De eerste eigen Belgische imamopleiding werd eind vorig jaar door toenmalig minister van Justitie Koen Geens (CD&V) nog met veel bombarie aangekondigd. De recente terreuraanslagen in Frankrijk en Oostenrijk zetten de nood daaraan nog maar eens op scherp. Maar die veelbesproken imamopleiding lijkt vooralsnog een stevige slag in het water. Ook minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) erkent dat het anders en beter moet.

Universitaire opleiding voor imams

Het was een van de belangrijkste aanbevelingen van de parlementaire onderzoekscommissie die werd opgericht in de nasleep van de aanslagen van 22 maart 2016. Ons land moest zo snel mogelijk zelf een universitaire opleiding organiseren voor iedereen die bedienaar van de islamitische eredienst wilde worden. Lees: de imams, die tot vandaag hun opleiding steevast in het buitenland genoten. Heel vaak zijn zij noch de landstalen noch de westerse normen en waarden machtig.

De islamistische terreuraanslagen in Frankrijk en Oostenrijk zetten de kwestie opnieuw prominent op de politieke agenda. Die nieuwe moslimterreur inspireerde Europees president Charles Michel — altijd wel voor een holle uitspraak te vinden – vorige week zelfs tot een hoogst opmerkelijk pleidooi voor een Europees instituut voor de opleiding van imams. Uitgerekend Michel trok in ons land als premier nochtans al mee aan de kar voor een eigen Belgische opleiding.

Moslimexecutieve

Eind vorig jaar leek er ook effectief schot in de zaak te komen. In een behoorlijk triomfalistisch persbericht dat het kabinet van toenmalige minister van Justitie Koen Geens hierover einde december 2019 verspreidde, kreeg de moslimexecutieve de organisatie van de opleiding toebedeeld. Die moslimexecutieve richtte hiertoe prompt een gloednieuwe vzw op: AFOR (Académie de Formations et de Recherches en Etudes Islamiques). Die moest instaan voor de invulling van de theologische vakken én voor de aanstelling van de docenten die aspirant-imams – in tegenstelling tot de zogenaamde import-imams — vertrouwd kunnen maken met onze westerse normen en waarden.

Naast het theologische luik zou de nieuwe opleiding ook een algemeen beschouwend luik omvatten, met een aantal vakken die de studenten aan de Leuvense universiteit zouden kunnen volgen binnen het bestaande kader van de opleidingen Godsdienstwetenschappen en Arabistiek. Gaande van recht en politieke wetenschappen over godsdienstpsychologie en -sociologie tot Arabische filosofie.

Onduidelijk vervolgtraject

Intussen zijn we net geen jaar verder, en heeft het er alle schijn van dat de Belgische imamopleiding perfect het midden houdt tussen een pr-stunt en een doodgeboren kind. Welgeteld vier studenten meldden zich bij het begin van dit academiejaar nog in Leuven aan. Mijlenver verwijderd dus van het streefgetal van 30 waar minister Geens het vorig jaar nog over had. Ook over het verdere theologische vervolgtraject waarvoor de vzw AFOR verantwoordelijk is, heerst grote onduidelijkheid. Net zoals over die vzw zelf overigens. Die is zo nauw verweven met de moslimexecutieve dat een mens zich afvraagt waarom er zo nodig een aparte vzw in het leven moest worden geroepen.

