De Catalaanse regionale verkiezingen zijn achter de rug en het nieuw verkozen parlement vestigt zich vandaag. De internationale pers was unaniem over de verkiezingen: een vernedering voor Mariano Rajoy en een overwinning voor de pro-onafhankelijkheidspartijen. Vanuit het standpunt van Madrid waren de verkiezingen een maat voor niets gezien de Catalanistische meerderheid niet werd gebroken, ondanks een recordopkomst. De weg naar een politieke oplossing lijkt verder weg dan ooit. Wat nu?

Rajoy’s mislukte strategie

Ondanks de afwezigheid van vele kopstukken uit het Catalaans-republikeinse kamp tijdens de verkiezingen – in gevangenschap, ballingschap of geautocensureerd uit vrees voor vervolging – en een mediacampagne in het voordeel van de unionistische kanidaten, slaagden de independentisten erin de meerderheid te behouden. Dit ondanks een recordopkomst van 79%, en niet het opgeklopte 85-90%, zoals sommige media overnamen uit de Spaanse pers. Ter vergelijking: in België, met een verplichte opkomst, blijft meer dan 10% thuis en stemt bijna 6% blanco of ongeldig.

In Madrid beseft men nu niet te kunnen winnen van de independentisten, de zogenaamde ‘stille meerderheid’ is niet de verhoopte en dus gaat men verder via de gerechtelijke weg. Dat lijkt nu effect te hebben op minstens enkele topfiguren uit het pro-onafhankelijkheidskamp. Onder andere Carme Forcadell geeft het voorzitterschap van het parlement op omwille van de vervolging. Forcadell zelf meent dat haar opvolger ‘iemand moet zijn vrij van gerechtelijke vervolging.’

Gebrek aan onafhankelijkheid gerecht

Daarnaast weigert het gerecht toelating te geven aan de drie verkozen Catalaanse gevangenen om hun voorlopige hechtenis te onderbreken voor de constituerende sessie van het parlement. Dat is ongezien, aangezien zelfs ETA-lid Juan Carlos Yoldi de gevangenis mocht verlaten om een stemming bij te wonen van het Baskisch parlement. In 1987 wou Yoldi kandideren voor het minister-presidentschap van het Baskenland. Hij maakte geen kans om de stemming te halen, maar werd toch toegelaten de stemming bij te wonen. De motivatie van de rechters voor Oriol Junqueras (ERC) en Joaquim Puig (JxCAT) is dat ze wisten dat de staat met geweld had kunnen reageren tijdens het referendum op 1 oktober en dat ze daarvoor dus verantwoordelijkheid dragen. Gezien de beklaagden doorzetten met hun politieke aspiraties, is er dus dreiging tot hervallen, volgens het Hooggerechtshof.

De beslissing om Oriol Junqueras niet vrij te laten werd genomen door 3 rechters, waarvan twee minstens een grootvader hadden die rechters waren van het Hooggerechtshof tijdens de Franco-dictatuur. De grootvader van de derde gaf als rector dan weer een doctoraat honoris causa aan Francisco Franco. De verantwoordelijke rechter van het Hooggerechtshof in het geval van de Jordis, Pablo Llarena, is ook van conservatieve signatuur. Het probleem van belangenvermenging is endemisch in de machtscirkels van Spanje. De gebrekkige scheiding der machten en onvoldoende onafhankelijkheid van het gerecht werd door de Raad van Europa aangeklaagd in haar rapport van 3 januari jongstleden, een situatie die hier door prof. Bart Maddens aan de kaak werd gesteld.

Republikeinse meerderheid saboteren

Het brein achter de strategie om nieuwe verkiezingen uit te schrijven was Jorge Moragas, tot recent nog kabinetchef en strateeg van Rajoy, en die nu vertrekt als Spaans ambassadeur voor de Verenigde Naties. Gezien het verkiezingsdebacle voor de Partido Popular, dat een vernederende 4,24% van de stemmen haalde, borrelde er heel wat verontwaardiging op binnen de PP over de gouden parachute voor Rajoy’s rechterhand. Men vreest er voor een electorale weerslag op Spaans niveau.

De strategie vanuit de Moncloa, Rajoy’s ambtswoning, wordt nu geleid door vice-premier Soraya Sáenz de Santamaría. De tactiek zal erin bestaan de meerderheid van het pro-onafhankelijkheidskamp te saboteren. Zo zal het, zonder een hervorming van het reglement van het parlement, moeilijk worden voor de politieke gevangenen en ballingen om hun stem uit te brengen. Ook de verkiezing van Carles Puigdemont zal zwaar bevochten worden: het reglement zegt dat de kandidaat-minister-president zijn regeerprogramma moet voorstellen aan het parlement. Het zegt daarbij niet hoe dat moet gebeuren. Het sluit niet uit dat dat via een videolink kan gebeuren, maar laat het ook niet uitdrukkelijk toe. Rajoy bevestigde al dat in het geval Puigdemont via deze weg zou verkozen worden, hij de opheffing van de Catalaanse autonomie via het artikel 155 gewoon zou doorzetten.

Carles Puigdemont heeft echter geen alternatief: vanaf hij de Spaanse grens zou overschrijden, zou hij opgepakt worden. Rajoy lijkt de kwestie zo te willen gebruiken om Catalonië verder vanuit Madrid te besturen. Met een 4% van de Catalaanse stemmen heeft hij er echter nauwelijks de legitimiteit voor. Wat het Catalaanse parlement ook doet, de Spaanse regering zal ongetwijfeld grijpen naar procedures voor het Grondwettelijk Hof om haar wil kracht bij te zetten. Zo schorste het Grondwettelijk Hof gisteren de Catalaanse onderzoekscommissie over het politiegeweld van 1 oktober op vraag van de Spaanse regering. Eerder al hielden PP, PSOE en Ciudadanos het oprichten van zo’n commissie tegen in het Spaans parlement. De Spaanse regering blijft zodus het gerecht politiseren en blijft de politiek judicialiseren.

Catalanistische meerderheid in gevaar?

Vandaag komt het nieuw verkozen Catalaans parlement voor het eerst samen. Het ‘leeftijdsbureau’ (de oudste en twee jongste parlementsleden, allen van ERC) zal moeten beslissen over de stemmingsmodaliteiten voor de verkiezing van het bureau en het voorzitterschap van het Catalaans parlement. De kans op een procedureslag en dat de resultaten zullen aangevochten worden door de oppositie, zit er goed in.

Indien geen enkele van de acht verkozen en vervolgde parlementsleden komt opdagen (drie in voorlopige hechtenis en vijf in Belgisch ballingschap), dan zitten de Catalaanse republikeinen met een probleem: hun meerderheid van 70 op 135 slinkt dan naar 62. Het Spaans-unitaire kamp blijft 57 zetels behouden, waardoor de samenstelling van het bureau zou afhangen van het links-alternatieve ‘Catalunya en Comú’, dat zich niet wil uitspreken vóór onafhankelijkheid, maar ook tegen het huidige unitaire Spanje is. CeC zou zich minstens moeten onthouden om ervoor te zorgen dat het bureau van het Catalaans parlement geleid blijft door het onafhankelijkheidskamp. De kandidaat voor het voorzitterschap komt alvast opnieuw uit de gelederen van het centrum-linkse ERC, Roger Torrent. Vandaag weten we of hij het haalt.

Joaquim Puig

Catalonië: een nieuwe en ongetwijfeld woelige legislatuur trapt af