Op 28 januari 2020 onthulde president Donald Trump zijn ‘Deal of the Century’, de definitieve overeenkomst die het conflict tussen Israël en de Palestijnen eens en voorgoed zou oplossen. Het stoorde hem blijkbaar niet dat het om een overeenkomst ging tussen hemzelf en de Israëlische premier Benjamin Netanyahu. Er was geen enkele consultatie met de Palestijnse Autoriteit, om wie het tenslotte te doen was.

De meest opvallende paragraaf in dit document was het voorstel de Jordaanvallei en de belangrijkste nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever en hun omgeving te annexeren. Zoals Israël vroeger al de Golanhoogten en Jeruzalem geannexeerd had. Dat zou betekenen dat de Palestijnse gebieden nog eens een groot gedeelte zouden verliezen. En ze omvatten nu al slechts 22% van het historische Palestina.

Voeg daar nog ongeveer 13% aan toe voor het traject van de afscheiding — voor de Israëli’s het ‘Veiligheidshek’, voor de Palestijnen de ‘Apartheidsmuur’ — en de nederzettingen in zone C. Het valt dan niet moeilijk te begrijpen dat daarmee de plannen voor een onafhankelijke, aaneengesloten en leefbare Palestijnse staat naast Israël voorgoed onmogelijk gemaakt worden. Dit verklaart ook het felle protest van de Palestijnse autoriteit tegen dit annexatievoorstel.

Godsgeschenk voor Netanyahu

Voor Benjamin Netanyahu, die dit Amerikaanse voorstel als een godsgeschenk begroette, leek dit de kans op een herverkiezing te versterken. Die overwinning had hij nodig om zijn juridische onschendbaarheid te bewaren, nu hij steeds meer door een aantal zware processen wegens corruptie bedreigd werd. Met het voorstel hoopte hij zich van de steun van de extreem zionistische rechterzijde te verzekeren. Donald Trump kocht met dit gebaar de goede wil en steun van de machtige pro-Israëlische lobby in eigen land. Iets wat in een (her)verkiezingsjaar bijzonder welkom was.

Sommige Europese landen, waaronder vooral Frankrijk, protesteerden tegen deze geplande annexatie. In de kringen rond Netanyahu werd dit protest zoals gewoonlijk weggewuifd als een zoveelste uiting van hardnekkig Europees antisemitisme. Want hadden zowel Frankrijk als Duitsland niet onlangs de ‘onredelijke, disproportionele en onfaire’ kritiek op de staat Israël veroordeeld als antisemitisme? Waardoor het Europese protest meer op een proformagebaar dan op een echt verzet leek? En zo kon de Israëlische regering het protest gemakkelijk negeren.

Israëlisch verzet tegen annexatie

Toch waren de zaken niet zo eenvoudig als ze in Washington en Jeruzalem gepercipieerd of in elk geval voorgesteld werden. Tenslotte hadden onverdachte Israëlische patriotten als David Ben Goerion, de Vader des Vaderlands, en filosofen als Jeshjahoe Leibowitz, naast vele anderen, tegen een permanente bezetting gewaarschuwd. Dit reeds in 1967, vlak na de grote overwinning tijdens de Zesdaagse Oorlog.

En wist men dan niet dat, wanneer een tweestatenoplossing onmogelijk bleek, er weinig anders overbleef dan het perspectief van één staat, van Gaza tot de Jordaan? Dat zou een stresstest blijken voor de verdedigers van Israël als een Joodse en democratische staat. Zoals de vooruitzichten steeds duidelijker lieten blijken was het ogenblik naderbij gekomen, waarop een niet-Joodse bevolking van islamitische en christelijke Palestijnen, Druzen en Bedoeïenen in deze éne staat de meerderheid zouden vormen. Voor welke keuzes stond Israël dan?

Indien het, in de lijn van zijn democratisch zelfbeeld, dezelfde rechten aan alle inwoners zou verlenen, was de kans reëel dat het snel afgelopen zou zijn met de zionistische droom. Indien het, anderzijds, die rechten voor niet-Joden zou ontkennen of in elke geval beknotten, zou het zowel intern als wereldwijd in een onhoudbare positie kunnen belanden. Het verzet tegen deze annexatieplannen kwam daarom niet alleen vanuit het kleine, electoraal verwaarloosbare Israëlische vredeskamp, maar ook vanuit invloedrijke kringen die de omvang van dit vredeskamp ver overschrijden.

Een tijdlang had men kunnen denken dat de oppositie onder leiding van Benny Gantz voet bij stuk zou houden tegen deze annexatieplannen, maar Benny Gantz blies een tijdlang warm en koud, om er tenslotte mee in te stemmen dat deze plannen een onderdeel zouden vormen van de coalitiegesprekken.

Realistisch, duurzaam vredesproces

De grillige aanpak van de coronacrisis heeft de electorale positie van Donald Trump nog niet fundamenteel aangetast. Toch heeft het hem en zijn steungroep en sponsors voldoende nerveus gemaakt om toch iets voorzichtiger om te gaan met hun onvoorwaardelijke steun aan Benjamin Netanyahu. Het lijkt erop dat ook Netanyahu zijn reeds in september 2019 aangekondigde annexatieplannen misschien wel voorlopig van de tafel zou kunnen halen.

Daarmee is het probleem uiteraard niet opgelost, zolang er geen uitzicht komt op een ‘wederzijds onaanvaardbare vrede’ tussen Israël en de Palestijnen, zoals wijlen David Susskind het zo treffend uitdrukte. Over de vorm die een dergelijke vrede zal moeten aannemen bestaan uiteraard verschillende, elkaar uitsluitende scenario’s. Maar een realistisch en duurzaam vredesproces moet in ieder geval de politieke en sociale rechten en de economische leefbaarheid van de Palestijnen voldoende garanderen om een slaagkans te hebben.

Dat zal zeker niet het geval zijn indien het Palestijnse grondgebied als een peau de chagrin zichtbaar onder de voeten van de helft van de bevolking van de regio verschrompelt, terwijl er geen enkele zekerheid is dat ze na die annexatie ook als volwaardige medeburgers met gelijke rechten zullen begroet en behandeld worden.

Jeshjahoe Leibowitz

Annexatieplannen Netanyahu: waar ligt de demografische grens?