‘De vakken die wij hier op onze universiteit aanbieden in het kader van die opleiding zijn al veel langer bestaande vakken, waar de moslimexecutieve dus ook helemaal geen inspraak in heeft,’ verduidelijkt Jo De Tavernier, decaan van de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen aan de KULeuven. ‘Omgekeerd draagt onze universiteit ook geen enkele verantwoordelijkheid in die opleiding tot imam. De moslimexecutieve heeft ons enkel gevraagd of de studenten die zich bij de vzw AFOR inschreven bij ons ook een aantal specifieke vakken kunnen volgen. Maar eerlijk: ik heb tot nog toe ook nog nooit een gedetailleerd plan te zien gekregen voor de theologische invulling van die opleiding. Noch over het aantal vakken, noch over het aantal studiejaren, noch over het vervolgtraject dat de studenten zouden moeten volgen als ze hier hun examens hebben afgelegd. Voor mij is het nochtans overduidelijk dat we het systeem met de import-imams onmogelijk kunnen voortzetten, en mede daarom heeft de KUL ook beslist om dit initiatief te steunen,’ vervolgt Tavernier. ‘Maar ik zal u niet tegenspreken als u zegt dat de opleiding momenteel niet echt van de grond komt.’

Invloed Marokko en Turkije?

De organisatie van die opleiding in ons land– in theorie dus in nauwe samenspraak met het federale ministerie van Justitie – is tot vandaag de exclusieve verantwoordelijkheid van de moslimexecutieve. Maar terwijl het net de bedoeling was om die Belgische opleiding uit het vaarwater van de politieke en religieuze inmenging vanuit Marokko en Turkije te houden, lijkt het ook hiermee helemaal de verkeerde kant uit te gaan.

Zo is de ondervoorzitter van de vzw AFOR niemand minder dan Coskun Beyazgül. De man geniet vooral bekendheid als algemeen directeur van de Belgische branche van Diyanet, het Turkse Ministerie voor Geloofszaken. Diyanet beheert in ons land tientallen moskeeën en is bepaald niet onomstreden. De organisatie predikt heel sterk de politieke islam en is zeer nauw verbonden met de AKP van de Turkse president Erdogan. Salah Echallaoui, de voorzitter van AFOR, is ook de gewezen voorzitter van de moslimexecutieve. Hij staat aan het hoofd van de vzw Rassemblement de Musulmans de Belgique. Die organisatie zou nauwe banden hebben met het Marokkaanse regime. Echallaoui arriveerde pas op 23-jarige leeftijd vanuit Marokko in ons land en heeft nog altijd een directe lijn met Marokko. Hij kan dus bezwaarlijk beschouwd worden als een figuur die de band met Marokko radicaal zal lossen. Terwijl dit nochtans één van de centrale uitgangspunten was voor de Belgische imamopleiding.

‘Wij willen in gesprek gaan met de moslimexecutieve,’ reageert kersvers minister van Justitie Vincent van Quickenborne (Open Vld). ‘Maar tegelijk verwachten wij ook méér van die moslimexecutieve, om een volwaardige en representatieve partner te worden voor een vooruitstrevende islam in ons land. We kunnen niet aanvaarden dat buitenlandse regimes, die de islam kapen voor politieke motieven, hier de lakens komen uitdelen.’

Overheidstoelage

‘Toch vrees ik helaas ook dat er geen andere weg is,’ geeft Jo De Tavernier nog aan. ‘Dit is een eerste stap, waarna de mensen die zich hiervoor al gekwalificeerd hebben aan onze universiteit zouden doorstromen naar de meer specifieke theologische vakken.’ De Tavernier ontkent niet dat het wetenschappelijk-academische karakter van de KUL-opleiding bij de moslimexecutieve niet altijd op gejuich werd onthaald. Maar hij benadrukt tegelijk dat de universiteit op dat vlak ook geen compromissen wil sluiten. ‘De moslimexecutieve wil goed opgeleide imams kunen inzetten, dan moeten zij ook aanvaarden dat die beantwoorden aan de standaarden die de universiteit stelt. En kandidaat-imams die hier geboren en getogen zijn hebben ook helemaal geen boodschap meer aan het discours van imams die opgeleid zijn aan pakweg een theologiefaculteit in Ankara. Hun leefwereld hier is totaal verschillend.’

