultuur in sommige andere landen: meteen grote woorden, zonder te weten of daden volgen.

Fricke moet al jaren aan buitenlanders uitleggen waarom Duitsland, feitelijk leider van Europa, zich drukt bij militaire missies. In Duitsland ligt dat gevoelig vanwege WO II, in ieder geval nog bij zijn generatie (geboren in 1965). Misschien dat premier Mark Rutte, de langstzittende regeringsleider na Orban, de Duitse regering kan bewegen om vanwege Oekraïne toch deel te nemen aan een missie.

Wie het gesprek beluistert, hoort dat hij het voorzichtig en genuanceerd bracht. De NOS koos voor een andere kop: “Rutte moet voortouw nemen in bewapening Duitsland”. De studio staat nu eenmaal in het westen van Nederland, ver van de oostgrens. Het Nederlandse onvermogen om zich in de buurlanden te verdiepen blijft hardnekkig.

Bij voorbaat verloren?

Hoe je het ook wendt of keert, de Verenigde Staten leden gezichtsverlies door Afghanistan en in 2003 de invasie van Irak. Dus wat bezielt Poetin om die fouten te herhalen?

Jonathan Holslag en de hierboven vermelde Nederlanders stonden jaren tamelijk alleen in hun pleidooi om meer oog te ontwikkelen voor machtsverhoudingen en de noodzaak om NAVO en nationale legers te versterken. Nu bewijst Poetin hun gelijk.

Poetin probeerde de afgelopen jaren het Westen uit elkaar te spelen. De inname van de Krim leidde ertoe dat de rest van Oekraïne meer een eenheid en prowesters werd. Als Russische troepen in Oekraïne bewerkstelligen dat het Westen zich herenigt, heeft Poetin – zelfs als hij geheel Oekraïne inlijft – netto verloren. Hij stond op winst. Wat bezielde hem?

Jeroen van Wijngaarden

Wat bezielt de Russische beer?