Voor het zogenaamde ‘burgerlijke’ gedeelte van de opleiding — de lessen die de studenten gespreid over een periode van twee jaar aan de KULeuven kunnen volgen — ontving de vzw AFOR intussen al een overheidstoelage van 192 000 euro. Niet mis voor een opleiding die momenteel door welgeteld vier studenten gevolgd wordt. ‘Mijn voorganger heeft die werkingssubsidie toegekend voor de oprichting van een Belgische imamopleiding gestoeld op Europese waarden, zowel via de vzw AFOR, de KULeuven als de UCLouvain,’ bevestigt minister Van Quickenborne. ‘Er werd met het oog op deze opleiding inderdaad een volledig traject gestart door de vorige regering. Wij kunnen niet anders dan vaststellen dat dat traject voorlopig geen succes is. Wij zullen nu met de gemeenschappen bekijken of, hoe en waar we kunnen bijsturen. Maar een goede, eigentijdse imamopleiding in ons land is zonder twijfel ook in het belang van de moslims in dit land, want dat onderricht laat nu te wensen over.’

‘Die toelage dient om de inschrijving van de studenten te betalen,’ verduidelijkt AFOR-directeur Salah Echallaoui. ‘Oorspronkelijk hadden er zich aan de KULeuven overigens 11 studenten ingeschreven, maar zeven daarvan hebben intussen afgehaakt en zijn dit academiejaar niet meer gestart.’ Volgens Echallaoui was het van bij het begin de bedoeling om het theologische luik van de opleiding – dat in de Brusselse grote moskee zal worden gegeven – parallel te laten lopen met de ‘burgerlijke’ lessen aan de KUL en binnenkort eventueel ook aan de Franstalige tegenhanger UCL. ‘Ook voor dat theologische luik hadden we bij het ministerie van Justitie een subsidiedossier ingediend, voor een totaal bedrag van ruim 240 000 euro. Die subsidies hebben we we evenwel nog niet ontvangen, zodat de theologische lessen jammer genoeg nog niet van start kon gaan. Maar het inhoudelijke programma daarvan ligt al volledig vast, en werd bepaald in nauw overleg met de Belgische overheid.’

‘Kandidaten kijken kat uit de boom’

Dat er tot nog toe amper vier inschrijvingen zijn, verbaast hem niet echt. ‘De officiële erkenning van een heel aantal nieuwe moskeeën laat al een tijdje op zich wachten, en dus is het niet zo verwonderlijk dat kandidaat-imams nu eerst even de kat uit de boom kijken.’ De voorzitter van AFOR ontkent niet dat een groot gedeelte van de imams die vandaag in onze Belgische moskeeën predikt geen van beide landstalen machtig is en dat ze stuk voor stuk in het buitenland werden opgeleid. ‘Net daarom is deze Belgische opleiding ook zo uniek en belangrijk,’ klinkt het.

De kritiek als zou de stevige Turkse en Marokkaanse voet tussen de deur bij AFOR net haaks staan op het voornemen om de Belgische imamopleiding los te koppelen van die buitenlandse invloeden verwerpt hij categoriek. ‘Ik heb van bij het begin gesteld dat wij geen enkele vorm van inmenging zouden aanvaarden, noch vanuit Marokko, noch vanuit Turkije. Wij zullen onze opleiding op volledig autonome wijze invullen, en die mensen die beweren dat we daarbij nog altijd aangestuurd worden vanuit Marokko of Turkije moeten dit dan ook maar bewijzen. Bovendien heeft ook de Belgische overheid hierin een grote verantwoordelijkheid: tot vandaag aanvaardt de Belgische regering dat er hier in erkende moskeeën imams aan de slag zijn die vanuit het buitenland betaald worden. In concreto door de Turkse overheid dus. Wij willen er ons net toe engageren dat er in België op termijn geen imams meer zouden rondlopen die niet door de Belgische overheid worden betaald.’

Jo De Tavernier

Belgische imamopleiding: flink wat subsidies, amper resultaten